YANIKLAR r Gr Filiz K HERGL YANIK p

YANIKLAR Öğr. Gör. Filiz K. HERGÜL

YANIK p Organizmanın termal, kimyasal, elektrik ya da radyoaktif etkenlerle hasara uğramasıdır. p Yanıklara genellikle alev, kaynar su, kimyasal maddeler, elektrik akımı ve radyasyon neden olur.

YANIKLARIN SINIFLANDIRILMASI Yanık yarasının ciddiyetini etkileyen faktörler p p p Yanığın derinliği Yanık yüzeyi Yanığın lokalizasyonu Yanıklının yaşı Yanıklının genel sağlık durumu Yaralanma mekanizması

YANIĞIN DERİNLİĞİ 1. 2. 3. Derece yanık

Yanık Yüzeyinin genişliği p Yanık yüzeyinin hesaplanmasında 2. ve 3. derece yanık bölgeleri toplanır. p Bu amaçla pratik olarak erişkinlerde “dokuzlar kuralı” uygulanabilir.

Yanıkların yanığın büyüklüğü ve var olan zorlayıcı faktörler esas alınarak sınıflandırılması. Büyük yanıklar: p Erişkinlerde 2. derece %25’ten, p 3. derece %10’dan büyük, p p Çocuklarda 2. derece %20’den, 3. derece %10’dan büyük yanıklardır.

Yanıkların yanığın büyüklüğü ve var olan zorlayıcı faktörler esas alınarak sınıflandırılması. Orta yanıklar: Önceden bir hastalığı olmayan erişkinlerde; p 2. derece %15 -25, p 3. derece %3 -10 arası, Küçük yanıklar: p Erişkinlerde 2. derece %15’ten, p 3. derece %3’ten p p Çocuklarda 2. derece %10 -20, 3. derece %3 -10 arasındaki yanıklardır. Küçük çocuklarda 2. derece %10’dan, 3. derece %3’ten küçük olan yanıklardır

. Yanıkların yanığın büyüklüğü ve var olan zorlayıcı faktörler esas alınarak sınıflandırılması. Büyük yanıklar Orta yanıklar Küçük yanıklar YETİŞKİNLER İkinci derece Üçüncü derece >%25 >%10 %15 -25 %3 -10 <%15 <%3 ÇOCUKLAR İkinci derece Üçüncü derece >%20 >%10 %10 -20 %3 -10 <%3

Yanığın lokalizasyonu Baş, p boyun, p toraks, p göz, p kulak, p eller, p ayaklar, p perine yanıkları yanık yüzeyi ne olursa olsun büyük yanıklar olarak değerlendirilir. p

Yaş p p Hastanın yaşı yanığın ciddiyetini, iyileşme sürecini ve mortaliteyi etkiler. Mortalite 4 yaşından küçüklerde özellikle de 0 -1 yaş grubunda ve 65 yaşın üzerinde yüksektir. Genel Sağlık Durumu p p Kardiyovasküler, pulmoner, endokrin ve renal sistem hastalıkları ile alkolizm hastanın yanık yaralanması ve tedaviye vereceği yanıtı etkiler. Yanık öncesi kardiyopulmoner hastalığı olanların mortalite oranının olmayanlara göre 3 -4 kat fazla olduğu tahmin edilmektedir.

Yanıkta yaralanma mekanizması p Kimyasal maddelerin inhalasyonu yaşamı en fazla tehdit eden yanıklardır. p Elektrik yanıklarında cilt hasarının küçük olmasına karşın, derin dokularda büyük hasarlara yol açması, kalp durmasına neden olabilmesinden dolayı ciddi yaralanmalar grubuna girer.

Yanıkta fizyopatolojik değişiklikler Yanık İnflamatuar yanıt(Ağrı, kızarıklık, ateş, ödem) Histamin salınımı Kapiller permeabilitede artma Plazma proteinlerin ve lökositlerin bölgeye gelmesi Ödem oluşumu Damar içi volümde azalma Kas vizkozitesinde, Hematokritte ve Periferal Vasküler Dirençte artma Kardiyak outputta düşme Hipovolemik şok

Yaralanma mekanizmalarına göre yanıklar p Termal yanıklar p Kimyasal yanıklar p Elektriksel yanıklar

