TRKYE FLORASI Prof Dr Hasan KORKMAZ 1 Temel

TÜRKİYE FLORASI Prof. Dr Hasan KORKMAZ 1

Temel Kavramlar 2

Flora Nedir? Fitocoğrafik bakımdan, doğal sınırlarla (coğrafitopoğrafik) belirlenmiş bir bölgede, varlığını sürdüren tüm vasküler bitki türlerinin (doğal, yabancı=alien= egzotik), belirli bir sınıflandırma sistemine göre oluşturulmuş listesine, o bölgenin florası denir. Örneğin; Orta Karadeniz Florası, Kızılırmak Vadisi Florası, Yeşilırmak Delta Ovası Florası, Kıbrıs Adası Florası, Türkiye Florası, Avrupa Florası, vs… 3

Genel flora terimi, bir bölgede yetişen tohumlutohumsuz tüm bitki türlerini kapsıyor ise de, yaygın olarak Eğreltiler ve Tohumlu Bitkiler yani, iletim demeti bulunan (damarlı=vasküler) bitkiler için kullanılmaktadır. 4

Çünkü ilk floristik araştırmalar, vasküler bitki taksonlarını kapsayacak biçimde yürütülmüş ve yaygınlık kazanmıştır. O nedenle günümüzde bir floristik araştırma tanımlanırken «vasküler bitki florası» şeklinde adlandırmak daha doğru ve belirleyici olur. 5

Bununla birlikte, vasküler olmayan (damarsız=nonvasküler) bitki grupları üzerine yapılan floristik amaçlı araştırmalar ise, daha sonraki dönemlerde yaygınlık kazanmıştır. Bu nedenle, herhangi bir ortamdaki (toprak, bir organ, vs. ) bakteri florası veya bir aquatik ortamdaki alg florasından da söz etmek mümkündür. 6

Ayrıca, vasküler ve nonvasküler bitki gruplarının floristik (fitocoğrafik) araştırma yöntemleri (toplama, saklama, tayin, sınıflandırma, vs. ) ile diğer birçok biyolojik özellikleri, oldukça farklı uzmanlık alanlarıdır. Dolayısıyla floristik amaçlı araştırmalar pratikte, farklı bitki gruplarına özel metodlarla yürütülmektedir. 7

Bu nedenle, bir bölgenin nonvasküler florasında yayılış gösteren bitki grupları üzerine yürütülen floristik amaçlı araştırmalar, farklı yöntemlerle ve uzmanları tarafından yürütülür ve belirlenen taksonlar sınıflandırılır. 8

Bundan dolayı bir bölgede yürütülen ve nonvasküler bitki grubunu kapsayan floristik amaçlı araştırmalarda, o bölgenin özel bitki gurubunun adı (Alg florası, Liken florası, Karayosunu florası veya mantar florası gibi) adlandırmalar yapılmaktadır. Benzer şekilde mikrobiyolojik araştırmalardaki bakteri populasyonları için “bakteri florası” terimi kullanılır. 9

Damarsız Bitki Örnekleri Yapraklı karayosunu: Mnium sp. (Musci) Ciğer otu: Marchantia polymorpha Mantar: Fungi 10

Likenler a) Parmelia sulcata b)Cladonia mitis c) Xanthomendoza hasseana d) Baeomyces rufus 11

Burada şunu da belirtmek gerekir ki; flora kavramı ve floristik amaçlı araştırmalar, tarımsal (agriculture) çalışmalara konu olan bitki çeşitlerini kapsamaz. Çünkü bu bitki gruplarının çeşitli çalışmalar sonucu (aşılama, hibritleşme, genetik düzenlemeler, vs. ) genetik yapıları değiştirilmiş olup, doğal özelliklerini kaybetmişlerdir. Bu nedenle böylesi bitki grupları, floristik araştırmalardan çok tarımsal araştırmaların konusunu oluşturur. 12

Bununla birlikte yabancı kökenli (alien=egzotik) floristik elementler (taksonlar), floristik araştırmalarda belirlenmelidir. Çünkü bunların invasif (istilacı) olup olmadıkları ve fitocoğrafik (korolojik) kökenlerinin belirlenmesi, yerel doğal flora bakımından önemlidir. Fakat kültürel formlar (hybrid, manüplatif gen kombinasyonları, vs. ) olup olmadıkları konusunda da belirleme yapmak gerekir. 13

Alien (egzotik=yabancı) Tür Nedir? Her hangi bir ülkenin doğal floristik elementi olmayıp, farklı ülke veya bölgeden değişik yollarla, yeni bir bölgeye farklı diasporlarının taşınması sonucu yerleşerek, hayat devresini tamamlayabilen türlerdir. Yeni bölgesinde sınırlı bir yayılış gösterebildikleri gibi, rekabet ve ekolojik uyum bakımından başarılı olarak yaygınlık ta kazanabilirler. 14

Bidens bipinnata L. (Asteraceae) Örneğin Bidens bipinnata L. (Asteraceae), doğu ABD ve Güneydoğu Asya kökenli bir tür olup, ülkemizin Karadeniz bölgesinde sınırlı bir yayılış gösteren alien bir türdür. 15

Passiflora caerulea L. (Passifloraceae) tropikal Amerika kökenli bir türdür 16

Alien (yabancı kökenli) bir türün yeni bölgesinde, tüm fenolojik basamaklarını tamamlayarak, üreme ve çoğalmasını sağlaması, (floristik bakımdan) o bölgenin floristik listesine girmesi için yeterlidir. 17

