T C BARTIN NVERSTES ADAY MEMUR TEMEL ETM

T. C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ ADAY MEMUR TEMEL EĞİTİMİ Türkçe Dilbilgisi Kuralları 14 Eylül 2020

1. Dil Nedir? En geniş tanımıyla dil, insanlar arası iletişimi sağlayan ve sözlü ya da yazılı olarak kullanılabilen araçtır.

2. Dilbilgisi Kuralları Nedir? Dilin sözlü ve yazılı iletişimde doğru kullanılmasını, herkes tarafından eşit bir şekilde anlaşılmasını sağlayan kurallardır. Bu kuralların bir kısmı dilin kendi yapısında mevcutken bazıları daha sonra (kısaltmaların yazımı gibi) uygulama birliği sağlamak için oluşturulmuştur.

Dilbilgisi kuralları - Yazım ve noktalama kuralları - Anlatım bozukluklarından sakınma olmak üzere iki grupta değerlendirilebilir.

3. Dili Neden Kurallarına Uygun Bir Şekilde Kullanmalıyız? Dili, özellikle yazılı anlatımda kurallarına uygun bir şekilde kullanmamız bir zorunluluktur. Konuşurken (sözlü anlatımda) bir hata yaptığımızda bunu anında düzeltme imkânımız vardır. Ya da kurduğumuz cümle anlatım açısından sorunlu ise muhatabımız söylediğimizi anlamadığını bize belirtebilir. Bu şekilde sorun çözülebilir.

Yazılı anlatımda ise yaptığımız hataları yazı yayımlandıktan ya da alıcısına ulaştıktan sonra düzeltmemiz mümkün değildir. Yazılı anlatımdaki hataların bu şekilde kalıcı olması sebebiyle bilhassa yazarken daha titiz olmamız gerekmektedir. Yazıda yapacağımız bir hata anlaşılmamamıza ya da yanlış anlaşılmamıza yol açabilir.

Örneğin, «Murat Bey, Halide Hanım’dan eşine iyi bakmasını istedi. » cümlesi açık bir şekilde anlaşılamamaktadır. Cümlede iyi bakılması istenen kişinin kim olduğu belirsizdir. Bu kişi Murat Bey’in ya da Halide Hanım’ın eşi olabilir. Cümlenin düzelmesi için bunun belirtilmesi gerekmektedir.

4. Yazım ve Noktalama Kuralları 4. 1. de/da ve ki bağlaçlarının yazımı Türkçede hem ek olarak hem bağlaç olarak kullanılan de/da ve ki vardır. Bu durum özellikle bunların bağlaç olarak kullanımında yazım hatalarına yol açmaktadır. Türkçede ekler her zaman kelimeye bitişik yazılırken bağlaçlar ayrı yazılır.

Ek ve bağlaç olan de/da ile ki’yi ayırt etmekte zorlanıyorsak cümleden çıkarma yöntemiyle sağlama yapabiliriz: - Bunları cümleden çıkardığımızda anlam bozuluyorsa ektir. Zira Türkçe cümlelerde ekler yapısal olarak çıkartılamaz. - Bağlaçlar cümleden çıkartıldığında anlam daralması olabilir ama cümle yapısal olarak bozulmaz.

Ek olan –de/da: Evde hiç ekmek kalmadı. Sorunların çözümünde ortak karar almak önemlidir. Bağlaç olan de/da: Ben kedileri de kuşları da severim. Ahmet de onun gibi Ankara’ya gidecekmiş.

Ek olan –ki: Yollardaki işaretler sürücüler ve yayalar önemlidir. İçindeki duyguları benimle paylaşmıyorsun. için Bağlaç olan ki: Ali ki sınıfının çalışkan öğrencisiydi. Tam geldim ki hırsız kaçmış. Bağlaç olan ki bazı ifadelerde kalıplaştığı için bitişik yazılır: sanki, oysaki, meğerki, belki, halbuki, çünkü, mademki

Hatalı kullanımlar - Bu akşamda sinemaya gidelim mi? Telefonum sen de mi kaldı? Dışarıda ki gürültü hepimizi rahatsız etti. Bir de baktımki beş dakika kalmış. Yarın bizimle Mehmet’te gelecek.

4. 2. Bitişik yazılması gereken kelimeler -Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ne asıl > nasıl kayıp olmak > kaybolmak pazar ertesi > pazartesi emir etmek > emretmek

-Ses türemesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: zan etmek > zannetmek ret etmek > reddetmek af etmek > affetmek Hatalı kullanımlar Ayrı yazılması gerekenler farketmek, yokolmak, arzetmek Bitişik yazılması gerekenler şükür etmek, kayıt etmek, zikir etmek

-Birden fazla kelimeden oluşan yer isimleri bitişik yazılır: Çanakkale, Yunusemre mah. , Gaziosmanpaşa cad. -Birden fazla kelimeden oluşan yön isimleri bitişik yazılır: kuzeybatı, güneydoğu, güneybatı - «baş» , «ev» , «hane» kelimeleriyle yapılan birleşik kelimeler bitişik yazılır: başçavuş, başhekim, kahvehane, aşevi, doğumevi

-Kurallı birleşik fiiller bitişik yazılır: gelivermek, düşeyazmak, yüzebilmek, süregelmek - «birtakım» kelimesi “bazı” anlamında kullanıldığı zaman bitişik yazılır: Evimizin önünde tanımadığım birtakım adamlar var. - «bir» kelimesi «takım» ın sıfatıysa ayrı yazılır: Sana en güzelinden bir takım elbise alalım.

