ZJAWISKO DWUJZYCZNOCI Rozwj jzykowy dzieci polskich przebywajcych za

ZJAWISKO DWUJĘZYCZNOŚCI Rozwój językowy dzieci polskich przebywających za granicą Olga Klementowicz Logopeda Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 7 w Gdańsku

CZYM JEST DWUJĘZYCZNOŚĆ Wiele definicji. F. Grosjean (2010) podaje, że może ich być aż 100. Osoba dwujęzyczna to taka, która posługuje się dwoma językami codziennie (Grosjean 1993) Dwujęzyczność jest procesem dynamicznym, który ewoluuje przez całe życie człowieka, począwszy od kompetencji minimalnej aż do maksymalnej w dwóch językach (Niklas- Salminen 2011, Hamers 1983) Dwujęzyczność to opanowanie dwóch języków w takim stopniu, jak społecznie ekwiwalentni ich jednojęzyczni nosiciele, czyli ambilingwizm. Polega na umiejętności posługiwania się wszystkimi sprawnościami w języku ojczystym i drugim oraz na częstym używaniu obydwu języków w rożnych sytuacjach i z rożnymi uczestnikami aktu komunikacji. Jest to zazwyczaj nietrwały stan, mający związek z emigracją lub pobytem za granicą, co implikuje bliski kontakt z danym językiem i kulturą, umożliwiający ich doznawania (Lipińska 2003). Szerokie spojrzenie- nie tylko mowa, ale także czytanie i pisanie! Większość ludzi na świecie jest dwujęzyczna. Biegłość i przewaga językowa. Obie zmieniają się w czasie, bez pielęgnowania języka należy się liczyć z jego stopniową utratą. Semilingual (pejoratywnie)- żaden z języków nie wytworzył się wystarczająco.

CZYM JEST DWUJĘZYCZNOŚĆ Dwujęzyczność jest bardzo różnorodna, wpływają na nią rozmaite czynniki, np. status języka, kontekst kulturowy, kompetencje dziecka. Rozwój jednego, dwóch, czy też wielu języków wiąże się z: percepcją słuchową i wzrokową, motoryką, rozwojem zachowań społecznych i emocjonalnych. Zaburzenie tych elementów wywołuje negatywny wpływ na nabywanie języków. Jeśli w konsekwencji dziecko nie opanuje poprawnie choć jednego języka w mowie i piśmie, odbije się to niekorzystnie na jego rozwoju intelektualnym oraz społecznym.

CZYM JEST DWUJĘZYCZNOŚĆ Rozwój językowy dzieci bez względu na ilość nabywanych przez nich języków do pewnego wieku przebiega według tych samych prawideł (kamienie milowe). głużenie ok. 2 m. ż. , gaworzenie ok. 6 m. ż. wypowiadanie pierwszych słów ok. 1 r. ż. eksplozja nazywania ok. 2 r. ż. Może występować w obu językach jednocześnie lub tylko w jednym, następnie drugim języku. U dwulatków i starszych dzieci dwujęzycznych zaczynają się pojawiać odstępstwa: mniejszy zakres słownictwa niż rówieśnicy (często pozornie, sumarycznie w obu językach są w normie lub powyżej normy) mieszanie języków błędy gramatyczne- stosowanie reguł gramatyki jednego języka w drugim dłuższy czas wydobycia z pamięci słowa.

RODZAJE DWUJĘZYCZNOŚCI JEDNOCZESNA (RÓWNOCZSNA)- 2 lub więcej języków zostało nabytych jednocześnie przed 3 r. ż. 1. Brak zróżnicowania między 2 językami, słownictwo (do ok. 2 lat) 2. Dziecko dość często miesza oba języki 3. Odchodzenie od mieszania języków, w zależności od indywidualnej sytuacji. 3 -4 latek potrafi już automatycznie odpowiadać w bieżąco stosowanym języku. Zjawisko utraty języka Lilly Wong Fillmore (Berkley)- „kiedy rodzice nie są w stanie rozmawiać z dziećmi, nie mogą łatwo przekazać im swoich wartości, przekonań, zrozumienia lub mądrości, jak sobie radzić i oddać swoje doświadczenia” SEKWENCYJNA (SUKCESYWNA)- nauka 2 lub więcej języków po 3 r. ż. Do wieku 6 miesięcy dziecko jest w stanie wysłyszeć dźwięki każdego języka, po tym czasie zatraca tę umiejętność. Inne źródła podają, że każde zdrowe dziecko do 6 r. ż. może nauczyć się bez większego problemu różnicowania głosek, bez względu na to, gdzie mieszka. Nasz mózg może spokojnie przyjąć naukę nawet 4 języków w tym czasie. Nauka języków poprzez formalne i nieformalne możliwości. Języków można uczyć się całe życie, ale akcent może być inny przy nauce języka po 13 r. ż. Opanowanie języka do swobodnej komunikacji może zająć ok. 2 lat (u dzieci nawet 6 miesięcy- zależy od czynników indywidualnych), 5 -7 lat by biegle władać językiem. Przykład- ktoś może być jednocześnie dwujęzyczny po polsku i niemiecku (rodzice z Polski i Niemiec), ale sekwencyjnie dwujęzyczny w angielskim i francuskim, których uczył się w szkole

