TRANZICIJA DOKLE SE STIGLO NAKON 20 GODINA Vuksanovi

TRANZICIJA: DOKLE SE STIGLO NAKON 20 GODINA Vuksanović Nemanja, 09/496 Đurđević Lazar, 09/768

Činjenice o tranziciji • Tranzicija predstavlja prelaz iz postojećeg u željeno stanje, tj. centralno-planske privrede u tržišnu ekonomiju • Preko 1, 8 milijardi ljudi, od Centralne Evrope do Istočne Azije, je uključeno u proces sistemskih transformacija • Retko se tako mnogo može promeniti za tako kratko vreme, kao što je to slučaj sa transformacijom postsocijalističkih sistema • 1989. godina pa do danas se uzima obično kao period tranzicije • Postoje široko suprostavljenja mišljenja o stepenu uspešnosti tranzicije • Postoji verovanje da je transformacija u slučaju 10 centralnoistočnih evropskih zemalja, koje danas pripadaju EU, bila veoma uspešna Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Međutim, iako članstvo u EU znači da njeni članovi predstavljaju funkcionalne tržišne ekonomije, to i dalje ne govori o pravoj zrelosti sistema • Pravi kriterijumi zrelosti su: a. tržišna kultura b. pouzdanost tržišnih institucija • Ne može se govoriti o tranziciji kao o jednom opšem transformacionom procesu • Razlikuje se dinamika i stepen sprovođenja • Primer: zemlje poput Mađarske i Poljske su 1989. god. bile mnogo više tržišno liberalnije nego zemlje poput Azerbejdžana ili Uzbekistana Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Istorijska pozadina • Proleća 1989. godine započeta je istorijska runda pregovora u Poljskoj koja je zavšena uspešno • Vlast i opozicija, kao i političari i ekonomisti bili su orijentisani prema tržišnim reformama i razvoju • Ovaj događaj označio je početak velikih sistemskih transformacija • Tranzicija je zahvatila veći deo sveta: najpre Istočnu Evropu, a potom i teritorije bivšeg Sovjetskog Saveza • Preko 30 zemalja, malo više od četvrtine svetske populacije je 1989. godine krenulo stazom demokratskih transformacija i tržišnog liberalizma • 20 godina kasnije transformacioni proces ne samo da je doprineo stvaranju novog lica ovog dela sveta već je stvorio kompleno novi svet Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Preokret koji se dogodio 1989. god. označio je kraj jednog perioda-period hladnog rata • Došlo je kraja sukoba na obe strane: 1. “prvog sveta” (kapitalističke zemlje predvođene SADom i bivšim kolonijalnim silama) i 2. “drugog sveta” (socijalističke zemlje predvođene SSSR-om i Kinom) • Dogodila se velika akumulacija faktora koji su doprineli kolapsu realnog socijalizma, kraju hladnog rata, i početku postsocijalističke transformacije i neoliberalizma • Stvorena je nova snaga koja se može objasniti teorijom slučajnog razvoja Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Brza vs. postepena transformacija • Nakon 20 godina tranzicije prosečni životni standard i nivo proizvodnje u zemljama Istočne Evrope i bivšeg SSSR-a je samo 20 % veći • Velike promene posmatrane sa te tačke gledišta izgledaju besmislene • Nakon 20 godina postepenih reformi Kina je uspela da uveća svoj GDP ne za petinu već za 5 puta • Kina je ignorisala pritisak i savete sa Zapada • Kina je uspela da uspostavi kooperaciju između “nevidljive ruke tržišta” i “vidljive glave države” • Iako je i dalje socijalistička ona je na putu izgradnje tržišne ekonomije Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Šta bi se dogodilo da je Kina otpočela put brzih političkih i ekonomskih promena kao Rusija? • Da li bi Kina imala veću populaciju nego danas i niži životni standard nego 1989. godine? • Šta bi se dogodilo da se najpre u Istočnoj Evropi a potom i u Sovjetskom Savezu nisu stvorili politički uslovi za reforme? • Da li bi zemlje koje su munjevito započele proces tranzicije dostigle veći ili manji rast GDP-a da su se odlučile za postenu transformaciju? Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Ali, pored pitanja efikasnosti javlja se i pitanje pravičnosti • Duboke tržišne reforme takođe oblikuju i redistribucione mehanizme • Nejednakost se u Kini i Vijetnamu i pored rasta životnog standarda i nivoa proizvodnje povećala • Džini koeficijent iznosi 0, 47 u Kini i 0, 37 u Vijetnamu, dok ta mera nejednakosti u raspodeli dohotka u Poljskoj iznosi 0, 35, a u Mađarskoj 0, 28 Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Reforme vs. transformacija • Postoji bitna razlika između tržišnih reformi ekonomija realnog socijalizma i postsocijalističkih tržišnih transformacija • U slučaju reformi: reformi a. reč je o promeni načina na koji sadašnji sistem funkcioniše, ali u cilju njegovog zadržavanja b. teži se ka stvaranju fleksibilnijeg sistema koji će moći da se prilagodi tehnoloških i kulturološkim promenama c. promene su u službi zadržavanja postojećeg i političkog sistema, a ne njegovog odbacivanja • Primer reformi: perestrojka s kraja 80. tih u Sovjetskom Savezu, samoupravni socijalizam u Jugoslaviji 50. tih godina, kao i promene sistema u Poljskoj i Mađarskoj Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• U slučaju tržišne transformacije: transformacije a. cilj je eliminisati postojeći sistem i zameniti ga kroz ključne, kvalitativne rekonstrukcije institucija b. uspostavlja se novi sistem, koji je de facto, tržišna kapitalistička ekonomija • Iako je eufemizam tržišna ekonomija svako češći, njegova kapitalistička forma se podrazumeva • Često se namerno nameće kontrast između nepostojećeg “mračnog” komunizma i idealizovane tržišne ekonomije, koja takođe ne postoji, i koji je pogrešan sa metodološkog gledišta Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Tržišta u razvoju • Izraz tržišta u razvoju a. nije stvoren kako bi opisao novu, kompleksnu realnost zemalja u procesu tranzicije b. je povezan sa neoliberalnim modelom kapitalizma • Tržišta u razvoju se ne pojavljuju, razvijaju i sazrevaju u tržišnim ekonomijama, već u novim poljima ekonomske aktivnosti • Imajući u vidu mapu svetu pre 1989. godine i tadašnju podelu sveta, vremenom se javila potreba da se netržišne ekonomije otvore za prodor kapitala • Ispunjenje te potrebe je moguće jedino kroz transformaciju iz socijalističko planske ekonomije u kapitalističku tržišnu ekonomije tj. kroz proces tranzicije Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Tržišta u razvoju: a. sa neoliberalne tačke gledišta predstavljaju šansu za dobru poslovnu praksu, bez nepotrebnog uzimanja u obzir društvenih troškova b. sa tačke gledišta zemalja i ekonomija zainteresovanih za razvoj, znače efikasnost i konkurentnost, koja omogućava zadovoljenje potreba njihovih sopstvenih društava • Zabrinutost Zapada za demokratiju i progres, za razvoj i blagostanje postsocijalističkih društava je pre svega retorička, i prikriva brigu za sopstvene interese, ne samo političke već i ekonomske • Potrebno je da se zemlje u tranziciji prilagode ovakvom stavu kao novom izazovu koji ne nosi sa sobom samo rizik već i nove šanse Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Socijalistički sistem zasnovan na: a. ekonomiji koja je funkcionisala u vakumu nedostajuće demokratije b. dominirajućoj državnoj svojini c. centralizovanom odlučivanju i birokratskoj kontroli je bio osuđen na propast jer je prevazišao svoje razvojne kapacitete • Ljudi su bili nezadovoljni svojim ulogama u 3 bitne socijalne funkcije: a. kao proizvođači b. kao potrošači c. kao građani • U takvoj situaciji “materijalni umor” je bio tako veliki da je sistem morao da doživi kolaps pod težinom svoje disfunkcionalnosti • Kolaps socijalističkog sistema se dogodio 1989. godine • Iako su spoljni pritisci bitni, proces tranzicije je pre svega unutrašnji proces Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Inerpretacije, činjenice, spekulacije • Procena postsocijalističkog procesa tranzicije je kontroverzna • Pojedini zaključci po pitanju teorijske generalizacije, koje je teško podridi racionalno, su ipak mogući • Postoji široko uvreženo mišljenje da je mnogo više moglo biti ostvareno po pitanju ekonomskog rasta • Prisutne su kontroverze po pitanju puteva koje bi doveli do takvog rasta • Nema sumnje su nakon 20 godina rezultati tranzicije mereni ekonomskim rastom svakako trebali biti veći, a socijalni troškovi poput nezaposlenosti i nejednakosti manji Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Suočeni sa neoliberalnom propagandom, sa ciljem predstavljanja veštačkog puta transformacije ex ante i njene slike ex post, pokušaji procene ekonomskog rasta za period 1990. -2009. su retki • Približan rezultat tako kompleksne procene ne bi bio zadovoljavajući jer GDP kao ekonomska kategorija ne pokriva sve socijalno-ekonomske aspekte • HDI je bolji pokazatelj, ali ne i savršen jer ignoriše pitanje prirodnog okruženja Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

