DERS 7 II Dnya Savandan Sonra Karasal Avrupa

DERS 7 II Dünya Savaşından Sonra Karasal Avrupa Jeopolitiği

Plan ü Karasal Avrupa Jeopolitik okulunun buhranı ü Albrecht Haushofer ü Jeopolitik Miras Teorisi ü Birleşik Avrupa düşüncesi ü İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik ü Yeni Sağlar ü Ekonomik Dünya Teorisi ü Dördüncü Dünya Teorisi ü Tarihî Gelişim Teorisi ü Modernleşme Teorisi

Karasal Avrupa Jeopolitik okulunun buhranı ü Savaş yıllarında ağır bir darbe alarak neredeyse iflas eden Karasal Avrupa Jeopolitiği’ne eski nüfuzunu geri kazandırmak için Avrupalı jeopolitikçiler onlarca yıl boyunca ciddi bir şekilde çalışmak zorunda kalmışlardır. ü Jeopolitik araştırmaları 1950’lerden itibaren bazı Avrupa ülkelerinde tekrar yapılmaya başlamıştır.

Karasal Avrupa Jeopolitik okulunun buhranı ü Fransa, Batı Almanya, İtalya, Belçika gibi ülkelerde eski ve yeni Karasalcılık ve Atlantizm teorilerinden daha farklı görüşler barındıran eserler ortaya çıkmaya başlamıştır. ü Bir süre sonra da Fransa ve Batı Almanya’da yeni jeopolitik hedefler dile getirilmeye başlandı, özellikle “Ortak Avrupa” düşüncesini kamuoyuna aşılamaya yönelik yeni karasalcı jeopolitik merkezleri ve akımları doğdu.

Karasal Avrupa Jeopolitik okulunun buhranı ü 1950’lerde Belçika ile Batı Almanya’da ve “karasalcı” General Charles de Gaulle’ün cumhurbaşkanlığı yıllarında (1958 -1969) Fransa’da jeopolitik araştırmaları yükselme dönemine girdi. ü Fransa’yla Almanya arasındaki işbirliği de artırıldı. Gelecekte “Atlas Okyanusu’ndan Ural’a tek Avrupa” kurulmasına yönelik jeopolitik programına ilişkin söylentiler yaygınlaştırılmaya çalışıldı.

Karasal Avrupa Jeopolitik okulunun buhranı ü 1950 -1960’lı yıllarda Avrupalı jeopolitikçiler ABD’nin jeopolitik projelerine daha sık katılmaya başlamışlardır. Savaş öncesinin jeopolitik okullarıyla bozulan ilişkiler onarılma yoluna girmiştir. ü Avrupalı bilim adamları jeopolitik görüşlerinde Anglosakson yaklaşımının çerçevesinden kurtulmaya başlamış ve kendilerini ABD’ye belli başlı jeopolitik kuramlarının asıl yazarları olarak kabul ettirmişlerdir.

Albrecht Haushofer ü Karl Haushofer’in oğlu araştırmacı Albrecht Haushofer 1951 yılında yayınlanan Dünya Jeopolitiği ve Politik Coğrafya adlı eserinde babasının da yararlandığı Coğrafi Determinizm Teorisi’ni (evrende her şey belirlenmiştir ve değişmesi mümkün değil) ciddi şekilde eleştirmişdir (Oku: İbn Haldun’da Coğrafi Determinizmi). ü Haushofer söz konusu eserinde ilk defa antropolojik jeopolitik yöntemini uygulamış ve klasik jeopolitikçilerin mekân teorisinin coğrafi ortam, insan faktörü ve dış politikadan oluşan yeni şemasını önermiştir.

Albrecht Haushofer ü Bu, jeopolitikte bütünüyle yeni bir metodolojik yaklaşımdı ve jeopolitiğin bir bilim alanı olarak “savaş doktrini” damgasından kurtarılmasını hedefliyordu. ü A. Haushofer jeopolitiğe “hümanist bilim” imajı kazandırmak amacıyla antropolojik etkenlerden faydalanmak suretiyle jeopolitiğin insanlara hizmet eden bilim alanı olarak kabul edilmesi için çalışmıştır.

Jeopolitik Miras Teorisi ü Jeopolitikte yeni yönelimin öncülerinden biri olan H. Fleig söz konusu dönemde Avrupa’ya Jeopolitik Miras Teorisi adlı yeni bir teori önermiştir. ü Fleig 1953 yılında yayınlanan “Muzafferlerin Jeopolitik Mirası” adlı makalesinde, insanoğlunun doğası gereği her zaman kendi etrafındaki boş toprakları sahiplenmek istediğini söylemektedir.

Jeopolitik Miras Teorisi ü Fleig, savaşta yenilen Almanya’nın Merkezî Avrupa’dan çekilmek zorunda kalmasının ardından bu bölgelerin Batı’nın muzaffer ülkeleri tarafından sahiplenildiğini söğler. ü Karasal Avrupa Jeopolitiği II Dünya Savaşı’ndan sonra kaybettiği nüfuzunu geri kazanmak için klasik jeopolitikçilerin sömürgeciliğe hizmet eden politikasından vazgeçerek insanı ve insanın gereksinimlerini, coğrafi etkenleri daha fazla önemsemeye başlamıştır.

Jeopolitik Miras Teorisi • 20. Yy. ın 60’lı ve 70’li yıllarında bu okulun temsilcileri devletin kalkınması için şart olan zorunlu mekândan değil, insanın gereksinimlerinden, manevi gücünden, siyasal ve sosyal mücadelelerdeki çıkarlarından bahsetmeye başlamışlardır. • Örneğin, Alman bilim adamı R. Hichder, jeopolitiğin artık insan hak ve ihtiyaçlarını araştıran bir bilim alanı olma yoluna girdiğini belirtmiştir. Hichder’e göre Batı’da insan hak ve özgürlükleri jeopolitiğin temel söylemine ve öncelikli etkenine dönüşmeye başlamıştır.

Birleşik Avrupa düşüncesi ü 20. Yy. ın 70’li yıllarında Avrupa’da en yaygın jeopolitik düşünce Birleşik Avrupa düşüncesidir. Batı Avrupa’nın tamamında geniş bir yaygınlık kazanan bu görüş Amerikan Atlantizminin bir alternatifine ve Avrupa ülkelerinin resmî jeopolitik hedefine dönüşmekteydi. ü Söz konusu dönemde bu yönde birtakım pratik adımlar da atılmış bulunuyordu. Bu süreç Avrupa’da jeopolitik düşüncenin gelişmesi, yeniden yapılanması ve genişlemesi üzerinde olumlu bir etki yapmıştır.

Birleşik Avrupa düşüncesi ü 1960 -1970’li yıllarda Kara Avrupa’sı Jeopolitiğinde açıkça gözlemlenebilen bir teorik yönelim daha vardır. ü Bu yönelimin yandaşları K. Haushofer’in Zorunlu Yaşam Alanı Teorisi’ni yeni bir bölgeye, Afrika’ya uygulayarak geleceğin Birleşik Avrupa’sının arazi ve hammadde ihtiyaçlarını bu kıtadan karşılayabileceğini iddia etmişlerdir.

Birleşik Avrupa düşüncesi ü Alman bilim adamlarından A. Chishki de “Avrupa’nın Bir Numaralı Meselesi: Afrika” adlı makalesinde, Birleşik Avrupa’nın gelecek kalkınmasını temin etmek için Afrika’ya yönelmesi gerektiğini yazar. ü “Doğu toprakları artık Avrupa’ya kapanmıştır. Batı yönünde de yolun sonuna gelinmiştir. Dolayısıyla yalnızca Güney’e, Afrika’ya yönelme olanağı bulunuyor. ”

İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik ü 20. Yy. ın 70’li yıllarında Avrupa’da İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik adıyla yeni bir akım doğdu. ü Bu akım birbirinden farklı metodolojiye ve uygulama yöntemine sahip birkaç okulu kendi bünyesinde toplamaktaydı. Fransız bilim adamı Yves Lacoste’un İç Jeopolitik Okulu bu akımın öncüsü rolündeydi.

İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik ü Lacoste jeopolitiğin küresel bir düşünce aracı olduğuna kuşku duyar, bu alanı sınırlı ve yerel analitik algı aracı olarak değerlendirir ve bu nedenle “iç jeopolitik” der. ü İç Jeopolitik Akımı’nın yandaşları jeopolitiğin yalnızca küresel ölçekli jeostratejik meseleleri irdeleyen bir disiplin olarak tanıtılmasına karşı çıkmış, devletlerin iç meselelerinin incelenmesinde de bu disiplinden yararlanıla bileceğini savunmuşlardır.

İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik ü Bu Akımın yandaşları jeopolitiğin kurucuları olan Ratzel, Kjellén, Mackinder, Mahan ve Haushofer’in Düalizm, Kara ile Deniz arasındaki sonsuz çatışma gibi kuramlarının yeni şartlarda hükümsüz kaldığına işaret etmiş ve uygulamalı bir disiplin olan jeopolitikten devletler arasındaki ilişkilerin iyileştirilmesi, etnik çatışmaların ve demografik sorunların çözümlenmesi, siyasi seçimlerin analizi ve araştırılması gibi amaçlarla faydalanılabileceği düşüncesini kamuoyunun aklına sokmaya başlamışlardır.

İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik ü Lacoste, kamuoyu oluşturmada yalnızca aklın baskın olduğu rasyonel yaklaşımı önemsemez, insanları kalplerine ve duygularına hitap etmekle etkilemenin de çok önemli olduğunu vurgular. ü Lacoste’un ünlü sloganı şu şekildedir: “Kalbinin sesini dinle!” (Daha doğru bir ifadeyle: “Kalp varsa, akla ne gerek var? ”).

İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik ü Lacoste’un yaklaşımında politikacıların yürüttükleri seçim kampanyalarında organizatör ve imaj tasarımcılarının (imaj yapma) önemli görevlerinden biri de rakibin kötü imajının oluşturulmasıdır. ü Lacoste, politikada rakiplere ilişkin olarak “Ne kadar kötüyse, o kadar iyi” ilkesinin uygulanmasını önerir.

İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik ü Avrupa’da Uygulamalı Jeopolitik ya da İç Jeopolitik yandaşları kitle iletişim araçlarını, elektronik seçim teknolojilerini ve küresel bilişim sistemine dönüşen interneti yalnızca seçim sürecinde herhangi bir adayın desteklenmesi amacıyla değil, devletlerin ve toplumların gelecekteki gelişim çizgilerinin ve halkların kaderinin belirlenmesi amacıyla da faydalanılabilecek önemli birer etken olarak değerlendirmektedirler.

İç Jeopolitik ya da Uygulamalı Jeopolitik ü Günümüz Avrupa’sında yaygın İç Jeopolitik (Uygulamalı Jeopolitik), Seçim Jeopolitiği gibi akımların klasik jeopolitiğin Deniz Gücü ve Karasal Güç teorileriyle de, zamanımızın Karasalcılık, Atlantizm, Mondializm gibi akımlarıyla da hiçbir ortak yönü bulunmamaktadır. ü İç Jeopolitik ve Seçim Jeopolitiği akımları bütünüyle yeni bir jeopolitik yaklaşımına dayanmaktadır ve uygulamalı özellik arz etmektedir.