RODZAJE DWUJĘZYCZNOŚCI „Wróblewska-Pawlak (2004) przytacza klasyfikację według Hamersa i Blanca. Autorzy ci posłużyli się pięcioma kryteriami dla wyróżnienia różnych typów dwujęzyczności. Wzięli oni po uwagę: 1. Relację między mową a myśleniem. 2. Osiągnięty poziom kompetencji w obu językach. 3. Wiek przyswojenia obu języków. 4. Status społeczno-kulturowy obu języków. 5. Tożsamość kulturową osoby dwujęzycznej. Tak ustalone wskaźniki pozwoliły na wyłonienie następujących rodzajów dwujęzyczności: 1. Dwujęzyczność współrzędna (koordynacyjna) z występującą niezależnością kodów. Czysta jej postać ma miejsce, gdy jeden język służy do komunikacji w domu a drugi w szkole/pracy. Dwujęzyczność złożona (kompozycyjna), gdy istnieje jedna reprezentacja kognitywna dla dwóch etykiet językowych. 2. Dwujęzyczność zrównoważona i dominująca. 3. Dwujęzyczność wczesna, dwujęzyczność wieku dorastania, dwujęzyczność dorosłych. 4. Dwujęzyczność wzbogacająca i zubażająca. 5. Dwujęzyczność dwukulturowa, monokulturowa (związana z LI- język nr 1) i akulturowa (związana z L 2 języ nr 2). ” (Cieszyńska-Rożek J. 2006)

„DAR CZY PRZEKLEŃSTWO? ” Uważano, że wpływ dwujęzyczności na inteligencję ogólną jest negatywny (1920 -1960). Dwa języki zajmują za dużo miejsca w mózgu? Zastrzeżenia do procedur badawczych, np. ignorowanie poziomu znajomości języka, status danego języka w społeczeństwie, implikacje psychologiczne. Pozytywny wpływ na inteligencję- badania kanadyjskie, lata 60 -te XX wieku i inne. Elastyczność, giętkość umysłowa, myślenie bardziej abstrakcyjne, twórcze, ale musi być pewien próg wydajności w obu językach. Dodatkowo większe wyczulenie na komunikację, koncentracja z większą łatwością na kluczowych kwestiach stawianych problemów. Nauka drugiego języka zwiększa ilość szarych komórek w mózgu oraz może opóźnić początek choroby Alzheimera o 4 lata. Białystok. Craik, Freedman (2007) Istnieją różnice w pracy mózgu między jedno- a dwujęzycznymi. Inna organizacja mózgu u osób nabywających języki jednocześnie i sekwencyjnie. Dzieci dwujęzyczne mają takie same zaburzenia mowy jak dzieci jednojęzyczne (Stow, Dodd 2009) Dzieci dwujęzyczne z zaburzeniem rozwoju o różnym podłożu nie mają większych problemów z językiem od dzieci jednojęzycznych z tym samym zaburzeniem (Kay-Raining Bird, Trudeau 2005; Petersen, Marinova-Todd, Mirnda 2012) Kontakt z dwoma językami nie stanowi utrudnienia dla ucznia z ograniczonymi zdolnościami do nauki języka (Paradis, Genesee, Crago, 2011; Langdon, 2008).