Termal yanıkta (alev alma) acil yardım p Koşuyorsa koşması engellenir. p Tutuşan bireyin hemen yere yatırılması ve kendi çevresinde yuvarlanmasının sağlanması gerekir. p Elektrik nedenli tutuşmalarda ve patlayıcı maddelerin neden olduğu yanıklarda su durumu kötüleştirebilir. p Kuru kimyasal yangın söndürücüler zorunlu durumlarda kullanılabilir. p Alevler sönmez çıkartılması gerekir. elbisenin

KİMYASAL YANIKLAR Bu maddeler doku proteinlerinde koagulasyona neden olarak doku nekrozu ve yıkımına sebep olurlar. p Asitler: Çok hızlı olarak vücuda geçer ve hemen absorbe olurlar. p Alkaliler: Dokunun derinliklerine girerek birkaç saat etkilerini sürdürürler.

Kimyasal yanıklarda acil bakım p Kimyasal madde içenler kusturulmaz. p Yanık alan bol su ile yıkanır. p Etkilenmiş alandaki cilt bol suyla yıkanırken giysiler de çıkarılmalıdır. p Yıkanma tamamlandıktan sonra yanık alan kuru steril/temiz örtüyle örtülür.

İnhalasyon Yaralanmaları p Gaz şeklindeki kimyasal maddelerin inhalasyonu sonucu oluşur ve çok ciddi yaralanmalardır. p En tehlikeli şekli karbonmonoksit inhalasyonudur. p Karbonmonoksidin hemoglobine bağlanma oranı oksijenden 200 kez fazladır. p Bu hastalara hemen %100 konsantrasyonda oksijen verilir.

Hastada inhalasyon yanığına maruz kalma belirtileri p Burun kıllarında yanma p Kirpik ve kaşlarda yanma p Bıyık ve sakallarda yanma p Ağız boşluğunda kurum p Sekresyonlarda kurum p Dispne, öksürük

ELEKTRİK YANIKLARI Elektrik yanıklarında iki tehlike vardır; Genellikle doku hasarının miktarı ciltteki yaranın görüntüsünden çok daha fazladır. p Yanıkla birlikte kalp durması olabilir. p

Elektrik yanıklarında acil bakım p Yaralı elektrik akımından uzaklaştırılır. p CAB değerlendirilir. p Elektrik akımının vücuda girdiği ve çıktığı noktalardaki yaralar kontrol edilerek temiz/steril bir örtüyle kapatılır. p Acil bölüme nakledilir.

YANIKLI HASTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ ve BAKIMI p Anamnez p Hastanın genel durumunun değerlendirilmesi p Solunum sisteminin değerlendirilmesi p Kalp damar sisteminin değerlendirilmesi p Deri ve mukoz membranların değerlendirilmesi p Vücut ısısının değerlendirilmesi p Genito-üriner sisteminin değerlendirilmesi p Gastrointestinal sistemin değerlendirilmesi p Hasta ve ailenin emosyonel durumunun değerlendirilmesi

Anamnez p Yanığa yol açan etken p Yaralanma zamanı p Kurtulma biçimi p Olay yerindeki durum p Özgeçmişi

Solunum Sisteminin Değerlendirilmesi Eğer yanıklı hastalarda solunum yetmezliği saptanırsa; p Direk termal yaralanma sonucu hava yolu ödemi ve/veya obstrüksiyonu p Zehirli gazlar ya da karbon parçacıkları solunmasına bağlı kimyasal trakiobronşit, ödem ya da pnömoni p Yanığa eşlik eden kafa, toraks travması gibi yandaş yaralanmalar düşünülmelidir.

Solunum sisteminin yanıktan etkilenip etkilenmediğinin değerlendirilmesinde şu sorulara yanıt aranmalıdır p Yanma olayının olduğu yer; açık bir alanda mı yoksa kapalı bir yerde mi? p Kapalı yerde olmuş ise, solunan madde ve hastanın kapalı yerde ne kadar kaldığı? p Bilinç kaybı olup olmadığı? p Solunum sistemi etkilenmiş ise, yanan bölge neresi? (ağız, burun, göğüs kafesi vb. )

Bakım ilkeleri Hastanın solunum sayısı ve derinliği, inhalasyon yaralanması belirtileri, laringial stridor(hırıltı), hava açlığı veya bronkospazm ile göğüs hareketlerinin simetrik olup olmadığının izlenmesi solunum sisteminin yanıktan etkilenme durumunu belirlemede çok önemlidir. p Hastanın solunumuna yardım için baş yükseltilir.