Bir yabancı tür yeni bölgesinde doğal olarak çoğalamayabilir, çoğalmasını lokal bir alanda gerçekleştirip dar alanda kalabilir ya da, başka bir alien tür yeni bölgede, yüksek rekabet ve ekolojik uyum performansı sayesinde yaygınlık kazanarak, istilacı (invasif) bir tür olarak ta davranabilir. 18

Örneğin Robinia pseudoacacia K. Amerika, Ailanthus altissima ise G. D. Asya kökenli alien türler olup, invasive karakterlidirler ve ülkemizin birçok yöresinde uygun habitat şartlarını bulduklarında, diğer yerli türlere karşı rekabeti kazanarak, yaygın hale geçebilmektedirler. 19

Robinia pseudoacacia L. (Fabaceae) (akasya) 20

Ailanthus altissima ( Mili. ) Svvingle Simaroubaceae (kokar ağaç) 21

Bu durum ise bölgenin doğal floristik yapısı ve ekosistem dengeleri bakımından oldukça önemlidir ve floristik çalışmalarda mutlaka üzerinde durulmalıdır. 22

Florİstİk Araştırmaların Amaçları 23

Bir bölgenin floristik yapısının belirlenmesi bize, her şeyden önce, bölgenin bitkisel varlığı (bitki biyoçeşitliliği) hakkında bilimsel bir belirleme sağlar ve çalışma sonucu elde edilen bulgular da değişik alanlarda kullanılır. 24

Amatör, doğa meraklısı aktivitelerin dışında, bilimsel nitelikli floristik araştırmalar, o bölgenin bitki tür çeşitliliği, biyoçeşitlilik ve gen kaynak potansiyeli hakkında bize önemli bilgiler sağlar. 25

Çünkü her bitki türü veya takson, milyonlarca yıllık evolusyonel süreç içinde oluşan bir gen kombinasyonudur (genom). Dolayısıyla, bir bölgenin bitki tür zenginliği, aynı zamanda genetik doğal zenginliğini de ortaya koyar. 26

Gen kaynakları ise günümüz biyoteknoloji araştırmalarında gelinen seviye bakımından ele alındığında, çok önemli doğal kaynaklardan biridir. 27

Çünkü özellikle tarımsal üretim alanında yapılan biyoteknolojik araştırmalar, yeni gen kaynaklarının biyotransferi sonucu oluşturulan genomik çeşitlerin, çok daha verimli olabildiğini göstermektedir. 28

Bunun sonucunda ise, genetik yapıları biyoteknolojik yöntemlerle düzenlenmiş, biyotik-abiyotik streslere (kuraklık, tuzlanma, çeşitli bitkisel hastalıklar, vs. ) toleranslı, daha yüksek ve kaliteli verim elde edilen, dayanıklı tarımsal çeşitler (formlar) elde edilebilmektedir. 29

Tüm bunların sağlanabilmesinin temelinde ise, doğal bitki varlığının temelini oluşturduğu floristik çeşitliliğin, bize sağladığı gen kaynakları yatmaktadır. 30

Bütün bunların ışığında, bitkisel kaynakların tarım, kozmetik, farmakoloji, alternatif besin kaynağı, vs. alanlarında kullanım potansiyeli göz önüne alındığında, bir ülkenin floristik çeşitliliğinin değeri daha iyi anlaşılır kanısındayım. 31

Türkiye florası ise, ülkemizin bir kıta özelliği göstermesi (Asia Minör) nedeniyle, çevre ülkelerle karşılaştırıldığında, oldukça zengin bir tür çeşitliliği göstermektedir. Nitekim, son bulgulara göre Türkiye florasında 10 000’in üzerinde (11. 707) tür ve türaltı takson yayılış gösterirken, bu türlerin toplam 3649’u endemik olup, endemizm %32’dir. 32

Nitekim floristik tür sayısı bakımından tüm Avrupa kıta florasında yaklaşık 12. 000, İran’da yaklaşık 8. 000 (1810’u end. ), Yunanistan’da 6620 (1459’u end. ), Bulgaristan’da 4100 (444’ü end. ) bitki türü yayılış gösterirken, diğer civar ülkelerde bu sayı yine Türkiye’den düşüktür. 33

Türkiye flora ve vejetasyonunun bu derece zengin olmasını sağlayan faktörleri, genel hatlarıyla, şu şekilde belirlemek mümkündür: • 1 -Ülkemizin geniş coğrafyasında görülen iklimsel çeşitlilik ve bu iklimsel özellikleri bölgesel ve yöresel olarak farklılaştıran topoğrafik yapılar, • 2 -Jeolojik ve jeomorfolojik yapı, • 3 -Deniz, göl ve akarsu gibi farklı sucul ortam çeşitlilikleri, • 4 -0 ile 5000 m. ler arasında değişen oldukça önemli yükseklik farklılıklarının bulunması, • 5 -Üç farklı fitocoğrafik bölgenin karşılaştığı konumda bulunması, • 6 -“Anadolu diagonali” sınır kabul edilirse, doğusu ve batısı arasında ekolojik farklılıklar bulunması ve bu durumun floristik farklılıklara da yansıması • 7 -Paleoklimatolojik gelişmelere bağlı floristik farklılaşmalar. 34