BEZROBOCIE I JEGO MIARY Pojcie bezrobocia Ze zjawiskiem

BEZROBOCIE I JEGO MIARY

Pojęcie bezrobocia Ze zjawiskiem bezrobocia mamy do czynienia wówczas gdy podaż pracy (Sr) przewyższa wielkość zapotrzebowania na pracę głoszonego przez pracodawców przy określonym poziomie płacy realnej. Naturalna stopa bezrobocia występuje w gospodarce, w której osiągnięto stan pełnego zatrudnienia i mieści się w granicach 4 do 6% zawodowo czynnych.

CO TO JEST BEZROBOCIE? Z PERSPEKTYWY RYNKU PRACY, CAŁE SPOŁECZEŃSTWO POLSKI MOŻEMY PODZIELIĆ NA DWIE GRUPY: A. OSOBY W WIEKU PRODUKCYJNYM (OD 18 DO 60/65 ROKU ŻYCIA), B. OSOBY POZA W/ W GRUPĄ. OSOBY W WIEKU PRODUKCYJNYM TO JEDNOSTKI, KTÓRE ZGODNIE Z PRAWEM MOGĄ PODJĄĆ PRACĘ. ZDOLNOŚĆ TA OKREŚLONA ZOSTAŁA PRZEZ PRZEPISY KONSTYTUCJI (ART. 65 UST. 3) I ART. 190 KODEKSU PRACY. CHOCIAŻ MOŻLIWE JEST ZATRUDNIANIA OSÓB, KTÓRE UKOŃCZYŁY 16 ROK ŻYCIA TO ZGODNIE Z ART. 70 KONSTYTUCJI OSOBY TAKIE POWINNY WYKONYWAĆ OBOWIĄZEK SZKOLNY I TO EDUKACJA POWINNA BYĆ ICH PRIORYTETEM. DRUGA WARTOŚĆ PRZEDZIAŁU WIEKOWEGO ZOSTAŁA WYZNACZONA PRZEZ PRZEPISY USTAWY O EMERYTURACH I RENTACH Z FUNDUSZU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH (M. IN. ART. 24), KTÓRE USTALAJĄ WIEK EMERYTALNY DLA MĘŻCZYZN NA 65 LAT A DLA KOBIET NA 60.

Wśród grupy osób w wieku produkcyjnym możemy wyróżnić: a. osoby należące do zasobu siły roboczej, b. osoby poza zasobem siły roboczej (bierni zawodowo). Grupy te różnią się motywacją w stosunku do podejmowania pracy. Osoby poza zasobem siły roboczej nie mają pracy, ale nie zalicza się ich do bezrobotnych. Z osobistych powodów nie oszukują one pracy. Można do nich zaliczyć osoby wychowujące dzieci czy studentów nie podejmujących pracy. Osoby należące do zasobu siły roboczej dzielimy na: a. zatrudnione b. bezrobotne Tym samym osoby bezrobotne stanowią tylko współczynnik osób, które faktycznie pozostają bez pracy.

Trudności w określaniu pojęcia i zakresu bezrobocia Problem z liczeniem stopy bezrobocia objawia się w kilku aspektach: • problem sposobu liczenia i rejestracji bezrobocia, • problem ze zdefiniowaniem zatrudnienia, • problem zmienności bezrobocia.

Pojęcie bezrobotnego jakim posługuje się makroekonomia różni się od tego, jakie zostało zdefiniowanie w Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Według niej: Art. 2 ust 1 pkt. 2 Bezrobotnym jest osoba niezatrudniona i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej (a jeżeli jest osobą niepełnosprawną: zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy), nieucząca się w szkole (z wyjątkiem szkoły dla dorosłych lub osoby przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub ucząca się w szkole wyższej w systemie wieczorowym, zaocznym lub eksternistycznym) zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Tym samym nawet jeśli osoba nie posiada zatrudnienia, nie wykonuje innej pracy zarobkowej, jest gotowa i zdolna do podjęcia pracy w określonym wymiarze, nie uczy się w szkole i poszukuje pracy to jeśli nie zarejestruje się w powiatowym urzędzie pracy - nie zostanie uznana za bezrobotną w rozumieniu wskazanej ustawy.

