Dii Genital Sisteminin Geliimi Prof Dr Alpaslan GKMEN

Dişi Genital Sisteminin Gelişimi Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

Gonad Gelişimi • Posteriyor karın duvarını döşeyen sölom epiteli • Sölom epitelinin altındaki mezenşim • İlkel cinsiyet hücreleri

Farklanmamış Gonad • 7. haftadan önce, her iki cinsin gonadları benzerdir ve farklanmamış gonad olarak adlandırılır.

Cinsiyetin Belirlenmesi • Kromozomal Cinsiyet • Gonadal Cinsiyet: Y kromozomu üzerinde ki Sry lokusunun testis gelişimini uyarmasıdır. • Somatik Cinsiyet: Embriyonik testislerin salgıladığı AMH ve testosteron AMH Müller kanallarının gerilemesinden, testosteron ise Wolff kanallarının korunması ve erkek genital yollarının ve erkek fenotipinin oluşmasından sorumludur.

Primordiyal Germ Hücreleri(İlkel Eşey Hücreleri) • Arka barsağın dorsal mezenteri boyunca amipsi hareketlerle göç ederek, 6. hafta dolaylarında gelişmekte olan gonadlara ulaşır ve birincil cinsiyet kordonlarının içine sokulurlar.

Ovaryumun Gelişimi • Birincil cinsiyet kordonları, başlangıçta gelişmekte olan ovaryumun medullasına kadar uzanır. • Burada birbirleriyle ağızlaşıp, rete ovariyi oluştururlar. • Rete ovari, daha sonra bozunur ve kaybolur. • Gonadın yüzeyini örten sölom epiteli, tekrar çoğalır ve 7. haftada korteks mezenşiminin içine doğru uzanan ve kortikal kordonlar (ikincil cinsiyet kordonları) olarak adlandırılan yeni hücre gruplarını oluşturur.

Ovaryumun Gelişimi • Primordiyal cinsiyet hücreleri, bu yeni kordonların içine yerleşir ve oogonyumlara dönüşür. • 16. haftada, kortikal kordonlar parçalanır. • Her bir hücre grubunun ortasında, bir oogonyumla onu çevreleyen tek sıralı yassı epitel hücreleri vardır. • Bu şekilde oluşan yapılar, primordiyal folliküllerdir.

Köken • Oogonyumlar, vitellus kesesinin endoder minden köken alır. • Follikül hücreleri mezoderm kökenlidir.

Oogonyum • İntrauterin 20. haftaya kadar çoğalırlar. • Doğumdan sonra, yeni oogonyum oluş maz.

Oogenez • Olgun dişi cins hücresinin oluşması anlamı na gelir. • Prenatal dönem ve postnatal dönem

Prenatal Dönem • Primordiyal germ hücreleri, gelişimin ikinci haftasında, epiblastın veya primer ektodermin içinde oluşurlar ve daha sonra vitellus kesesinin içine göç ederler. • Primordiyal germ hücreleri, vitellus kesesinin endodermi içinde 4. haftada farklanırlar ve 6. haftada, cinsiyet kordonlarının içinde belirirler.

Primordiyal Germ Hücrelerinin Seyri • Gonadlara ulaşınca, oogonyumlara dönüşürler ve mitozla çoğalırlar. • 20. haftanın sonlarına kadar, mitozla bölünmeye devam ederler. • Bu dönemde, sayıları 6 – 7 milyon kadardır. • Bu dönemde, hem oogonyumlarda ve hem de oluşmuş birincil oositlerin içinde bulundukları folliküllerde atrezi başlar. • Doğumda, follikül sayısı 700. 000 ile iki milyon arasındadır. • Puberte öncesinde, overlerde 400. 000 kadar follikül kalmıştır. • Bunlardan, ancak 500 – 700 kadarı ovülasyon döngüsüne girer.