U potrazi za rastom • Kada je reč o najvećem delu bivšeg Sovjetskog Saveza i jugoistočne Evrope uspostavljanje rasta predstavlja ključni prioritet • Bez rasta države u tranziciji: a. neće moći da stvore mogućnosti za zaradu svojim domaćinstvima b. neće imati resurse neophodne za obezbeđenje osnovnih javnih dobara • Postsocijalističke države u procesu transformacije privrede moraju: a. konsolidovati ostvarenja iz prve decenije tranzicije i pozabaviti se reformskim pitanjima b. preuzeti reforme na tržištu rada i finansijskom tržištu c. obezbediti kontrolu nad fiskalnim i ostalim obavezama d. rekonstruisati socijalne troškove, kako bi oni postali finansijski podnošljivi, a da pritom ne bude umanjena efikasnost socijalne sigurnosti Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Mnogi sektori i preduzeća nisu mogli da opstanu posle reformi i liberalizacije tržišta • Zemlje u tranziciji treba da se suoče zbog toga sa dva izazova: a. nametanje tržišne discipline postojećim preduzećima kako bi mogla da se suoče sa inicijativom za restruktuiranjem b. podsticanje osnivanja novih preduzeća koja su voljna i kadra da se takmiče na tržištu • Posticanje podrazumeva politiku čiji je cilj stvaranje privlačne i konkurentne investicione klime u kojoj nova preduzeća imaju inicijativu da apsorbuju rad i kapital • Ekonomski rast odražava tu međuigru starih preduzeća, kojima je potrebna državna podrška i koja umanjuju rast jer apsorbuju više resursa nego što ih proizvedu, i novih preduzeća koja povećavaju rast Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Rezultati tranzicione privrede na primeru zemalja Istočne Evrope i SSSR -a • Zemlje Istočne Evrope i republike bivšeg Sovjetskog Saveza u prvih 20 godina tranzicije ispoljile su neke sličnosti, ali i međusobne razlike • Najpre moramo da vidimo kakvi su to rezultati tranzicionog procesa u ovim državama i to možemo sagledati kroz: – – – Nagli pad proizvodnje Pad u industrijskom, rast u uslužnom sektoru Povećanje izvoza (kretanje ka industrijskim zemljama) Privatna preduzeća su preuzela većinu državnog sektora Naglo uvećanje siromaštva

Pad proizvodnje • Tendencija razvoja BDP-a u zemljama Istočne Evrope barem u kvalitativnom smislu odgovara onom što se očekivalo na početku tranzicije • U početku je došlo do naglog pada, ali ubrzo zatim i do brzog oporavka i dostizanja održivog rasta • Međutim, čak i u tim zemljama početni pad je bio veći od očekivanog • Pad proizvodnje je bio daleko veći u novonastalim zemljama bivšeg Sovjetskog Saveza • Kao ekstremni primer treba navesti tri baltičke zemlje koje su imale najduži period i najdublju recesiju (čak 5 -6 godina) • Opet sa druge strane zemlje kao što su Moldavija, Gruzija i Jermenija su zabeležile najveći pad proizvodnje (U Gruziji je iznosio čak magičnih 80%) Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Tranziciona recesija za ove zemlje je odavno završena • Kao jedan fenomen trebalo bi da navedemo Ukrajinu, i to u potpuno negativnom smislu, zapravo to je zemlja koja je deset godina za redom beležila pad proizvodnje, a tek 2000 -e ostvarila rast • Kada govorimo o padu proizvodnje kao posledici tranzicije, nemoguće je ne pomenuti veliku krizu koja je zahvatila Rusiju 1998. godine, koja je imala posledice ne samo po tu zemlju nego i po zemlje u njenom okruženju Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Pad u industrijskom, rast u uslužnom sektoru • I zemlje Istočne Evrope i bivšeg Sovjetskog Saveza započeli su tranziciju uz postojanje