Niezgodności między statystykami a stanem faktycznym w badaniu przedmiotowego zjawiska powstają także na skutek „sankcji” przewidzianych ustawowo (art. 33 ust 4 w/w ustawy) m. in. odebranie przez starostę statusu bezrobotnego na skutek niepodjęcia wyznaczonej pracy lub odmowy poddania się badaniom lekarskim. In summa, mamy do czynienia z liczną grupą osób, które należą do zasobu siły roboczej, nie pracują a mimo tego w statystykach nie zostały ujęte jako osoby bezrobotne (bezrobocie ukryte).

Osobną kwestię stanowi zakres pojęcia „zatrudnienie”. Z brzmienia wskazanej ustawy nie można wnioskować, iż jest to stan tożsamy ze stosunkiem pracy (art. 22 Kodeksu Pracy). Warto zauważyć, że status bezrobotnego traci również osoba, która w przeciągu jednego miesiąc osiągnęła dochód przekraczający połowę minimalnego wynagrodzenia. Tym samym o statusie bezrobotnego decydują także kryteria zdobytego majątku. „Wykonywanie innej pracy zarobkowej” według przytoczonej definicji mogą zatem wyznaczać inne źródła uzyskiwania dochodu. Do popularniejszych podstaw należą umowa zlecenie (art. 734 i n. Kodeksu Cywilnego), umowa o dzieło (art. 627 i n. Kodeksu Cywilnego) oraz inne przykłady działalności zarobkowej.

Z powyższych rozważań wynika, że procent osób zarejestrowanych jako bezrobotni w urzędach pracy nie odpowiada faktycznemu zasięgowi tego zjawiska. Alternatywnym sposobem jego mierzenia jest tzw. Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) opracowywane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS). Według BAEL osobą bezrobotną jest ta, która w przeciągu miesiąca nie przepracowała w jakikolwiek sposób więcej niż 7 godzin. Rozkład proporcji osób zatrudnionych do reszty społeczeństwa przedstawia się następująco:

Rodzaje bezrobocia Ze względu na przyczynę i charakter, bezrobocie możemy podzielić na:

- dobrowolne Bezrobocie dobrowolne, zwane również klasycznym, pojawia się wówczas, gdy mimo wolnych miejsc pracy osoby należące do zasobu siły roboczej nie wykazują chęci podjęcia tejże. Brak motywacji może być wynikiem wygórowanych ambicji, przekonania o zbyt niskich zarobkach etc. Według tzw. teorii naturalnej stopy bezrobocia zawsze na rynku będzie pojawiało się bezrobocie, gdyż zawsze znajdą się osoby odrzucające rynkową płacę równowagi.

-frykcyjne Bezrobocie frykcyjne ma charakter przemijający i nie jest niebezpieczne dla stabilności gospodarki. Wynika nowiem z niedoskonałości rynku pracy. Zjawisko to pojawia się, gdy wolne miejsca pracy co prawda istnieją, ale zainteresowane osoby nie mogą ich znaleźć. Konieczna wydaje się w takim wypadku ingerencja osób trzecich (państwa lub innych pośredników), które dostarczając stosownych informacji, pozwolą potencjalnemu pracownikowi znalezienie i podjęcie pracy.

- strukturalne Bezrobocie strukturalne opiera się na założeniu, że siła robocza nie jest kategorią jednorodną a strumienie popytu i podaży nie są kompatybilne. Wiąże się to ze specjalizacją pracowników i trudnościami w przekwalifikowaniu tychże. Ze względu na ograniczoną mobilność w/w, zjawisko to może być niezwykle niebezpieczne, szczególnie na obszarach związanych z jedną gałęzią przemysłu (rolnictwo, górnictwo czy obecność wielkiej fabryki zatrudniającą wiele osób). W razie zmian gospodarczych czy organizacyjnych (nieopłacalność zbiorów, zamykanie kopalń i fabryk) pojawia się miejscowe bezrobocie obejmujące dużą grupę osób.

