Etyka Wykad 1 wprowadzenie 1 CZYM JEST ETYKA

Etyka Wykład 1: wprowadzenie

1. CZYM JEST ETYKA? l l Intuicyjne domyślamy się, że będzie w niej mowa o tym co dobre, a co złe, co i dlaczego powinniśmy czynić, a czego unikać, jak żyć. Spodziewamy się, że pojawią się w niej takie pojęcia, jak: sumienie, normy moralne, cnoty i wady, pewnie także szczęście

Sokrates – ojcem etyki l l l Uczynił problemy moralne przedmiotem rozmów Dialogi winny pomóc rozmówcy „urodzić” prawdziwą wiedzę nt. dobra i zła (akuszerka) Narzędzie: logika Punkt wyjścia – sięgnięcie do najbardziej podstawowej wiedzy rozmówcy o dobru i złu; Punkt dojścia: wyprowadzenie z wiedzy tej konsekwencji

Rola etyków l l Pojęć związanych z etyką używają niemal wszyscy ludzie – nie tylko „zawodowi” etycy. Każdy też żywi jakieś poglądy na temat dobra i zła. Tu będziemy usiłowali „uprawiać” wiedzę o moralności.

Mądrość a etyka l l Trzeba odróżnić – choć nie oddzielać! – etykę jako wiedzę o moralności od mądrości życiowej. Wiedza ma charakter teoretyczny, choć dotyczy praktycznego życia i wyrasta z praktyki, a więc z mądrości. Mądrość płynie z własnego doświadczenia, choć może i powinna być ubogacona doświadczeniem innych, porządkowanym właśnie w ramach wiedzy. Ta nasza praca, nasz wspólny wysiłek będzie jednak tylko o tyle pożyteczny, o ile będziemy mieć stale na uwadze ten ścisły związek pomiędzy etyką a mądrością.

2. JAK ŻYĆ? l Od czego zależy odpowiedź na to pytanie?

l l Odpowiedź na pytanie „jak żyć? ” zależy od tego, jak się rozumie człowieka, w czym upatruje się jego prawdziwą wielkość. Osiągnięcie mojej wielkości i szczęścia w istotnej mierze zależy ode mnie, a nie jest tylko sprawą bardziej lub mniej pomyślnego losu.

l l Chcemy żyć i szukamy dróg naszego człowieczego dojrzewania, ponieważ czujemy intuicyjnie, że zmarnowanie życia jest wielką szkodą. Pytając „jak żyć? ” pytamy w gruncie rzeczy „jak należy żyć? ”, by nie zmarnować tej wartości, jaką sam stanowię i jaka mnie samemu jest szczególnie „zadana”.

3. CO TO ZNACZY: MORALNIE DOBRY? l l O dobru mówimy w różnych znaczeniach Odróżnia się trzy zasadnicze rodzaje dóbr: pożyteczne (bonum utile), przyjemne (bonum delectabile) i godziwe (bonum honestum) Godziwy to taki, który godzi się człowiekowi. Czyny niegodziwe to te, które są złe, ponieważ nie odpowiadają człowiekowi, jakoś mu szkodzą.

l l Moralnie dobry to taki, który jest dobry dla człowieka jako człowieka. Nie jest to definicja „ostateczna” moralnej dobroci, ale wyraża elementarne znaczenie, jakie wiążemy z tym terminem.

l l l Trzeba odróżnić dobro człowieka od dóbr dla człowieka, takich jak życie lub prawda. Odróżnić trzeba – ale oddzielać nie wolno. Działam bowiem na rzecz dobra człowieka właśnie przysparzając mu lub chroniąc potrzebne mu w danej sytuacji szczegółowe dobra. Moralnie dobry, to dobry jako człowiek.

l l Co to znaczy „dobry jako człowiek”? Etyka nie może obejść się bez próby odpowiedzi na to pytanie, czyli bez antropologii

TRZY DZIEDZINY ORZEKANIA co jest dobre, a co złe? l działanie – czyny, decyzje, zaniechania l sprawca l dyspozycja do działania – postawa Podstawowy czynnik: czyn Pochodne elementy: sprawca i postawa

ETYKA – nauka o powinności działania ze względu na dobro Etyka klasyczna: dobrem najwyższym i ostatecznym ludzkich działań jest szczęście jednostki EUDAJMONIZM (etyka – nauka o powinności działania ze względu na szczęście) l

l Różne etyki związane z religią: dobrem najwyższym i ostatecznym ludzkich działań jest doskonałość jednostki PERFEKCJONALIZM (etyka – nauka o powinności działania ze względu na doskonałość)

l Etyki nowożytne: l dobrem i celem ludzkich działań jest dobro wspólne, użyteczność – UTYLITARYZM dobrem i celem ludzkich działań jest godność osoby ludzkiej – PERSONALIZM dobrem i celem ludzkich działań jest wypełnianie prawa – DEONTOLOGIZM l l

Wybrane koncepcje etyczne: 1. Sokrates (469 -399 przed Ch. ) l Etyka - nauka o dobru najwyższym, absolutnym, szczęściodajnym Dobro to cnota (etyka – nauka o cnocie) Cnota tożsama z zaletami moralnymi Moralizm (tylko zalety moralne mają wartość) Związek między cnotą a szczęściem (dobro moralne jest warunkiem koniecznym i wystarczającym szczęścia) l l

Pojęcia związane z etyką Sokratesa l l l Absolutyzm (wartości są bezwzględne) Obiektywizm (wartości i normy niezależne od podmiotu wartościującego) Naturalizm (wartości i normy są odkrywane, a nie uzgadniane)

2. Protagoras (480 -410 przed Chr. ) l Stworzył założenia filozofii sofistów l Zwolennik skrajnego relatywizmu – – R. epistemologiczny (nie ma jednej, powszechnie obowiązującej wiedzy) R. ontologiczny (nie ma jednej rzeczywistości) R. aksjologiczny (nie ma stałych wartości) R. etyczny (nie ma stałych norm)

Pojęcia związane z etyką Protagorasa l l l Relatywizm Subiektywizm Konwencjonalizm (powszechność niektórych twierdzeń i norm ma źródło w umowach) PROTAGORAS ≠ SOKRATES

3. Arystyp z Cyreny (435 -366 przed Chr. ) l l Jedyne dobro to przyjemność, a zło przykrość Cel ludzkiego działania: hedonizm (należy dążyć do przyjemności)

4. Cynicy l l l Dobro najwyższe – cnota (tak jak Sokrates) W porównaniu z cnotą wszystko jest obojętne Wolnym jest ten, kto się uniezależni od rzeczy nie będących cnotą

5. Epikur (341 -271 przed Chr. ) l l l Epikureizm - hedonizm umiarkowany Etyka winna uczyć życia szczęśliwego Cztery przeszkody (lęki) na drodze do szczęścia – – Bóg Śmierć Nieosiągalność szczęścia Cierpienie

Filozofia nastawiona na szczęście powinna te przeszkody usunąć: – – Boga i śmierć odsuwa fizyka (zwolennik atomizmu i materializmu; gdy jest śmierć, to nas już nie ma, a zatem nie ma się czego bać) Nieosiągalność szczęścia i cierpienie odsuwa etyka (istnieje bowiem wolna wola i szczęście jest osiągalne dla każdego na drodze rozumnego korzystania z przyjemności)

Epikur wyróżnił dwa rodzaje przyjemności: l l zewnętrzne – cielesne, zmysłowe, krótkotrwałe, domagają się zaspokojenia potrzeb; wewnętrzna – jest nią dana każdemu wewnętrzna radość życia, samo życie jest źródłem radości, jest to najwyższa przyjemność.

Jak zatem zachować radość życia? Należy rozumnie i umiarkowanie korzystać z przyjemności. Rozumnie korzystać to znaczy w sposób moralnie podniosły – przyjemność nie może być osiągana kosztem innych. Moralizm jest warunkiem koniecznym do hedonizmu. Dobierać przyjemności i potrzeby na miarę możliwości ich zaspokajania, potrzeby niezaspokojone bowiem same są źródłem przykrości. Ten ma więcej przyjemności, kto ma mniej potrzeb – należy cieszyć się z tego, co się ma.

6. Stoicy l Cnota – dobro wewnętrzne – – l polega na rozumnym (nie emocjonalnym) nastawieniu do tego, co się zdarza życie zgodne z naturą, życie rozumne Źródło zła (życia wbrew cnocie) - afekty (gwałtowne, bezrozumne poruszenia duszy, pod wpływem emocji)

l skierowane na pozorne dobra – – l ucieczka przed pozornym złem smutek – obawa. Celem apatia – rozum powinien wyprzedzać emocje („stoicki spokój” – pozostać nieporuszonym). – l zawiść pożądliwość

7. Platon (427 -374 przed Chr. ) l l Naczelne w hierarchii idei jest dobro – etyka idealistyczna. Koncepcja duszy wcielonej – dusza ma trzy warstwy: dwie niższe są związane z ciałem (dusza zmysłowa nadzoruje funkcje wegetatywne; dusza impulsywna – nadzoruje popędy i uczucia), najwyższą jest dusza rozumna.

Teoria cnót Platona, związana z koncepcją duszy, zakłada, że każda część duszy ma odpowiadającą jej cnotę – klasyczny układ cnót: l sprawność – cnota części zmysłowej, l odwaga – cnota części impulsywnej, l mądrość – cnota części rozumnej, l sprawiedliwość – utrzymuje wszystkie części w harmonii.

l Koniecznym uzupełnieniem etyki jest według Platona teoria państwa. l Państwo powinno być jak dusza – hierarchiczne i stanowe, złożone z trzech warstw: – – – rzemieślnicy (sprawni) – warstwa najniższa, strażnicy (odważni), władcy (mądrzy).

8. Arystoteles (384 -322 przed Chr. ) l l Odrzucił zarówno Platona naukę o miłości jako dążności do dobra idealnego, jak i teorię cnót. Etyka nie może być według niego idealistyczna, nie może ludziom wskazywać celów nieosiągalnych. Powinna być realistyczna – w punkcie wyjścia powinny być obserwacje ludzkich celów działań.

l l Cele ludzkie są różnorodne, każdy ma swoją hierarchię, lecz wspólnym dla wszystkich powinna być eudajmonia – szczęście. Jest to stan optymalny, osiągalny przez jednostkę przy jej naturalnych zdolnościach i w konkretnych okolicznościach życia.

l l l W teorii cnót Arystoteles zakładał, że cnót jest tyle, ile czynności właściwych dla człowieka – czyli nieskończenie wiele (np. odwaga, sprawiedliwość, umiarkowanie, etc. ). Jest jednak jedna wspólna własność wszystkich cnót – każda cnota jest wypośrodkowaniem między skrajnościami (np. skąpstwo – sprawiedliwość – rozrzutność, tchórzostwo – odwaga – zuchwałość, brak poczucia humoru – dowcip – kpiarstwo). Cnota u Arystotelesa to „uosobienie zachowujące środek”.