većeg industrijskog i znatno manjeg uslužnog sektora • Za vreme tranzicije udeo industijskog sektora se postepeno smanjivao, tako da je na kraju u proseku pao na oko jednu trećinu privrede, dok je udeo usluga povećan na oko polovine • Mada se to možda i nije očekivalo, povećanje usluga u državama SSSR-a ostvareno je na uštreb industrije i poljoprivrede, a i jednom i u drugom sektoru došlo je do pada BDP-a od oko 9% • Ova sektorska pomeranja i pad ukupne proizvodnje značili su da je proizvodnja u poljoprivredi u procesu tranzicije iznosila svega 4045% nivoa iz vremena pre tranzicije Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Povećanje izvoza (kretanje ka industrijskim zemljama) • Zemlje koje su postigle veći napredak u svom oporavku, bile su uspešnije i u povećanju izvoza i njegovoj preorijentaciji ka industrijskim zemljama • Međutim, čak i u zemljama u kojima je društveni proizvod padao ili stagnirao u većem delu tranzicionog perioda (kao što su Moldavija i Ukrajina) realni izvoz je uvećan • Ono što je bilo neophodno svim zemljama su svakako direktna ulaganja iz inostranstva koja su bila važna za oporavak društvenog proizvoda • Ti tokovi nisu značajni samo kao izvor kapitala, već su bili neophodni za modernizaciju postojeće industrije i eksploataciju prirodnih resursa svih zemalja u tranziciji Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Kada je reč o novoformiranim zemljama raspalog Sovjetskog Saveza, direktna strana ulaganja bila su prevashodno usmerena ka zemljama bogatim energetskim izvorima, kao što su Azerbejdžan, Kazahstan i Rusija • Ono što je zanimljivo to je da je udeo Rusije bio manji od nekih drugih zemalja, uprkos znatno većim razmerama njene privrede i bogatstvu prirodnih resursa kojim raspolaže Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Privatna preduzeća preuzela su državni sektor • Osnovni preobražaj odnosio se na pomeranje resursa iz državnog u privatni sektor • U zemljama u kojima je reforma brzo uznapredovala, kao što je na primer Estonija, udeo privatnog sektora u BDP-u iznosio je čak oko 70% • Ako uzmemo u obzir brzi rast BDP-a i prilično sporu privatizaciju najvećih javnih preduzeća u većini zemalja Istočne Evrope, onda je jasno da ovo povećanje udela svedoči o dramatičnom povećanju aktivnosti novog privatnog sektora Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Naglo uvećanje siromaštva • Sve što smo do sada naveli ukazuje na to da je prvobitni pad društvenog proizvoda doveo do toga da bude precenjen pad životnog standarda tokom procesa tranzicije • Podatak koji mora da uplaši jeste činjenica da je svaki 20 -i stanovnik zemlje u tranziciji imao dohodak manji od jednog dolara dnevno (ovo se odnosi na zemlje Istočne Evrope), dok je samo 10 godina pre početka procesa tranzicije, taj problem pogađao tek svakog 60 -og stanovnika ovih zemalja • Povećanje siromaštva bilo je znatno veće i znatno trajnije, nego što se očekivalo na samom početku procesa • Kao i uvek postoje izuzeci, recimo Mađarska koja se suočila sa povećanjem siromaštva koje je bilo umereno (gde se Džini koeficijent za dohodak po stanoviku povećao sa 0. 21 (koliko je iznosio pre tranzicije) na samo 0. 28) Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Da li su početni uslovi uticali na konačne rezultate tranzicije? • Na postignute rezultate moglo je uticati nekoliko bitnih odlika zemalja na samom početku procesa tranzicije: – Geografija (kao što je recimo, raspolaganje prirodnim bogatstvima i blizina zapadnim tržištima) – Godine provedene pod režimom centralnog planiranja i priroda ekonomskog razvoja u socijalizmu (kao što je izloženost prekomernoj industrijalizaciji, puna posvećenost vojnoj proizvodnji ili potisnuta odnosno represirana inflacija) Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Kod testiranja uticaja početnih uslova na ekonomske performanse tranzicionih privreda Andrea Đovani Kornia u svom radu koristi indikatore sabrane u tri kategorije: – Struktura – Poremećaji – Institucije Struktura obuhvata promenljive veličine kao što su udeo industrije, stepen