- Koniunkturalne (recesyjne) Bezrobocie koniunkturalne zwane keynesowskim związane jest z zależnością pomiędzy stopą bezrobocia a inflacją. Według makroekonomicznej teorii Johna Keynesa stopa bezrobocia jest zależna od popytu globalnego na dobra i usługi. Brak koniunktury implikuje brak miejsc pracy. Możliwe jest jednak zmniejszanie bezrobocia kosztem spowolnienia rozwoju gospodarki (zmniejszenie inflacji i spadek płac). Zależność pomiędzy stopą inflacji a stopą bezrobocia wyznacza tzw. krzywa Philipsa.

- monopolistyczne Względnie rzadkie zjawisko związane z występowaniem monopolu na rynku pracy. Tworzą go bowiem związki zawodowe i korporacje, które decydują o przynależności do struktur i warunkach pracy. Zgodnie z tzw. teorią „insider - outsider” grupy tego typu dbają nade wszystko o swoich członków, ograniczając możliwości zatrudnienia osobom „z zewnątrz”. Na rynku pracy może istniej również monopsom, czyli obecność jednego nabywcy pracy (np. jedna fabryka w okolicy). W takim wypadku bezrobocie może również wynikać z ograniczenia dostępu do miejsca pracy.

- technologiczne Wynika z postępu technicznego automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter pracooszczędny. Pojawia się ono, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzą do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.

- sezonowe Jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.

- przymusowe To sytuacja, w której pracownicy, pomimo zgłoszonej chęci do pracy, nie znajdują zatrudnienia.

-inne Bezrobocie może być również wynikiem innych czynników np. wyżu demograficznego, błędnej polityki socjalnej państwa, mechanizacji produkcji i postępu technologicznego, ubytku zasobów czynników produkcji, złej organizacji pracy i niewykorzystaniem potencjału ekonomicznego etc.

Zagrożenia związane z bezrobociem Mimo, że umiarkowana stopa bezrobocia jest stanem naturalnym i może zmniejszać stopę inflacji to bezapelacyjnie jest to zjawisko co najmniej niepożądane. Wywołuje bowiem szereg negatywnych skutków, zarówno osobom nim dotkniętym jak i całemu organizmowi państwowemu. Przykładowo można wymienić:

a. Skutki ekonomiczne: • spadek wartości Produktu Krajowego Brutto (PKB), • obciążenie majątkowe państwa (zasiłki, szkolenia, renty), • obniżenie standardu życia wszystkich obywateli,

b. Skutki pozaekonomiczne • segmentacja: osoby podejmujące gorszą pracę w związku z widmem bezrobocia, najczęściej na długo pozostają przy jej wykonywaniu, choć w założeniu miała być ona przejściowa, • dziedziczenie statusu bezrobotnego: zstępni bezrobotnego często przejmują wzorzec życia z zasiłku, nie wykazują motywacji do nauki, często tworząc swoiste regiony bezrobocia, • bezrobocie długookresowe: przedłużający się status bezrobotnego implikuje wygaśnięcie uprawnień, utratę zdolności do wykonywania zawodu a w konsekwencji ugruntowanie statusu, • występowanie patologii społecznych (bezdomność, alkoholizm, konflikty z prawem itd. ), • niezadowolenie społeczne i frustracje osobiste, • pogorszenie stosunków w zakładach pracy (stres, ryzyko mobbingu), • inne np. migracja, niechęć wobec władz, wycofywanie się z życia społecznego etc.

Jak sobie radzić z bezrobociem? Do walki z bezrobociem powinno być zaangażowane państwo. Formy działania państwa mogą przyjąć postać aktywnych lub pasywnych:

a. Aktywne • Finansowanie szkoleń, szczególnie istotne przy bezrobociu strukturalnym. • Udzielenie kredytów dla bezrobotnych. • Dotowanie miejsc pracy w tym częściowe zwolnienia z podatków. • Roboty publiczne, propozycje prac tymczasowych oraz telepracy (art. 675 – 6717 Kodeksu Pracy) oraz umożliwienie „spotkania się” pracodawców i pracowników przy pomocy pośrednictwa pracy. Na mocy przepisów pracy pracodawcy w Polsce są zobligowani do zgłaszania wolnych miejsc pracy właściwemu urzędowi pracy. • Wspieranie inicjatyw bezrobotnych w tym w oparciu o europejskie fundusze spójności w ramach polskich programów operacyjnych: Innowacyjna Gospodarka czy Kapitał Ludzki.

b. Pasywne • Udzielanie zasiłków - w Polsce za pośrednictwem powiatowych urzędów pracy. Nasz system prawny przewiduje, iż okres pobierania zasiłku może trwać 6, 12 bądź 18 miesięcy a jego wysokość zależy od stopy bezrobocia w miejscu zamieszkania bezrobotnego, jego stażu pracy i sytuacji rodzinnej. Aby nie pozbawiać motywacji do pracy osób otrzymujących zasiłek ma on charakter krótkotrwały.