JĘZYK A TOŻSAMOŚĆ Tożsamość to wizja własnej osoby, wyglądu, norm zachowania, zasad, wartości. W dużej mierze opiera się na informacjach wyniesionych z domu. Ogromną rolę w budowaniu tożsamości odgrywa zaznajamianie się ze swoimi korzeniami. Aby móc zgłębiać te kwestie początkowo konieczna jest pomoc rodzica, a w starszym wieku można te kwestie zgłębiać samemu, pod warunkiem osiągnięcia odpowiednich umiejętności językowych. Znajomość języka rodziców/rodzica jest przepustką, kluczem do zagłębienia się w kulturę i zwyczaje swoich przodków. Obchodzenie typowych dla Polaków świąt i uroczystości (rozmowy na ten temat) , podtrzymywanie obyczajów kształtuje tożsamość dziecka oraz stanowi wielką wartość. Na szczególną uwagę zasługują imieniny, Barburki, Andrzejki, topienie Marzanny itp. W obecnych czasach bogatym źródłem informacji pozostaje internet, jednakże warto korzystać z kontaktu z dziadkami oraz innymi krewnymi pozostającymi w Polsce za pomocą telefonu, skypea i. in. Ich żywe relacje pomogą utrwalić w pamięci dziecka wyjątkowe zwyczaje składające się na kulturę i tradycję polską. J. Cieszyńska-Rożek: „Brak etnicznego języka powoduje pęknięcie, które czasem uniemożliwia odnalezienie swojej drogi życiowej i formuje poczucie pustki, utrudniając lub uniemożliwiając podejmowanie ról życiowych i osiąganie pełni rozwoju intelektualnego i emocjonalnego. Problemy komunikacyjne z dziećmi w wieku przedszkolnym i szkolnym utrudniają rodzicom proces wychowania, przekazywania wartości duchowych i kulturowych. ”

JĘZYK A TOŻSAMOŚĆ W kształtowaniu tożsamości kulturowej dużą rolę odgrywają symbole. Nieodzowna jest tu znajomość godła, flagi oraz innych symboli związanych z miejscem pochodzenia (nie tylko kraj, ale też region).

JĘZYK A TOŻSAMOŚĆ 3 rodzaje dwujęzycznej tożsamości (A. Nott-Bower, M. Szczepaniak):

JĘZYK A TOŻSAMOŚĆ

CO MOŻE NIEPOKOIĆ Słaby poziom i małe postępy ucznia pomimo pracy nauczyciela. Ważne kwestie dotyczące zdrowia, rozwoju ucznia. Uczeń odbiega od rówieśników pochodzących z tego samego środowiska kulturowego lub językowego. Problemy w uczeniu się w języku pierwszym rozpoznane przez rodziców ucznia. JEDNOCZEŚNIE Utrata języka i przełączanie kodów językowych nie muszą świadczyć o nieprawidłowościach. Należy brać pod uwagę doświadczenia ucznia (np. programy, w których uczestniczył).

O WPROWADZANIU DWUJĘZYCZNOŚCI Dwujęzyczność jednoczesna: 1. Jeden rodzic, jeden język- każdy mówi swoim, rodzice między sobą jednym z tych dwóch. 2. Jeden język w domu, jeden w społeczności. 3. Rodzice mówią zarówno dwoma językami, tak samo społeczność. Czasami wyznaczane są granice. 4. Języki nabywane w różnych kombinacjach- np. rodzice w swoich językach, trzeci język w społeczeństwie; rodzice używają obu języków, ale każdy z języków używany jest w określonym kontekście, celu. Bez względu na rodzaj dwujęzyczności warto wprowadzać języki w oparciu o przejrzyste zasady i przemyślane wcześniej strategie po to, by uczyć dziecko stosowania odpowiedniego kodu językowego w zależności od osoby lub sytuacji np. : Jedna osoba jeden język, inna osoba drugi język (największa skuteczność). Język mniejszościowy w domu, poza domem język panujący w miejscu zamieszkania. Strategie czasu, osoby, miejsca, naprzemienne- najważniejsze, by stosować konsekwentnie Reagowanie przez rodziców na mieszanie kodów- parafrazowanie wypowiedzi dziecka, pytania pomocnicze. Czy krytykować dziecko za błędy? NIE!

JAK ROZWIJAĆ MOWĘ Zanurzenie w mowie- częsta ekspozycja na słowa, zdania. Ale przemyślana strategia- by nie utopić (wypowiedzi dorosłych wsparte kontekstem, obrazem, sytuacją). Warto często odwiedzać kraj, w którym otoczenie posługuje się językiem. Częste zabawy z rówieśnikami mówiącymi w naszym języku, zajęcia dodatkowe- koła zainteresowań, sportowe. Świat literatury- codzienne czytanie, rozmowy o książkach. Także audiobooki, oglądanie bajekrozmowa na ich temat. Rymowanki, wierszyki, piosenki. Dbałość o to, by zasób słownictwa wybiegał poza środowisko domowe- spacery w różne miejsca, wspólne załatwianie spraw- omawianie ich po polsku. Rozwijanie zarówno gramatyki jaki i słownictwa. Stosowanie przyjaznych i ciekawych metod, np. Mind Mapping, TSZ (Technika Słów Zastępczych), mnemotechniki. Zwracanie uwagi na czystość języka- przyjazne i konsekwentne korygowanie błędów, zapożyczeń, mieszania języków. Jednocześnie tolerancja, by nie zniechęcić do podejmowania prób. Dbałość o własny poziom językowy oraz wymowę przez rodziców. Eliminacja naleciałości. Wolne tempo mowy, pauzy, wyrazistość. Konsekwencja, wytrwałość, cierpliwość, wiara w siebie! Należy postępować według ustalonych zasad. Zachowanie ciągłości- nauka języka w każdym wieku. Dziecko chętniej uczy się gdy jest motywowane, chwalone, podziwiane, czuje, że jest to przyjemny i ważny czas. Rola babci i dziadka oraz innych członków rodziny.