Bakım ilkeleri p Arteriyel kan gazlarına bakıldıktan sonra oksijenizasyonu artırmak için %30 -50’lik nemlendirilmiş oksijen verilir. p Hastanın anksiyetesini azaltmak için yapılan işlemlerle ilgili bilgi verilir. p Solunum yolu tıkanmasından şüphe duyulan durumlarda entübasyon seti hazır bulundurulur. p Hastanın daha önceden başka solunum probleminin olup olmadığı belirlenir.

Kalp Damar Sisteminin Değerlendirilmesi p Yanık nedeni ile artan damar geçirgenliği damar içi sıvının doku arasına geçmesine neden olmaktadır. p Dolaşım hacminin aniden azalması hipovolemi ve şok tablosuna neden olabilir.

Yanık sonrası erken dönemde oluşan şok’un 4 temel nedeni vardır. p Kapiller geçirgenlikte artma ve dolayısıyla serumun damar dışına çıkması p Adele hücreleri içinde sıvının kapalı kalması p Yanık bölgesinden sıvının buharlaşarak kaybolması p Termal yaralanmaya bağlı olarak kan hücrelerinin yıkılması ve buna bağlı aneminin ortaya çıkması

Bakım İlkeleri p Yaşam bulguları stabil oluncaya kadar 15 dk. ara ile ölçülür p Ödem ve eskar dokusu nekroza neden olabilir. Ödemi azaltmak için yanık ekstremite yükseltilmelidir. p Dolaşımın bozulduğu yönünde şüphe varsa eskaratomi için ekibe haber verilmelidir.

Bakım İlkeleri p Ven kanı alınarak elektrolitler, hg. , eritrosit ve lokositlerin miktarı belirlenmelidir. p Parsiyal oksijen(PO 2) ve Parsiyal karbondioksit(PCO 2) yönünden değerlendirilmelidir. p Sıvı verme işlemi santral venöz yolla yapılmalıdır. İyi tespit edilmeli miktarı kaydedilmelidir.

Bakım İlkeleri p IV kateterin cilde giriş yeri temiz tutulmalı enfeksiyondan korunmalıdır. p İdrar p Hasta miktarı izlenmelidir. hipovolemi yönünden izlenmelidir.

Hipovolemi bulguları p İdrar miktarında azalma (erişkinde normalde 30 -50 ml/st) p İdrar yoğunluğunda artma (Normal değer: 1010 -1030) p Kan basıncında düşme (Normal değer: 12080 mm/Hg). p Santral venöz basıncın düşmesi (Normal değer: 4 -10 cm H 2 O). p Kan üre azotunun (BUN) artması (Normal değer: 8 -20 mg).

Ekstremitelerin sirküler yanıklarında dolaşımın sağlanması için; p Yüzük, bilezik gibi takılar çıkarılmalıdır p Distal dolaşımın durumu, siyanoz, kapiller doluş, nörolojik bulgular izlenmelidir. p Dolaşım ile ilgili sorun belirlendiğinde en iyi çözüm eskaratomidir. p Fraktür, derin dokularda hasar, yüksek voltajlı elektrik yanıkları gibi durumlarda fasiotomi gerekebilir. p Toraksta oluşan sirküler yanıklarda göğsün genişlemesine engel solunum güçlüğü varsa; ön aksiller çizgiden eskaratomi yapılması solunumu rahatlatabilir.

Deri ve Mukoz mebranların değerlendirilmesi Yanıklarda; p deri bütünlüğünün bozulması, p immun sistem fonksiyonlarında azalma, p lenfosit aktivitelerinde baskılanma, p immünglobulin üretiminde azalma, p nötrofil ile makrofaj fonksiyonlarında değişme gibi immunosüpresyona neden olan durumlar enfeksiyon riskini arttırmaktadır.

Bakım ilkeleri p Daha önce çıkarılmamış ise, daha fazla harabiyeti önlemek için hastanın tüm giysileri kesilerek çıkarılır. p Kabaca yanık yüzeyi ve derinlikleri tablo üzerine çizilir. p Vücut ılık su ve povidon iyod gibi bir antiseptikle yıkanarak kurum, yabancı cisim ve ölü dokular uzaklaştırılır. p Saçlı deri yanık ve elektrik çıkış yeri yönünden dikkatle izlenir.