Genital Boşaltım Yollarının Gelişimi • Farklanmamış Dönem: 5. ve 6. haftalarda, dişi ve erkek embriyolarının birbirine benzer şekilde mezonefrik (Wolff) ve paramezonefrik (Müller) kanal denilen iki çift genital boşaltım yolu vardır. • Erkekte mezonefrik kanal • Dişide paramezonefrik kanal gelişir. • Her iki kanal çiftinin birlikte bulunduğu bu dönem, farklanmamış dönemdir.

Testislerin Gelişimi • Y kromozomun kısa kolu üzerindeki testis belirleyici faktörler için SRY geni, farklanmamış gonadın testis olarak gelişiminde bir anahtar işlevi görür. • TBF, primer cinsiyet kordonlarını uyararak, onların farklanmamış gonadın medulla derinlerine doğru uzamasına sebeb olur.

Testislerin Gelişimi • Kordonlar dallanarak anastomoz yapıp, rete testisi oluşturur. • Cinsiyet kordonlarından (seminifer =testiküler kordonların) seminifer tübüllere, tubuli rekti ve rete testise farklanır.

Seminifer Tübüller • İnterstisyel hücreleri oluşturan mezenşimden ayrılırlar. 8. haftadan itibaren leydig hücreleri, androjenik hormonları salgılamaya başlarlar. • Bu hormonlar mezonefrik kanalların ve dış genitallerin erkek yönde farklanmasını teşvik ederler.

Seminifer Tübüller • Seminifer tübüller, püberteye kadar solid halde kalırlar. Püberteden itibaren lümen gelişir.

Seminifer Tübüller • • İki çeşit hücre bulunur: Sertoli hücreleri Spermatogonyum Fetal testiste sertoli hücreleri seminifer tübüllerde çoğunluğu oluşturur.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi • Fetal testiste sertoli hücreleri MIS sentezler. • Testosteron erkekte mezonefrik kanallardan erkek genital kanalların oluşumunu uyarırken, MIS paramezonefrik kanalın epitelyal-mezenşimal dönüşümü ile kaybolmasına sebeb olur.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi • Mezonefroz dejenere olduğunda, mezonefrik kanallardan bazıları kalıcıdır ve duktuli efferentesleri oluştururlar. • Duktuli efferentesler, mezonefrik kanala açılırlar ve mezonefrik kanal bu bölgede duktus epididimise dönüşür.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi • Epididimis distalinde mezonefrik kanal, kalın bir düz kas tabakası kazanır ve duktus deferens oluşur. • Mezonefrik kanalların kaudal uçlarının lateralinden dışa doğru seminal veziküller gelişir.

Genital Boşaltım Yollarının Gelişimi • Mezonefrik kanal, mezonefrik böbrekte oluşan idrarı kloakaya taşır. • Paramezonefrik kanallar, kalınlaşmış sölom epitelinin kraniyo-kaudal yönde 3. torasik segmentten ürogenital sinusun arka duvarına doğru uzamasıyla oluşur.

Uterovajinal Primordiyum • Her iki paramezonefrik kanalın ucu, pelvik üretrayla birleşmeden kaynaşarak, Y biçimli uterovajinal primordiyumu oluşturur. • Bu yapı, ürogenital sinusun arka duvarına yaslanıp sinus (Mülleriyan) tüberkülü adı verilen bir kabartı oluşturur.

Hormonlar • Fetal testiste, Sertoli hücreleri MIS salgılar. • Bu madde, 6. – 7. haftada paramezonefrik kanalın gerilemesine yol açar. • Fetal leydig hücrelerinin salgıladığı testosteron ve dihidrotestosteron ise, mezonefrik kanalların genital boşaltım yollarına farklanmasını ve dış genital organların gelişmesini sağlar. • Dişide MIS salgılanmadığı için, paramezeonefrik kanallar ileri gelişme gösterip, uterusa ve uterin tüplere farklanır.

Dişi Genital Boşaltım Yollarının ve Ek Bezlerinin Gelişimi • Dişi genital yollarının çoğu, paramezonefrik kanallardan gelişir. • Tuba uterinalar, paramezonefrik kanalın birleşmemiş kraniyal kısmından gelişir. • Bu kanalların birleşmiş kaudal kısmından, uterovajinal taslak şekillenir. Buradan, uterusun tamamı ve vajenin üst kısmı gelişir. • Endometriyal stroma ve miyometriyum, bitişik splanknik mezenşimden türer.

Vajenin Gelişimi • Uterovajinal kanalın ürogenital kanala temas ettiği yerde müller tüberkülü oluşmuştur. • Müller tüberkülü, sinovajinal çıkıntı (bulbus) denilen bir çift endodermal yapının meydana gelmesini uyarır. • Kısa sürede birleşen bulbuslar hızla büyüler ve içi dolu tek vajinal plağı meydana getirirler. • 5. ayda, plağın ortasındaki hücreler parçalanır ve lümen oluşur. • Bu lümen, vajina boşluğunu ve çevresindeki hücreler de vajina epitelini meydana getirir.

Vajen Epiteli • 1 / 3’lük üst kısmı uterovajinal taslaktan, 2 / 3’lük alt kısmı ise ürogenital sinustan köken alır. • Bütün vajen epiteli, vajinal plaktan kaynaklanır. • Vajinal plak Endodermden köken alır.

Himen • Geç fetal dönemde, vajina lümeni hiymen denilen bir zarla ürogenital sinus boşluğundan ayrılır. • Vajinanın kaudal son parçasının gelişmesi sonucunda, ürogenital sinus duvarının invajinasyonuyla şekillenir. • Vajinanın fibromüsküler tabakası, çevredeki splanknik mezenşimden gelişir. • Perinatal dönemde, hiymen delinir ve vajina girişinde ince bir mukoza katlantısı olarak kalır.

Ek Bezler • Dişide üretradan çevre mezenşime doğru oluşan tomurcuklar, üretral ve paraüretral bezleri oluşturur. • Bu bezler, erkekteki prostat bezlerinin karşılığıdır. • Dişide ürogenital sinustan çevre mezenşime doğru oluşan tomurcuklanmalar, erkekteki bulboüretral bezin benzeri olan büyük ve küçük vestibüler bezleri meydana getirirler.

Dış Genital Organların Gelişimi • Gelişimin 7. haftasına kadar, dış genital organlar her iki cinste de birbirine benzer. • Ayrım, 9. haftada başlar ve 12. haftaya kadar tam olarak farklanmaz. • Gelişimin 3. haftasında primitif çizgi yöresinden köken alan mezenşim hücreleri, kloaka membranının etrafına göç ederler ve ürogenital katlantı denilen bir çift katlantıyı meydana getirirler.

Genital Kabartı • Bu katlantılar, kraniyalde tam olarak birleşir ve genital çıkıntıyı oluşturur. • Genital çıkıntı uzar ve fallusu meydana getirir. • Fallus Erkekte penisi oluşturur. Dişide klitorisi oluşturur.

Kloaka Membranı • 6. haftada, ürogenital membran ve anal membran olmak üzere iki membranı vardır. • Ürogenital katlantı anteriyorda üretra katlantılarını ve posteriyorda da anal katlantıları oluşturur. • Üretra katlantılarının her iki tarafında, labiyoskrotal (genital) şişkinlik denilen yapı gelişir. • Bu şişkinlikler, erkekte skrotuma ve dişide ise labiyumlara dönüşür. • Üretral katlantılarının birleşmeyen kısımları, labiyum minorları oluşturur.

Genital Şişlik • Posteriyor olarak birleşir ve posteriyor labiyal komissuru, anteriyorda birleşerek anteriyor labiyal komissuru ve mons pubisi meydana getirir.

Klinik • • • Hermafroditizm Androjene Duyarsızlık Sendromu Hipos ve Epispadiyaslar Gonadal Disgenezi (Turner Sendromu) Uterin tüp anormallikleri Vajen ve over anormallikleri