Pozytywne aspekty bezrobocia Wbrew pozorom bezrobocie posiada również „jasną stronę mocy”. Mimo licznych wad, bezrobocie: • Sprzyja konkurencyjności na rynku pracy, motywuje młodzież do nauki etc. • Pozwala stymulować poziom inflacji, zgodnie z teorią Johna Keynesa. • Dyscyplinuje osoby zatrudnione do ostrożnego i sumiennego wykonywania pracy • Sprzyja krótkotrwałej migracji zarobkowej (szczególnie młodzieży) co pozwala na lepsze poznanie innych kultur.

Fazy bezrobocia w ujęciu psychologii: Faza 1 Obawa utraty pracy – pobudzenie, zmiany nastroju, labilność emocjonalna; Faza 2 Szok po utracie pracy – poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk przed przyszłością, przygnębienie; Faza 3 Wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm – efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces; Faza 4 Pesymizm i rezygnacja – negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe; Faza 5 Fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji – poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, redukcja oczekiwań życiowych i zainteresowań.

Skutkiem bezrobocia jest wzrost przestępczości i pogłębiający się niedostatek. Bezrobocie ma negatywne skutki dla społeczeństwa. Są nimi: • duże koszty świadczeń socjalnych, • niewykorzystane zdolności do pracy bezrobotnych, • poczucie zagrożenia utratą pracy ludzi zatrudnionych, • zwiększenie się zjawisk niepożądanych (np. alkoholizm, narkomania, przestępczość, samobójstwa, kradzieże, rozwody itp. ).

SPOŁECZNO-EKONOMICZNE SKUTKI BEZROBOCIA. Konsekwencje bezrobocia można rozpatrywać w płaszczyźnie ekonomicznej, społecznej, prawnej, politycznej, a także – psychologicznej, zdrowotnej, etycznomoralnej i obyczajowej; w odniesieniu do jednostek, rodzin, środowisk lokalnych i całego społeczeństwa; z punktu widzenia zagrożeń bieżących i perspektywicznych.

SKUTKI EKONOMICZNE. Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu. Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.

SKUTKI SPOŁECZNE. Bez względu na to, jak wysokie są ekonomiczne skutki bezrobocia, rachunek strat w dolarach nie odzwierciedla właściwie i w pełni szkód ludzkich, społecznych i psychicznych, jakie niosą za sobą okresy trwale utrzymującego się bezrobocia przymusowego. Z nowoczesnych badań wynika zaś, że bezrobocie prowadzi do deterioracji zdrowia zarówno psychicznego, jak i fizycznego: do wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, samobójstw. Jeden z najważniejszych badaczy tego przedmiotu, dr K. Mlonek szacuje, że „utrzymujący się w ciągu sześciu lat wzrost stopy bezrobocia o jeden procent prowadziłby do liczby przedwczesnych zgonów wynoszącej 37000”. Badania dowodzą, że niedobrowolne pozostawanie bez pracy to dla wielu ludzi sytuacja o wysokim oddziaływaniu traumatycznym.

Najbardziej charakterystyczne cechy polskiego bezrobocia, to: • wysoki udział ludzi młodych w populacji bezrobotnych, szczególnie dużo ich przybywa w lipcu i sierpniu, kiedy rejestrują się w urzędach pracy absolwenci różnego typu szkół. • znaczny udział procentowy w całej populacji bezrobotnych osób posiadających wykształcenie zawodowe oraz podstawowe. Wykształcenie wyższe i ogólne na poziomie średnim jest niewątpliwie lepszym niż zasadnicze zawodowe oprzyrządowaniem do podjęcia działalności zawodowej. • znaczny udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej populacji, co łączy się z utratą prawa do otrzymania zasiłku. Długotrwałe bezrobocie niesie ze sobą specyficzne problemy psychiczne i społeczne,