4. 3. Yabancı kökenli kelimelerin yazımı -Arapça, Farsça, Fransızca, İngilizce gibi dillerden Türkçeye giren ve günlük hayatta kullandığımız kelimelerde aynı hecede birden fazla ünsüz yana yer alabilir. Bunların arasına ünlü konulmaz. apartman, garp, gramer, film, kral, lüks, problem, spiker, şark, telgraf, tren…

-Benzer şekilde bu tip kelimelerde aynı hecede birden fazla ünlü de yana yer alabilir. Bunların arasına ünsüz konulmaz. Fuat, müteahhit, Saadeddin, Suudi…

4. 4. Yanlış yazılan bazı kelimeler Yalnız ( ) Yanlız ( ) Eczane ( ) Yanlış ( ) Yalnış ( ) Laboratuvar ( ) Laboratuar ( ) Dövmek( ) Döğmek ( ) Şoför ( ) Şöför ( ) Sövmek ( ) Söğmek ( ) Egzoz ( ) Egzos ( ) Kirpik ( ) Kiprik ( ) Ovmak ( ) Oğmak ( ) Ezzane ( )

4. 5. Noktalama işaretlerinin doğru kullanımı Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır.

Bunları hatalı kullanmak ya da kullanmamak kimi zaman anlam bulanıklığına yol açabilir: Oku baban gibi tembel olma. (Virgül kullanılmadığı için anlam belirsiz. ) Oku, baban gibi tembel olma. Oku baban gibi, tembel olma.

Noktalama işaretleri hakkında bazı önemli hususlar üzerinde duracağız: - Bağlaçlardan sonra virgül kullanılmaz. Sen de, bizimle gelecek misin? Bu işi ya şimdi yap, ya da hiç yapma. Ayşe veya, Aliye’den birisi de ekibe katılmalı.

-arak, -ıp, -ınca, -ken gibi eklerle yapılan zarf-fiillerden sonra ve şart ekinden sonra virgül kullanılmaz: Ahmet eve gidince, bizi arasın. Raporu yazıp, bitirdikten sonra e-posta ile gönderir misin? Öğrencilerin müzik dinlerken, dikkatleri dağılıyor. Aradığınız çanta gelirse, size haber ederim. Nedense bana sert bir şekilde bakarak, konuşuyordu. Sadece cümlede birden fazla zarf-fiil sıralanmışsa o zaman aralarına virgül konulur: Formları doldurup, dosyayı hazırlayıp beni ara.

- Noktalı virgül ( ; ) sadece cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için ve içinde virgül olan sıralı cümleleri bağlamak için kullanılır: Bilgi yarışması ekibinde erkelerden Doğan, Tuğrul, Orhan; kızlardan ise İnci, Çiçek, Fatma yer alıyor. At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.

- Noktalı virgülün bunların dışında kullanım alanı yoktur. - İçinde hiç virgül olmayan bir cümlede noktalı virgül kullanılamaz. Sevinçten içime sığmıyor; bağırmak istiyorum. - Noktalı virgül açıklama yapmak için kullanılamaz. Bu, iki noktanın ( : ) görevidir. Başarının sırrını tek kelimeyle açıkladı; Azim. Milli Edebiyat akımının temsilcilerinden bazıları şunlardır; Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul.

- Düzeltme işaretinin ( ^ ) kullanımdan kalktığı söylentileri doğru değildir. Aksine bu işaret bazı kelimelerin karışmasını önlediği için oldukça işlevseldir: hala – hâlâ, kar – kâr, adet – âdet, hal – hâl, şura – şûra… Ayrıca bazı ince veya uzun ünlülerin gösterilmesini sağlar: dergâh, hikâye, Hakkâri, Kâzım, lâle… Bu işareti klavyede shift ve 3 tuşlarına aynı anda bastıktan sonra üzerine koymak istediğiniz harfe basarak kullanabilirsiniz.

5. Anlatım Bozuklukları Bu başlık altında anlatım bozukluğuna yol açan bazı sebepleri örnek cümleler üzerinde inceleyeceğiz.

- Aynı anlama gelen birden fazla kelimeyi aynı cümlede kullanmak anlatım bozukluğuna yol açar. Bu sorun genellikle Türkçe bir kelime ile Türkçeye başka bir dilden geçmiş aynı anlamdaki bir kelimenin farklı zannedilmesinden kaynaklanır. Büyüklerimizin nasihatlerini ve öğütlerini dikkate almamız gerekir. Onun hakkındaki ilk izlenimlerim ve intibalarım olumsuzdu.

-Kesinlik bildiren sözlerle tahmin ve olasılık bildiren ifadelerin, tam sayı/oran belirten kelimelerle yaklaşıklık ya da küsurat belirten kelimelerin birlikte kullanılması anlatım bozukluğudur: Yarın kesinlikle Ankara’ya gitme ihtimalim var. Türk milleti tam olarak bin küsur yıldır Anadolu’da yaşamaktadır.

- Kelimelerin sözlük anlamlarına uygun kullanılmaması anlatım bozukluğudur. Bunun altında yatan sebepler az kitap okumak ve anlamı bilinmeyen kelime için sözlüğe bakmamaktır. Bu hatanın önüne geçmek için anlamından emin olmadığımız bir kelimeye https: //sozluk. gov. tr/ adresinden Türk Dil Kurumu sözlüğüne erişerek bakabiliriz.

Özel okulların fiyatları bu sene çok yüksek olacakmış. Onun üniversiteyi kazanmasına neden olan kişi benim. Bu iki konunun iyi anlaşılabilmesi için ikisinin de ayrımlarına kadar inmeliyiz.

- Cümlede gerekli olan kelimeleri kullanmamak, özellikle de zamirleri, anlam belirsizliğine yol açar. «Ne düşündüğünü merak ediyorum. » cümlesinde şahıs zamiri kullanılmadığı için anlam belirsizdir. Bu cümle iki farklı şekilde anlaşılabilir: 1. Senin ne düşündüğünü merak ediyorum. 2. Onun ne düşündüğünü merak ediyorum.

- Benzer şekilde sıralı ve bağlı cümlelerde eksik yüklem de anlatım bozukluğuna yol açar: İstek ve şikayetlerinizi çözüyoruz. (yanlış) İsteklerinizi yerine getiriyor ve şikayetlerinizi çözüyoruz. Bu yaptıkların bana zarar değil yarar sağladı. (yanlış) Bu yaptıkların bana zarar vermedi, yarar sağladı.

- Dolaylı tümleç ve nesne eksikliği de bir anlatım bozukluğudur. Kolonya şişesini uzun bir süre aradıktan sonra bulup misafirlerine [kolonya]döktü. Kitaplarını kimseye ödünç vermiyor, [onlara] çocuğu gibi özen gösteriyor.

- Belgisiz zamirlerin özne olduğu sıralı ve bağlı cümlelerde özne eksikliği sorunu görülebilir. Hiç kimse kaybedeceğimize ihtimal vermemişti, [herkes] kazanacağımızı düşünüyordu. Herkes kendi derdine düşmüş, bizim içine düştüğümüz kötü durumla [kimse] ilgilenmiyor.

- Kelimelerin yanlış yerde kullanılması sözdizimini bozacağı için anlatım bozukluğuna yol açar. Bu hata genellikle sıfat ve zarfların yanlış yerde kullanılması şeklinde görülür. Elbiseler çok güneşte durduklarından sararmışlar. Elbiseler güneşte çok durduklarından sararmışlar. Yeni eve girdim ki telefon çalmaya başladı. Eve yeni girdim ki telefon çalmaya başladı.

- Mantık hataları en sık görülen anlatım bozukluklarındandır. Böyle hataların olduğu cümleler yapısal olarak genellikle doğru olduğu için hata fark edilmeyebilir. Geçmişe ve geleceğe ait planlarımızı iyice gözden geçirmeliyiz. ( «plan» kelimesi sadece gelecek için kullanılır. ) Filmin ilk gösterimine rekor düzeyde katılım oldu. (Bir faaliyetin ilk seferinde «rekor» olamaz. )

6. Son Tavsiyeler - Herkes yazım hatası ve anlatım bozukluğu yapar. Bu insanî bir durumdur. Önemli olan yazdıktan sonra metni hatalardan arındırmaktır. Bunun için yazdığımız yazıları işleme koymadan en az bir kez eleştirel bir gözle okuyarak hataları düzeltmemiz gerekmektedir. Aksi takdirde yazarı tarafından kontrol edilmeyen her metin hata barındırır.

- Yazan kişi, yazdığı metinde hatalar olsa bile ifade etmek istediğini doğru aktardığını düşünebilir. Oysaki okuyan kişi metni anlamayabilir. Bu yüzden özellikle uzun ve önemli yazıları işleme koymadan bir başkasına okutmak faydalı olabilir.

- Zarf-fiil ve bağlaçlarla bağlanan çok uzun cümlelerde özne-yüklem uyumsuzluğu, öğe eksikliği gibi anlatım bozuklukları oluşabilir. Bunlar da anlamda bulanıklığa yol açar. Bu sebeple gerekmedikçe çok uzun cümleler kurmaktan kaçının. İfade etmek istediğiniz konu uzunsa bunu kısa ya da orta uzunlukta cümlelere bölerek de anlatabilirsiniz.

Son olarak: Doğru, kusursuz, güzel ve etkileyici yazmanın yolu çok okumak ve yazarken özen göstermekten geçer.

Dinlediğiniz için teşekkür ederim…