JAK ROZWIJAĆ MOWĘ Unikać mówienia do dziecka „powiedz”, „powtórz”, by nie zniechęcić do podejmowania prób i nie gasić spontanicznej chęci do komunikowania się. Stosować parafrazy.

JAK ROZWIJAĆ MOWĘ „Złote reguły harmonijnego rozwoju mowy dziecka” Iwona Michalak-Widera, Katarzyna Węsierska

JAK ROZWIJAĆ MOWĘ

CZYTANIE I PISANIE Badania wspierają związki pomiędzy procesami języka takimi jak słuchanie, mówienie, czytanie i pisanie (American Speech-Language-Hearing Association). Wczesna nauka czytania po polsku u dzieci dwujęzycznych wspomaga budowanie polskiego systemu językowego w umyśle dziecka. Skuteczne czytanie i pisanie po polsku , w tym umiejętność notowania, to niezbędne narzędzia pracy dziecka powracającego do Polski, wchodzącego w naukę szkolną w kraju. Naukę czytania i pisania po polsku można rozpocząć bardzo wcześnie, zanim dziecko rozpocznie naukę tych umiejętności w szkole kraju pobytu. Zaawansowane umiejętności w języku nr 1 stanowią dobrą bazę w opanowywaniu drugiego języka. Naukę czytania i pisania po polsku można prowadzić w domu równolegle z nauką tych funkcji w szkole obcojęzycznej.

CZYTANIE I PISANIE

CZYTANIE I PISANIE (A. Nott-Bower, M. Szczepaniak) PRIORYTETY:

NAUKA CZYTANIA Tradycyjne metody nauki czytania Metody syntetyczne �alfabetyczna �fonetyczna �sylabowa Metody analityczne �wyrazowa �zdaniowa Metody analityczno – syntetyczne �o charakterze wzrokowym �o charakterze fonetycznym �o charakterze funkcjonalnym Metody globalne

NAUKA CZYTANIA Nowocześniejsze metody nauki czytania �Ewa i Feliks Przyłubscy Metoda analityczno-syntetyczna (wyrazowa) o charakterze funkcjonalnym �Irena Majchrzak Wprowadzanie dziecka w świat pisma �Marta Bogdanowicz Metoda dobrego Startu �Glen Doman Zabawa w czytanie �Wendy Pye Naturalna nauka języka �Ewa Kujawa, Maria Kurzyna Metoda 18 struktur wyrazowych �Bronisław Rocławski Metoda fonetyczno – literowo – barwna �Jagoda Cieszyńska Metoda symultaniczno – sekwencyjna �Jadwiga Włodek-Chronowska Metoda wertykalna �Helena Metera Metoda barwno – dźwiękowa �Danuta Chwastniewska Metoda 101 kroków

NAUKA CZYTANIA glottodydaktyka- twórca prof. B. Rocławski https: //www. youtube. com/watch? v=XNNPg 4 Y-d 1 w metoda symultaniczno-sekwencyjna – to metoda czytania sylabami i jeden z elementów terapeutycznych Metody Krakowskiej (prof. Jagoda Cieszyńska). Wykorzystuje zarówno mechanizmy symultaniczne, czyli globalne, całościowe, którymi zajmuje się prawa półkula, jak i sekwencyjne, linearne, za które odpowiada półkula lewa. W pierwszym etapie dziecko powtarza odczytywane przez dorosłego samogłoski/sylaby. W etapie rozumienia dorosły wypowiada samogłoskę lub sylabę, a dziecko wskazuje ją lub podaje. Etap nazywania polega na samodzielnym odczytywaniu pokazanych samogłosek lub sylab przez dziecko. https: //www. youtube. com/watch? v=4 Tdg. C 7 QMHi 0&t=10 s https: //www. youtube. com/watch? v=Nw. Fni. JOq. Sao

NAUKA PISANIA (A. Nott-Bower, M. Szczepaniak)