urbanizacije, bogatstvo prirodnih resursa i početni dohodak. Stepen urbanizacije kao indikator je dosta zanimljiv, on se nalazi u direktnoj vezi sa nivoom razvoja, budući da su zemlje koje su imale viši dohodak po pravilu u većoj meri urbanizovanije, kao dokaz za to imamo primer da je udeo stanovništva nastanjen u urbanim područjima u Rusiji iznosio oko 70%, dok je Tadžikistanu taj procenat bio na nezavidnih 30% Bogatstvo u prirodnim resursima – kad je ovaj kriterijum u pitanju prvo bi trebali pomenuti Azerbejdžan, Rusiju, Kazahstan i Turkmenistan koja imaju velika, ali i nedovoljno razvijena nalazišta nafte i gasa, što im je obezbedilo potencijal za brži rast, ali je takođe zahtevalo i velika ulaganja koja uvek imaju u sebi određenu dozu rizika Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Poremećaji u privredi odnose se na takve faktore kao što su potisnuta, odnosno prikrivena inflacija, devizni kurs na crnom tržištu, trgovinski udari, stepen ekonomske stagnacije u vremenu pre tranzicije – Prikrivena, odnosno potisnuta inflacija – većina tranzicionih privreda imala je prikrivenu, odnosno potisnutu inflaciju koja izražena u vidu razlike između povećanja realnih plata i realnog BDP-a. Ovaj index je bio posebno visok u Sovjetskom Savezu usled postepenog slabljenja kontrole vlasti nad platama što je sve bilo u neposrednoj vezi sa delimičnom liberalizacijom koju su donele Gorbačovljeve reforme – Devizni kurs na crnom tržištu – definiše se kao razlika između deviznog kursa na crnom tržištu i zvaničnog deviznog kursa, kad je reč o Sovjetskom Savezu ova razlika 1990. godine iznosila je čak 1. 800 procenata – Istorija reformi – neke zemlje (kao što su Mađarska, Poljska, pa i naša Savezna Rebuplika Jugoslavija) uvele su neke elementa tržišno utemeljnih reformi čak još pre raspada SSSR-a, indikator kojim se izražava istorija reformi jeste indeks liberalizacije Svetske banke Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Institucije obuhvataju takve promenljive veličine kao što su godine provedene u režimu centralnog planiranja, geografski položaj u odnosu na zapadna tržišta i iskustvo državnosti – Sećanje na tržište – neke zemlje Sovjetskog Saveza su na početku perioda tranzicije mogle da se oslone na tržišno iskustvo koje su u kreiranju institucionalno – pravnog okvira kao potpore za tržište stekle jos pre sovjetskog perioda – Geografski položaj – ogleda se prednostima zemalja, pre svega Centralne Evrope posebno one koje se graniče sa zapadnim evropskim državama, imale se ekstenzivnije trgovinske veze sa tržišnim privredama, a njihova preduzeća i institucije bile su u većoj meri izložena konkurenciji – Nove države - odnosi se na zemlje koje su imale sasvim malo ili čak nikavno iskustvo kao samostalne države, one su se suočavale sa više teškoća u izgradnji efikasnih političkih institucija Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Primer Poljske • Poljska je najveća ekonomija među novim članicama EU • GDP Poljske je 2009. godine iznosio 180 % nivoa iz 1989. godine • Poljska je postigla najbolji rezultat među postsocijalističkim zemljama, izuzev Turkmenistana • Rast GDP u Poljskoj se najvećim delom duguje brzom rastu 1994. -1997. kao i tokom druge polovine 2002. - do sredine 2008. • Bilo je pokušaja da se proceni tempo rasta tokom poslednjih 20 godina u Poljskoj Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Procena se bazira na pretpostavci da se promene u nivou GDP-a tokom 1990. -1993. mogu sastaviti na osnovu originalnog Vladinog plana • Procena je moguća, jer implementacija takvog scenarija podrazumeva izbegavanje grešaka: a. razarujuća stabilizaciona politika na početku prošle decenije b. nepotrebno “hlađenje” ekonomije na kraju decenije • Shodno takvom scenariju nivo GDP-a u Poljskoj ne bi dostio 180 % nivoa iz 1989. godine već 280 %, uz pretpostavku da je Poljska mnogo efikasnije reagovala 2008. -2009. na globalnu ekonomsku krizu • Neuspeh dostizanja nivoa dohotka koji je potencijalno mogao biti ostvaren, predstavlja pre svega posledicu primene neoliberalne ekonomske