Yeni Sağlar ü 1970’lerin Avrupa jeopolitiğinde ortaya çıkan akımlardan biri de Yeni Sağlar’dır. Bu akımın başındaki isimler Fransız bilim adamı Alain de Benoist ile Belçikalı jeopolitikçi Jean-François Thiriart’tı. ü Benoist; klasik jeopolitiğin ulus devlet ve ulus devletin çıkarları gibi kategorilerinin artık yerini farklı ulusları ve etnik grupları ortak bir mekânda birleştiren “Büyük Alan” kategorisine bıraktığı kanısındadır.

Yeni Sağlar ü Benoist’a göre devletler gelecekte çeşitli halkları, ulusları, etnik grupları kendi içinde barındıran “Federal İmparatorluklara” dönüşecektir. ü Benoist “Tek Avrupa, yüz ulusal bayrak” modelini gelecek dünya devletinin temel formülü olarak kabul etmiştir.

Yeni Sağlar ü Yeni Sağlar’ın karakteristik özelliği İngiliz. Amerikan Atlantizmine açıkça muhalefet etmeleridir. Yeni Sağlar’a göre Ortak Avrupa’nın temellerini Almanya ve Fransa’dan oluşacak “Merkezî Avrupa” teşkil edecektir. ü Yeni Sağlar’ın Atlantizm karşıtlığı Thiriart’ın “Dublin’den Vladivostok’a Avrupa” projesinde en bariz biçimiyle ortaya çıkmaktadır.

Yeni Sağlar ü Thiriart 20. Yy. ın en önemli küresel ölçekli projesi olan Büyük Avrupa’nın gerçekleştirilmesiyle ABD’nin dünya egemenliğinin önüne geçilmesi gerektiğini savunmuştur. ü Avrupalılara Amerika’ya bağımlı olmaktan kurtulmanın özgün yöntemlerini öneren Thiriart, Rusların da mutlu olmak için Avrupa vatandaşı olmaları gerektiğini iddia etmiştir.

Yeni Sağlar ü Yeni Sağlar’ın Milliyetçi-Bolşevik kanadının diğer temsilcileri Benoist ve Thiriart’tan daha ileri giderek ABD ile değil, Çin ve Hindistan’la beraber stratejik blok oluşturulması gerektiğini iddia etmişlerdir. ü Bu düşüncenin yandaşları “Avrupa’yla, hatta Doğu’yla beraber kurulacak bir blok Batı’yla kurulacak bir bloktan daha iyidir. ” diyerek Amerika karşıtı faaliyetlerini sürdürmektedirler.

Yeni Sağlar ü Jordis von Lohausen toprakları birkaç ülke tarafından paylaşılmış olan Prusya’nın birleştirilmesini önerir. Lohausen’e göre Prusya, Almanya’nın daha karasal ve “Avrasyalaşmış” bir parçasıdır. ü Lohausen, Almanya’nın başkentinin Berlin değil, Königsberg olması durumunda Anglosakson uygarlığının deniz gücüne karşı Almanya’yla Rusya arasında işbirliğinin kaçınılmaz olacağını söyler.

Yeni Sağlar ü Lohausen ne Rusya’nın, ne de Almanya’nın tek başına Anglosakson nüfuzuna karşı koyacak güce sahip olduğunu ifade eder. ü Bu ülkelerin arazi yapılanması jeopolitik anlamda tamamlanmış değildir. Bu nedenle sözü giden iki ülke daha elverişli jeopolitik ortama ve arazi yapılanmasına sahip olan ABD’yle baş edemez.

Yeni Sağlar ü Diğer Genç Avrupalı Sağlar gibi Terracciano da Avrupa Birliği’nin Avrasya coğrafyasıyla birleşmesi ve Vladivostok’tan Dublin’e kadar bir “Avro-Sovyet İmparatorluğu” kurulması gerektiğini savunmuştur. ü Terracciano, Avrupalıların Atlantizmle mücadelede İslam dünyasının olanaklarından geniş ölçüde yararlanması ve Amerikalılar aleyhinde çalışırken kendi çıkarlarını bu olanaklara uydurması gerektiği görüşündedir.

Ekonomik Dünya Teorisi ü Bu teori ünlü tarihçi ve Fransız tarih biliminin en önemli isimlerinden biri olan Fernand Braudel (1902 -1985) tarafından ortaya konmuştur. ü Braudel, ekonomik gelişim sürecinin tüm ilke ve aşamalarını inceledikten sonra, yeryüzünde son beş-altı yüzyılda yaşanan ekonomik gelişmenin aşamalı bir şekilde “otonom ekonomik bölgeler” denebilecek birkaç bölge sayesinde olduğunu tespit eder.

Ekonomik Dünya Teorisi üTeorisini, Akdeniz ekonomik bölgesi örneğinde açıklayan Braudel, söz konusu bölgelerin insanlığın büyük coğrafi bölgeler içinde bütünleşmesi, ekonomik birliklerin ortaya çıkması, etnik özelliklere dayalı olmayan insan topluluklarının doğması sürecinde önemli role sahip bulunduğunu ve bu rolünü günümüzde de sürdürdüğünü iddia eder.

Dördüncü Dünya Teorisi ü Alman bilim adamı B. Nietschmann, Dördüncü Dünya Teorisi’ne dayanarak 1945 -1993 yılları arasında tüm dünyada cereyan eden 122 yerel ve 97 uluslararası çatışmayı inceler; ulusal devlete sahip olmayan halklar ve etnik gruplar üzerinde özel bir araştırma yapar ve tüm bu araştırmaları sonucunda yeryüzünde cereyan eden çatışma ve savaşların temel nedeninin, büyük devletlerin küçük halklar üzerinde kurduğu baskı olduğu kanaatine varır.

Dördüncü Dünya Teorisi ü Tüm yeryüzünü etno-kültürel gelişim düzeyine göre sınıflandıran Nietschmann, yaklaşık 5 bin farklı halkın kurmuş olduğu 200 devleti birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü dünya adlarıyla gruplara ayırır. ü Nietschmann modern devletlerin de pek çoğunun eski imparatorluklar gibi olduğunu, çok sayıda halkı ve etnik grubu kendi bünyesinde tuttuğunu söyler.

Tarihî Gelişim Teorisi üBu teori bilimsel literatürde iki farklı biçimde sunulmaktadır. Bunlardan biri ortak dünya tarihî gelişim teorisidir ve ortak dünya kültürel birliğinin kurulması görüşünü kapsar. üBu teorinin yandaşları Avrupalı bilim adamları Johann Herder ve Karl Jaspers’tir.

Tarihî Gelişim Teorisi ü Birinci teorinin tam tersi olan Tarihî Gelişim Teorisi ise İngiliz bilim adamları Oswald Spengler, Arnold Toynbee ve diğerleri tarafından önerilmiştir. ü Bilim adamları bu teoriyi Tarihî Uygarlık Tipleri Teorisi adıyla sunmuşlardır. Bu teorinin yandaşları klasik Rus jeopolitikçilerden N. Danilevski’nin etnik kültürel bireysellik görüşünü geliştirerek her kültürün kendine özgü etnosfere dayandığı düşüncesini öne çıkarmakta ve ortak dünya kültürü düşüncesinin gerçekleşmesinin imkânsız olduğunu iddia etmektedirler.

Modernleşme Teorisi üBu teori 1970’lerden sonra Avrupa’da ortaya çıkmış ve günümüzün Batılı jeopolitik teorileri arasında yaygınlık kazanmıştır. üModernleşme Teorisi yandaşları dünyanın geleneksel yaşam biçimlerinden Batılı değerlere dayalı modern yaşam biçimine geçilmesi gerektiğini savunmaktadırlar.

Modernleşme Teorisi ü Modernleşme Teorisi’nin temelinde Batı Avrupa’nın üç aydınlanmacı değeri olan rasyonellik, bireysellik ve maddilik ilkeleri vardır. ü Bu teoriye göre tüm insanların açık, liberal, demokratik ve piyasa ekonomisine dayalı devlet ve toplumlarda yaşaması, yasalar ve sosyopolitik davranış normları çerçevesinde, kendi akılları, düşünceleri ve çevreye ilişkin bilgileriyle hareket etmeleri gerekmektedir.

Modernleşme Teorisi ü Modernleşme, devlet, toplum, halk, din ve birey ilişkilerinin en mükemmel biçimini geliştirmiş olan Batılı ülkelerin deneyimlerini ve Batılılaşma (Vesternizasyon)* düşüncesini yaymaktadır. Bu teorinin özü “Avrupalılar gibi düşünmek, yaşamak ve çalışmaktır”. ü Karasal Avrupa Jeopolitik Okulu savaştan sonraki dönemde ve günümüzde ağırlıklı olarak Alman, Fransız, İtalyan ve Belçikalı bilim adamları tarafından geliştirilmektedir.

Modernleşme Teorisi ü Kara Avrupa’sı Jeopolitik Okulu’nun ideologları Avrupa’nın modern dünya politikasında ağırlığının artırılması ve belirleyici etkene dönüşmesi için çalışmaktadırlar. ü Fransız J. Santer’in sözleriyle ifade edecek olursak, “ekonomik açıdan büyük, fakat siyasi açıdan küçük” Avrupa’nın tüm dünyada ciddi bir siyasi etkene dönüşmesi için çalışmaktadırlar.

Modernleşme Teorisi ü Örneğin eski Fransa Cumhurbaşkanı Chirac 2002 yılında AB toplantısında konuşurken, AB Komisyonu’nun ve AB’nin dünya ekonomisinde ve uluslararası ilişkilerde ağırlıklarını ve yetkilerini artırarak önemli bir etken konumunda ortak hareket etmeleri gerektiğini belirtmiştir. ü Chriac, Avrupa’yı tüm dünyada temsil edecek AB cumhurbaşkanı, AB başbakanı gibi görevlerin tesis edilmesini de önermiştir.

Modernleşme Teorisi ü ABD ve Avrupa’nın jeopolitik okulları arasındaki görüş ayrılıklarının nedenlerinden bir tanesi de gelecekte dünyanın yönetilmesi sorunudur. ü II Dünya Savaşı’nı en az kayıpla atlatan ABD, savaştan ekonomik, askerî ve mali açılardan güçlü bir ülke olarak çıktı ve dünyanın önemli devletleri arasında öncelikli konuma geldi.

Modernleşme Teorisi § Günümüzde Karasal Jeopolitik için karakteristik olan şey yeni jeopolitik görüş ve bu arada Avrupa entegrasyonu için yeni jeopolitik özdeşleme arayışlarıdır. § Söz konusu arayışın ABD jeopolitiğinin ciddi kontrolü ve baskısı altında gerçekleşmesine karşın, Avrupa’nın stratejistleri ve bilim adamları son iyirmi yılda Amerika’nın uyguladığı politikaya ve atığı adımlara karşı hep daha fazla ve daha açık bir şekilde itiraz etmektedirler.

Kaynakça • Ahmet Özkiraz, Modernleşme Teorileri ve Postmodern Durum. Çizgi Kitabevi (2003), s. 154 • İmmanuel Vallerstein. Dünya sistemleri analizi. İstanbul, Aram Yayıncılık, Nisan 2005, 2. Bs. , 164 sayfa. • Avrupa Birliği Düşüncesinin Kökenleri: Bir Bütünleşmenin Anatomisi. http: //www. europolitika. com/? p=294 • Kubilayhan Erman. Jeopolitik Teoriler ve Afganistan. Gazi Üniversitesi Sosyal No/Sayı: 11, 2017 Bilimler Dergisi Vol/Cilt: 4,