NAUKA PISANIA Metody nauki pisania Metoda syntetyczna - nieodzownym składnikiem opanowania tej umiejętności jest poznanie litery (w porządku alfabetycznym), sylaby i dopiero później wyrazu. Marian Falski w obrębie tego kierunku wyodrębnił nauczanie pisania: �przez naśladowanie wzorów �przez metodę oprowadzania (wodzenie palcem lub jakimś narzędziem po wzorze litery), �przez metodę genetyczną (rozkładanie liter – od najprostszych do coraz bardziej złożonych na poszczególne elementy). Metoda analityczna - nauka pisania rozpoczyna się kreśleniem całych wyrazów i zdań, zanim dzieci poznają kształty pojedynczych liter. Metoda analityczno-syntetyczna - polega na łączeniu dwóch procesów analizy i syntezy. Metoda samorzutnego pisania („pisanie bez pisania”) opracowana przez M. Montessori, złożona z trzech cykli: �ćwiczeń ukierunkowanych na wprowadzenie w ruch mechanizmu mięśniowego niezbędnego do trzymania pióra i poruszania nim, �ćwiczeń, których celem jest wywołanie obrazu wzrokowego i mięśniowego obrazu liter, jak też rozwiniecie pamięci ruchów potrzebnych do pisania, �ćwiczeń polegających na składaniu (syntetyzowaniu) wyrazów z zestawów ruchomych liter wyciętych z tektury bądź skóry.

NAUKA CZYTANIA I PISANIA w domu Rodzic przykładem- książka a „ekrany” Wspólne czytanie po polsku od najmłodszych lat, wodzenie palcem po tekście, codziennie! Tematyka bliska dziecku Tworzenie własnych pomocy, książek Korzystanie z zasobów pod ręką, gazety, katalogi, reklamy-gazetki, ulotki- tworzenie własnych pomocy Naklejanie etykiet, na przedmiotach, w książeczkach Strona storybird. com Umieszczanie tekstów (początkowo wyrazów z obrazkiem w widocznych miejscach w domu, np. na drzwiach łazienki)

NAUKA CZYTANIA I PISANIA w domu Dziennik wydarzeń (w jednym lub dwóch językach)- zapisywanie i rysowanie wydarzeń, w których dziecko uczestniczyło z uwzględnieniem świąt i zwyczajów kultywowanych w Polsce. Dziecko kształci w ten sposób kompetencję językową, komunikacyjną i kulturową. Tworzenie drzewa genealogicznego Pisanie tradycyjnych listów, domowe komunikowanie się przez liściki. Polskie elementarze klocki LOGO

ŹRÓDŁA Baker C, Wright W. E. (2017), Foundations of bilingualism and bilingual education. Bristol, UK: Multilingual Matters Baumgartner B. , (2008), Przeżyć dwujęzyczność. Jak wychować dziecko dwujęzyczne, Gdańsk, Wydawnictwo Harmonia Bialystok E. , Craik FIM. , Freedman M. , (2007), Bilingualism as a protection against the onset of symptoms of dementia, Neuropsychologia, 45(2), 459 -464 Cieszyńska-Rożek J. (2006), Dwujęzyczność, dwukulturowość- przekleństwo czy bogactwo? , Kraków, WNAP Cieszyńska-Rożek J. , Rozwój mowy polskich dzieci na obczyźnie- zjawiska normatywne czy zaburzenia rozwojowe? , Nowa Logopedia T. 3, Kraków 2012 Grosjean F. , (2010), Bilingualism. Life and reality. Cambridge, MA: Harvard University Press Langdon H. W. , For parents raising their childrenbilingually with an important message for those who have special education needs. Health Psychology Reports, 3 (3), 1 -9 Miodunka W. T. , DWUJĘZYCZNOŚĆ POLSKO-OBCA W POLSCE I POZA JEJ GRANICAMI. ROZWOJ I PERSPEKTYWY BADAŃ, Ling. Varia IX (2014) | 1 (17) Nott-Bower A, Szczepniak M. , Podwójna moc dla dwujęzyczności, ebook (zawiera spis propozycji książek, gier, aplikacji pomocnych w nauce j. polskiego) Artykuły W czasopiśmie Forum Logopedy: lipiec/sierpień 2015 nr 8, listopad/grudzień 2017, marzec /kwiecień 2018. Strony www https: //bilingualhouse. com/ http: //www. bilingualism. co. uk/ http: //londonsigbilingualism. co. uk/index. html http: //www. psychologia. pl/bi-sli-pl/index_pl. html https: //www. mac. pl/uploads/media/conference_materials/0001/06/bc 544 d 0076 bb 0 e 2 cba 4 dc 80 de 0 daa 9 de 4833 ad 11. pdf