politike Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Realni i hipotetički rast GDP-a u Poljskoj Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Opseg grešaka koje su učinjene u procesu tranzicije u drugim postsocijalističkim zemljama je još veći • Posmatrano zajedno ove ekonomije nisu dostigle nivo proizvodnje iz 1989. god. sve do 2007. god • Mora se naglasiti da je prosečna godišnja stopa rasta u Poljskoj 3 %, a da je mogući tempo rasta približno iznosio 5 % godišnje • Fundamentalne greške drugih postsocijalističkih zemalja su se javile u: a. ekonomskoj strategiji b. strukturalnim promenama c. formiranju novih institucija što je sve izazvalo visoke troškove • Cena ovih grešaka koja je plaćena se odnosi na: a. relativno slabiju konkurentost kompanija b. relativno lošiji životni standard c. rastući spoljni dug d. zavisnost od spoljnog kapitala i politike Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Makroekonomski pokazatelji • 2008. god. 10 postsocijalističkih zemalja članica EU su ostvarile 1, 86 triliona $ PPP, što je 2, 6 % GWP i 12, 4 % GP cele EU • Ovaj rezultat je relativno manji nego 20 godina ranije • Međutim, mora se naglasiti da je tempo rasta proizvodnje za period 1990. -2009. posmatran na globalnoj skali mnogo veći nego u ostalim postsocijalističkim zemljama • Ove zemlje su uprkos trenutnoj svetskoj krizi pokazale mnogo veću dinamičnost nego visoko razvijene zemlje • Ogroman institucionalan napredak, zajedno sa tehnološkim dostignućima je rezultirao bržim tempom radne produktivnosti • Ali, mikroekonomske promene se moraju ostvarivati zajedno za efikasnom makroekonomskom politikom Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Naredne godine će biti pune neizvesnosti vezane za globalnu krizu • Teško je napraviti razumna predviđanja ekonomske dinamike • Zemlje u tranziciji i pored ovih problema imaju osnovu koju čini: a. Globalna politika b. Institucije c. Populacija d. Tehnologija i koja će omogućiti brži rast od “starih” članica EU Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Budućnost • Ako 10 postsocijalističkih zemalja članica EU nastavi sa brzom stopom rasta od 5, 4 % za narednih 20 godina, njihov GDP će biti 5, 33 triliona $ PPP • Pod nepromenjenim okolnostima 10 postsocijalističkih zemalja EU će od trenutnih 12, 4 % EU i 2, 6 % svetskog ukupnog proizvoda dostići 30 % EU i 3, 6 % svetskog ukupnog proizvoda • Preostalih 10 postsocijalističkih zemalja će do 2029. verovatno biti članice EU • Njihov ukupni GDP je 2008. godine iznosio 729 biliona $ PPP i on predstavlja samo 39, 2 % ukupnog proizvoda 10 postsocijalističkih zemalja članica EU Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

Populacija i GDP u Centralnoj i Jugoistočnoj Evropi Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• GDP zemalja u tranziciji koje nisu članice EU će u budućnosti rasti brže nego u relativno razvijenijim zemljama • Procena rasta GDP do 2029. god. u iznosu od 2 triliona $ PPP zvuči realno • Dalji uspešan proces tranzicije u svih 20 postsocijalističkih zemalja može dovesti do toga da četrnaestina svetske populacije koja nastanjuje te zemlje proizvede osamnaestinu GWP • Da li je moglo biti bolje? • Da li će biti bolje? Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• Moglo je biti bolje da su ciljevi bili preciznije definisani i da sistemska transformacija nije bila shvaćena kao samostalni cilj • Viši cilj bi bio brz socijalno-ekonomski razvoj • Postoje indikacije da će biti bolje • U naredne dve decenije tranzicije, nivo proizvodnje i potrošnje će se udvostručiti • Iako će 15 “starih” članica EU povećati svoju proizvodnju i potrošnju za najmanje trećinu, jaz između zemalja Istočne Evrope i Zapadne Evrope će se smanjiti • Uzimajući u obzir veoma dinamičan rast i razvoj kao i progres, realnost će i dalje biti gora nego što bi trebala da bude • Mogući potencijal neće biti u potpunosti iskorišćen, iz istog razloga koji je postojao prethodnih 20 godina Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević

• HVALA NA PAŽNJI Nemanja Vuksanović, Lazar Đurđević