Bakım ilkeleri p Eğer hasta bir yanık merkezine nakledilebilecek ise steril pansumanla sarılarak gönderilmelidir. p Yanık yarasının bakımı immün sistem fonksiyonlarında azalma nedeniyle çok dikkatli ve hastaya en az rahatsızlık verecek şekilde planlanmalı ve uygulanmalıdır.

Vücut ısısının değerlendirilmesi p Yanıkta ısı kaybı yanık yüzeyi ile ilgilidir. p Yanık merkezi ya da acil bölüme gelen yanıklı hastaların vücut ısıları çoğu zaman normalin altındadır. p Hipotermi bütünlüğünün bozulması ve epitelyal doku kaybıyla ilgili olduğu kadar, hastanın soğuk serum fizyolojikli kompreslerle sarılmasının da hipotermi oluşumunda etkili olduğu bilinmektedir.

Bakım ilkeleri Isı kontrolüne yardımın amaç; Merkezi ve periferik ısı arasında 3 dereceden az olan ısı farkını bu şekilde sürdürmek ve merkezi ısıyı 39 -41 derece arasında tutmaktır. Bunun için; p p Hasta acil bölüme gelir gelmez üzerindeki ıslak kompresler alınmalı kuru kompresler örtülerek ısıtılmalıdır. Vücut ısısının ölçümü rektal yoldan yapılmalı, elektronik termometreler kullanılmalı ve ölçüm saatte tekrarlanmalıdır.

Genito-Üriner sistemin değerlendirilmesi ve bakım ilkeleri p Geç kalınırsa kateterizasyon güçleşebileceğinden hasta gelir gelmez mesane kateterinin yerleştirilmesi ve saatlik idrar miktarının değerlendirilmesi çok önemlidir. p İdrar miktarı, rengi dansitesi kontrol edilir. p İdrar miktarının normalin altında olması hipovolemiyi, dansitenin düşük olması ise böbreğin idrarı konsantre etme yeteneğinin bozulduğunu gösterir.

Gastrointestinal sistemin değerlendirilmesi p Genellikle yanık yüzdesi %25’ten fazla olduğu vakalarda gastrik disfonksiyon, mide motilitesinde azalma, intestinal ileus riski vardır. p Bu nedenle barsak seslerinin alınacağı yaklaşık 72 saatlik sürede hastaya ağızdan bir şey verilmemelidir. p Büyük yanıklarda mide asidi arttığından gerekirse oral antiasitler ve IV asid oluşumunu önleyici ilaçlar kullanılmalıdır.

Hasta ve ailesinin emosyonel durumlarının değerlendirilmesi ve bakım ilkeleri p Hastanın önceki emosyonel durumu ve yanıklı halini algılama şekli araştırılmalıdır. p Aile içinde hastaya destek olabilecek kişiler belirlenmeli, hastanın yaşı, sosyo-kültürel durumu ve entelektüel düzeyine göre yapılacak her işlem önceden açıklanmalıdır. p Günlük yaşam aktivitelerini tek başına sürdürebilmesi için desteklenmelidir. p Aileye hastanın genel durumu, ona nasıl destek olabilecekleri konusunda açıklamalar yapılmalıdır.

Yanık hastalarının nakil kriterleri Yanık merkezleri ya da tam teşekküllü hastanelere nakli gereken hastalar; p 10 yaşından küçük, 50 yaşından büyük ve vücudunun %10’undan fazlası 2. derece yanmış olan hastalar. p Vücudunun %30’undan fazlası 2. derece yanan hastalar. p Vücudunun %5’inden fazlası 3. derece yanan hastalar. p Vücudunun %20’den fazlası 2. derece ve yer üçüncü derece ile birlikte yanan hastalar. p Tüm elektrik yanıkları

Yanık hastalarının nakil kriterleri p Yüzü, gözleri, kulakları, elleri, ayakları, perine ve genital bölgesi veya eklem bölgesindeki deriler 2. veya 3. derece yanan hastalar. p Önemli kimyasal olaylar. p İnhalasyon yanıkları. p Mortaliteyi etkileyen diabet, üremi ve alkolizm gibi yandaş hastalığı olan yanıklılar. p Yanıkla beraber ciddi travması olan hastalar; önce travma merkezlerinde stabilize edilmeli, daha sonra yanık merkezlerine nakil edilmelidir.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER