AFET YNETMNDE YEN YAKLAIM AFET ETM ZARAR AZALTMA

AFET YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIM (AFET EĞİTİMİ, ZARAR AZALTMA ÇALIŞMALARI VE İLGİLİ KAVRAMLAR) Yrd. DoçDr. Nehir VAROL

AFET (DİSASTER): İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği doğal, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçlarına afet denilmektedir. AFET YÖNETİMİ (DİSASTER MANAGEMENT), afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılabilmesi için afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında yapılması gereken idari yasal ve teknik çalışmaları belirleyen ve uygulamaya aktaran, bir olayla karşılaşıldığında ise bir uygulama yapabilmeyi sağlayan ve her olaydan elde edilen derslerin ışığında mevcut sistemi geliştiren bir yönetim biçimi veya uzmanlık alanı olarak tanımlanabilir (Özey, 2006).

ACİL DURUM • Olumsuz etkilerini en aza indirmek için acil önlemler alınmasını gerektiren beklenmedik ve ani gelişen olay. • Acil müdahale gerektiren ve yerel kapasitenin olayları belirleme ve yönetmede yetersiz kaldığı durumlarda afetler sonrası oluşan acil durum. • Acil durumlar; ölümler, yaralanmalar, insanların yerlerini terketmeleri, hastalık, sakatlık, gıda güvensizliği, altyapının hasar görmesi ya da kaybedilmesi, zayıflamış ya da zarar görmüş kamu yönetimi ve azalmış kamu emniyeti ve güvenliği durumlarını içerebilir. Afetten etkilenen ülkelerde, bu durumlar çoğu kez aynı anda ortaya çıkar, yerel kapasiteyi zorlar ve ekonomik ve sosyal faaliyetleri aksatır. (UNOCHA)

AFET YÖNETİMİNDE TARİHSEL DEĞİŞİM • • Sivil Savunma Sivil Koruma Acil Durum Yönetimi Afet ve Risk Yönetimi Afet Zararlarını Azaltma

TEHLİKE • Can kaybına veya yaralanmalara, maddi zararlara, sosyal ve ekonomik hayatın kesintiye uğramasına veya çevresel bozulmalara neden olabilecek, zarar verme ihtimali olan, fiziki olay, veya insan aktiviteleridir. RİSK • Belirli bir tehlikeden dolayı hasarın meydana gelmesi olasılığı ve boyutu (Loat/Meier 2003) • Belirli bir tehlikeli olayın meydana gelmesi durumunda cana, mala veya çevreye gelebilecek hasarların tahmini olasılığı (TESEC-EUR-OPA 2001)

• RİSK YÖNETİMİ • Doğal tehlikelerin ve ilgili çevresel ve teknolojik afetlerin etkilerini azaltmak amacıyla, idari kararların, kuruluşların işlevsel yeteneklerinin ve uygulama politika, strateji ve toplumun başa çıkabilme kapasitelerinin kullanıldığı sistematik bir süreçtir. Bu süreç, tehlikelerin olumsuz etkilerinden kaçınmak (önleme) ya da bu etkileri sınırlamak (zarar azaltma ve hazırlıklı olma) için yapısal ve yapısal olmayan önlemler dahil her türlü faaliyetleri kapsar. (UNOCHA) • Tehlike ve riskin belirlenmesi ve analizi ile imkan, kaynak ve önceliklerin dikkate alınarak idare edilen süreci ifade eder. Afet senaryolarının hazırlanması, uygulama önceliklerinin belirlenmesi ve riskin azaltılabilmesi için genel politika ve stratejik planlarla, uygulama planlarının hazırlanması ve hayata geçirilmesi bu süreç kapsamındadır. (AZATİ)

AFET ZARARLARININ AZALTILMASI-DRR • Afet ve acil durumlardan kaçınmak ya da riskleri ve zarar görebilirlikleri en aza indirmek için yapılan eylemlerin bir bütünüdür. Mevcut bir riski azaltmak için alınan önlemler • • • Eğitim ve bilinçlendirme Erken uyarı sistemleri Önlem yapıları Risk ve tehlike haritaları Afete duyarlı arazi planları Vs.

RİSK

ARTIK RİSK • Risk azaltma önlemleri alındıktan sonra kalan risk (ASR MULTH) Risklerden tamamen kaçınılamaz ve bu nedenle artık (önlenemez) bir risk mevcuttur. • Tahmin edilebilir tehlikeleri azaltmak için sarf edilen bütün çabalardan sonra geriye kalan, insanlara, mala veya çevreye zarar verme potansiyeli (EIONET)

• Tahmin Gelecekteki bir olayın ortaya çıkışının kesin olarak bildirilmesi ya da istatistikî olarak kestirilmesi (ISDR) • Uyarı Belirli, olması yakın bir tehlikeye karşı uyarı yapılması için tasarlanmış bir cihazlar bütünü (EUD)

ÖNLEM Tehlikelerin olumsuz etkilerinden bütün olarak kaçınılmasını sağlamaya yönelik faaliyetler ve bu tehlikelerle ilgili çevresel, teknolojik veya biyolojik riskleri en aza indirgemeye yönelik araçlardır. Sosyal ve teknik uygulanabilirliğe ve maliyet / fayda değerlendirmelerine bağlı olarak gerçekleştirilmelidir. Afet zararlarının azaltılması ile ilgili toplumsal farkındalık ve eğitim bağlamında, değişen tutumlar ve davranışlar bir “önlem kültürü” geliştirmeye katkıda bulunmaktadır. (ISDR) + EĞİTİM

AFET YÖNETİMİ AFET VE OLAY ODAKLIDIR TEK OLAY BAZLI SENARYOLAR ANA AMAÇ OLAYA MÜDALAHE SABİT BELİRLENMİŞ LOKAL YAKLAŞIM SORUMLU TEK OTORİTE MERKEZİ KONTROL MERKEZİ YÖNLENDİRME BELİRLENMİŞ HİYERARŞİK İLİŞKİLER Afet Zararlarını Azaltma ZARAR GÖREBİLİRLİLİK VE RİSK ODAKLIDIR DİNAMİK, ÇOKLU RİSK YAKLAŞIMI VE GELİŞMİŞ SENARYOLAR DEĞERLENDİRME, İZLEME VE GELİŞTİRME GENİŞ, DEĞİŞEBİLİR, PAYLAŞIMCI, BÖLGESEL YAKLAŞIM SORUMLU YEREL YÖNETİMLER VE PAYDAŞLAR OLAYA ÖZEL YAKLAŞIM, ESNEK YAKLAŞIM FARKLI BİRİMLERLE ORTAKLAŞA HAREKET

ZARAR GÖREBİLİRLİLİK VE KAPASİTE Zarar Görebilirlilik -Vulnerability Dışarıdan gelen zararlı etkilere karşı bir sistemin (yapı, veya tesis, fabrika, ülke veya devlet, şirket gibi) duyarlılığı. Zarar görebilirlik, sosyal, ekonomik, fiziksel ve çevresel faktörlerden kaynaklanan bir dizi etkileşimli durum ve süreçlerden oluşmaktadır. Başa Çıkabilme Kapasitesi -Capacity Sıradışı, anormal ve olumsuz koşullar yaratan bir afet olayı veya sürecinde, kişilerin ve kurum ve kuruluşların, çeşitli yararlı sonuçlar alabilmek amacıyla mevcut kaynakları kullanım şekilleridir. (RDR)

Risk =Tehlike+ Zarar Görebilirlilik Kapasite

Zarar Görebilirliği Etkileyen Faktörler Fiziksel Faktörler • Binaların alt yapıların teknik özellikleri ve kalitesi • Nüfus artışı ve yoğunluğu Ekonomik Faktörler • • Sosyo ekonomik statü Yoksulluk ve açlık Kredi ve hibelere erişim Ekonomik yapı Kaynak ve hizmetlere ulaşım Rezervler ve finansal fırsatlar Önlem için yaptırımlar Araştırma ve Geliştirme Sosyolojik Faktörler Çevresel Faktörler • • • Kullanılabilir toprak ve su Ziraat, biyo çeşitlilik, orman Ekosistemin duraylılığı Doğal kaynak tüketimi Zehirli ve zararlı atıklar • • Geleneksel bilgiler Risk algısı Eğitim seviyesi İnsan hakları Sosyal organizasyonlar Hukuki yapı ve kanunlar Cinsiyet ve azınlık yaklaşımları Bilgiye erişim

Can ve Mal Kaybı Azaltılabilir… § Doğal olaylar her zaman afete dönüşmezler. § Bizlerin yaptıkları yada yapmadıkları eylemler afet veya acil durumu meydana getirir. § Basit önlemlerle afetlere karşı güvende olabiliriz. § Potansiyel senaryolara göre önlemlerimizi gözden geçirir ve yenilersek her türlü riske karşı hazırlıklı oluruz.

Can ve Mal Kaybı Azaltılabilir… § Konsept Afet Risk Yönetimi olmalıdır. § Afet Risk Analizine dayanmalıdır. § Erken Uyarı Sistemleri kurulmalı ve geliştirilmelidir. § Afet içerikli örgün eğitim ve halk eğitimi, yaygınlaştırılmalıdır. § Kurumsal, yasal ve ekonomik kapasite geliştirilmelidir.

Can ve Mal Kaybı Azaltılabilir… § Tüm seviyelerde koordinasyon sağlanmalıdır. § Kapasite analizleri yapılmalıdır. § Bilgi sistemleri ve haberleşme güçlendirilmeli ve yaygınlaştırılmalıdır. § Sakınım planları yapılmalıdır. § Acil durum servisleri geliştirilmeli ve etkinleştirilmelidir. § Erken iyileştirmenin sağlanması amacı ile hazırlık planları yapılmalıdır.

Afetlere karşı bilinçli toplumların oluşturulması sürdürülebilir kalkınma için de anahtar rol üstlenmektedir. Eğitim olmaksızın afet zararlarını azaltma çalışmalarının başarılı olması mümkün değildir.

ÜLKEMİZDE AFETLERE KARŞI BİLİNÇLENDİRME ÇALIŞMALARI • özellikle 1999 depremlerinden sonra ilgili alanda çalışmalar yapan tüm kurum ve kuruluşlar, afet eğitimi konusuna büyük önem vererek, bu yönde çalışmalar gerçekleştirmeye başlamışlardır. • Avrupa Doğal Afetler Eğitim Merkezi (AFEM), Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Türk Kızılayı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Valiliği, diğer belediye ve valilikler gibi pek çok kurum yanında üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları da, toplumun bilinçlendirilmesi kapsamında oldukça önemli eğitim programları ortaya koymuşlardır.