• zwiększający się udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych. Wśród bezrobotnych dominują kobiety, szczególnie na wsiach i małych miastach, pomimo to, że kobiety bezrobotne są lepiej wykształcone niż bezrobotni mężczyźni. W tym przypadku poziom wykształcenia okazuje się nie mieć decydującego znaczenia i można to nazwać dyskryminacją kobiet na rynku pracy, • przestrzenne i to bardzo znacznie zróżnicowane polskie bezrobocie. Najniższe wskaźniki bezrobocia notujemy na terenach leżących wokół wielkich miast będących dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy, tj. województwa mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie. Najwyższa natomiast stopa bezrobocia występuje na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe, jak również na terenach rolniczych pasa północnego i wschodniego Polski. Utrudnieniem w przeciwdziałaniu temu zjawisku jest kwestia mieszkaniowa, która polega na tym, że Polak jest przeświadczony, że pracę powinien szukać tam, gdzie ma swój dach nad głową a nie tam, gdzie jest praca.

Stopa bezrobocia a zasób siły roboczej: _ ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ Obejmują wszystkich tych, którzy jako pracownicy najemni wykonują jakiś zawód lub są zarejestrowani jako chcący i będący w stanie podjąć pracę. _ STOPA BEZROBOCIA Jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować. _ Zasób bezrobotnych (U) można określić jako różnicę między zasobem siły roboczej (L) a zasobem pracujących (N). U = L – N Miarą bezrobocia na danym rynku pracy jest stopa bezrobocia (czyli stopa bezrobocia faktycznego). Siła robocza L, to suma bezrobotnych i pracujących OGÓŁ LUDNOŚCI Ludność nieczynna zawodowo LUDNOŚĆ W WIEKU PRODUKCYJNYM LUDNOŚĆ CZYNNA ZAWODOWO „armia” Pracujący na własny rachunek ZASÓB SIŁY ROBOCZEJ Pracujący BEZROBOTNI Zarejestrowani i Niezarejestrowani

Miary bezrobocia: B = Sr - Z Sr = Lp x αz B = (Lp x αz) - Z Z równań powyższych wynika, że rozmiary bezrobocia zależą od trzech czynników: współczynnika aktywności zawodowej (αz), liczby ludności w wieku produkcyjnym (Lp) i rozmiarów zatrudnienia. W okresie krótkim dwa pierwsze czynniki są, na ogół, bardziej stabilne od trzeciego. To właśnie z tego powodu w krótkookresowych analizach bezrobocia wagę przywiązuje się do kształtowania się zatrudnienia.

Bezrobocie można wyrazić albo w wielkościach absolutnych, określających liczbę osób bezrobotnych : (B = Sr - Z oraz B = Lp x αz - Z), albo w wielkościach relatywnych (procentowych). Taką miarą jest wskaźnik stopy bezrobocia, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej. Pokazuje on, jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni. Wskaźnik ten (β), ujęty procentowo, można zapisać następująco: β = (B : Sr) x 100% β - stopa bezrobocia Sr - zasoby siły roboczej B - liczba bezrobotnych

W Polsce w praktyce stosowane są dwie metody pomiaru bezrobocia: -metoda wykorzystywana w statystyce urzędów pracy oraz -metoda wykorzystywana w badaniu aktywności ekonomicznej ludności (BEAL). Zgodnie z metodą stosowaną przez urzędy pracy, bezrobotnymi są osoby: · zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy · pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach, z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych · zarejestrowanych w urzędzie pracy. Natomiast według metody stosowanej w BEAL, do bezrobotnych zalicza się osoby spełniające jednocześnie trzy warunki, tzn. osoby które: · w okresie badanego tygodnia nie pracowały (nawet przez okres jednej godziny) · aktywnie poszukują pracy · są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu. Ze względu na nieco inne definicje bezrobocia przyjęte w obu metodach dane o bezrobociu pochodzące z obu źródeł nieco się różnią. Różnica ta może sugerować, że pewna część bezrobotnych rejestruje się w urzędach pracy nie po to, aby znaleźć pracę, ale po to, aby otrzymać zasiłek dla bezrobotnych (warunkiem jego otrzymania jest rejestracja).