HUMANIZAM I RENESANSA Dina Dodic U srednjem veku

HUMANIZAM I RENESANSA Dina Dodic

U srednjem veku čitava evropska kultura bila je u službi Boga i hrišćanske crkve. Sve grane umetnosti imale su isključivo religijsko obeležje. Razlikovale su se tri kulturne oblasti (zapadnoevropska, vizantijska i arabljanska), koje su se poklapale sa verskim podelama (katolicizam, pravoslavlje i islam). Humanizam i renesansa označavaju razdoblja okretanja čoveku i razdoblja kulturnog preporoda, a obuhvataju period od druge polovine 14. do kraja 16. veka. Začeti su u Italiji, koja je tada bila podeljena na više manjih država. Najznačajniji gradovi su Firenca, Milano, Đenova i Rim. Oni su krajem srednjeg veka doživeliki privredni razvoj. Njihovi gradjani, postajući sve bogatiji, počeli su da se okreću novim idejama u kulturi, književnosti i umetnosti. Društvo italijanskih državica iz pojedinih zapadno evrposkih gradova počinje da se zanima za antičko nasledje, naučna saznanja i drugačiju arhitekturu. Sa antičkom kulturom stanovnici Italije su se upoznavali na osnovu nasleđa sačuvanog u arapskom svetu i u Vizantiji, iz koje u vreme krize i propasti beži veliki broj učenih ljudi.

Umesto okrenutosti vere, spasenju duše i odolevanju iskušenjima građanstvo se okreće ovozemljaskom životu. Ljudi koji u centar svog razmišljanja i istraživanjima stavljaju čoveka nazivaju se humanisti, a pokret je poznat kao humanizam. Umetnici stvaraju pod uticajem dela antičkih autora. Oživljanje i obnavljanje antičke kulture poznato je kao renesansa (preporod, obnova). Humanizam i renesansa nisu doneli velike promene samo u umetnosti, kulturi ili svakodnevnom životu. Reč je o velikom preokretu koji se odrazio na politički život, o velikim naučnim otkrićima, kulturnom usponu i procvatu umetnosti.

PREPOROD U KNJIŽEVNOSTI Dante Aligijeri (1265 -1321) napisao je Božanstvenu komediju. To je delo napisano na italijanskom, čije ideje započinju razdoblje humanizma. Frančesko Petrarka (1304 -1374), pesnik novog izraza – soneta. On je pisao lirsku poeziju. Najpoznatije delo mu je Kanconijer. Sasvim nove, provokativne teme iz svakodnevnog života doneo je književnik Đovani Bokačo (1313 -1375). Sve svoje priče je sakupio u poznato delo Dekameron.

Više od jednog stoleća posle Bokača, francuski književnik Fransoa Rable napisao je satirično delo Gargantua i Pantagruel. U svom delu okovečio je kulturu naroda koja živi u predgrađima. Prvim modernim romanom mnogi istoričari književnosti smatraju delo Don Kihot, čiji je autor španski pisac Miguel de Servantes. U ovom romanu je data satirična kritika čitavog srednjeg veka Viljem Šekspir (1564 -1616), jedan je od najslavnijih pisaca u istoriji. Proslavio se pišući drame i sonete. Većina njegovih pozorišnih drama (38) igra se u pozorištima danas. Posebno su slavne njegove tragedije: Romeo i Julija, Hamlet, Kralj Lir, Magbet, Mletački trgovac. . .

REVOLUCIJA U NAUCI Novi vek je obeležila i revolucija u nauci. Najvažnija otkrića dogodila su se u astronomiji. Posle dugotrajne borbe, progonjeni od strane inkvizicije, naučnici, među kojima su najznačajniji bili Nikola Kopernik, Đordano Bruno i Galileo Galilej, uspeli su da dokažu da Zemlja nije središte svemira. Umesto toga, dokazali su da je Zemlja samo jedna od planeta u Sunčevom sistemu. Zbog svojih uverenja Đordano Bruno je živ spaljen. Galilej je bio primoran da se javno odrekne svog učenja. Na samrti je rekao: , , Ipak se okreće”. Ove reči se odnose na njegovo verovanje da se Zemlja okreće oko Sunca, a ne obrnuto. Nov naučni pogled na svemir nije predstavljao samo rušenje srednjovekovnih stega, već je njime osporeno antičko učenje čiji je tvorac bio Aristotel

PROMENE U DRUŠTVENIM NAUKAMA Engleski nadbiskup i mislilac Tomas Mor (1477 -1535) napisao je knjigu pod naslovom Utopija. U tom delu on je predstavio savršenu ljudsku zajednicu. Tako je želeo da prikaže prilike koje su vladale u pojedinim državama, presvega Engleskoj. Erazmo Roterdamski (1467 -1536) je napisao mnogobrojne knjige i rasprave, među kojima je na intelektualni razvoj čovečanstva najveći uticaj imala Pohvala ludosti. U delu su upućene kritike savremenom svetu, sveštenstvu, i neznanju. Nikolo Makijaveli (1469 -1527) je bio firentinski činovnik, diplomata, pisac i istoričar. U njegovom najvažnijem delu Vladavac sabrao je uputstva za uspešnu vladavinu, a u teoriju politike uveo nove principe prema kojima je najvažniji cilj vladara i vladavine: , , cilj ne bira sredstva”. Makijaveli je verovao da su interesi ti koji upravljaju postupcima ljudi i povezuju različite društvene grupe. Vladare je savetovao da im je bolje da ih se podanici plaše nego da ih vole.

PEOKRET U SLIKARSTVU I VAJARSTVU Đoto (1266 -1337), prvi slikar renesanse. Živeo je početkom 14. veka. Savremenici su tvrdili da je upravo Đoto raskinuo sa starim načinom slikanja i uneo nove motive. Leonardo da Vinči (1452 -1519) pravi je primer , , renesanskog čoveka”. Radeći pod zaštitom firentiske porodice Mediči i kasnije francuskog kralja, Leonardo je naslikao neke od najslavnijih slika svih vremena. Takve su Mona Lisa (Đokonda) i Tajna večera.

Albreht Direr (1471 -1528) bio je nemački renesansni slikar. Boravio je u Italiji, pa je učenje od italijanskih majstora uticalo na razvoj njegovog stila. Osim u slikarstvu, veštinu je pokazao pri izradi drvoreza i bakroreza. Čuveno je njegovo delo Četiri jahača apokalipse. Mikelanđelo Buonaroti (1475 -1564) je bio slikar i vajar koji je najveća dela stvorio u službi rimskog pape. Poznato je njegovo monumentalno oslikavanje svoda Siktinske kapele u Vatikanu. U crkvi Sv. Petra u lancima u Rimu čuva se njegova statua Mojsija. Značajno delo Mikelanđela je i skulptura Davida. Rafaelo Santi (1483 -1520) jedan od najvećih slikara renesanse. Dugo je slikao pod papinim pokroviteljstvom. Njegovo najpoznatije delo je Atinska škola, na kojoj je prikazao idealizovanu predstavu Platonove filozovske škole iz 4. veka pre nove ere. Ticijan Veničelo (1490 -1576) bio je čuveni venecijanski slikar. Radio je i za Karla V i njegovog sina Filipa II. Njegovo poznato delo je portret Karla V. Karavađo (1571 -1610), je čuveni italijanski slikar. U nasleđe je ostavio veliki broj slikanih novom tehnikom, gde je kao podlogu uzimao crnu boju. Njegova poznata dela su : Narcis, Bahus, Neverni Toma.