TEKNOLOJ HAYAT DNGS DO DR HALT KESKN GYTE

TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ DOÇ. DR. HALİT KESKİN GYTE İŞLETME FAKÜLTESİ

TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ l Hayatta tüm canlıların maruz kaldığı bir hayat döngüsü vardır. Bütün canlılar doğar, gelişir (yaşar) ve ölür. Aynen canlı varlıklar gibi insanların ürettiği ve insan refahını, yaşam standardını yükselten bir araç olan teknolojinin de bir hayat döngüsü vardır. Teknolojide doğar, gelişir ve yok olur.

TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ l Teknoloji Yönetiminin çözüm bulması gereken temel sorun ise, teknolojinin karışık ve anlaşılması güç gereksinimlerinin daha açık, anlaşılır hale getirilmesidir. Teknoloji Hayat Döngüsünün safhalarını doğru tespit edildiğinde, doğru hamlelerin yapılması ve sahip olunan teknolojinin hayat döngüsünün daha etkin bir hale getirilmesi mümkün olacaktır.

1. 1. Teknolojik Sürecin S-Eğrisi l Teknolojik gelişim performansı S-eğrisi yardımı ile takip edilmektedir. S-eğrisi “Teknolojinin Hayat Döngüsünü” (THD) üç safhada tanımlayan ve bu döngüyü anlamamıza yardımcı olan bir yapıya sahiptir.

1. 1. Teknolojik Sürecin S-Eğrisi TEKNOLOJİNİN PERFORMANSI Fiziksel Limit Yeni Buluş Periyodu Embriyo Teknolojik Gelişme Periyodu Büyüme Olgun Teknoloji Periyodu Olgunlaşma Şekil 1. Teknolojik Sürecin S-Eğrisi ZAMAN

1. 1. Teknolojik Sürecin S-Eğrisi l Teknolojik sürecin S-eğrisi şekil-1’de görülmektedir. Bu şeklin “y ekseni” ; teknolojinin zamana bağlı olarak performansını, “x ekseni” ise zamanı göstermektedir. THD, ilk safhası “Yeni Buluş Periyodu” diğer bir değişle, embriyo aşamasıdır. İkinci safha ise “Teknolojik Gelişme Periyodu”dur, bu safha aynı zamanda büyüme olarak da adlandırılır. Üçüncü aşama ise “Olgun Teknoloji Periyodu” veya olgunlaşma aşaması denir (Khalil, 1991).

EĞRİNİN SAFHALARINI BİRBİRİNDEN AYIRAN ÖZELLİKLER Yeni Buluş Periyodu (Embriyo): Yeni bir teknoloji pazara sunulduğunda teknoloji henüz bilinmemekte ve tanınmamaktadır. Bu safhada teknolojinin performansı ağır olarak artmaktadır. 2. Teknolojik Gelişme Periyodu (Büyüme): Bu safhada teknoloji tanınmaya ve kullanımı yaygınlaşmaya başlamaktadır. Hızlı bir performans artımı ve artımsal yenilikler var. 1.

EĞRİNİN SAFHALARINI BİRBİRİNDEN AYRAN ÖZELLİKLER 3. Olgun Teknoloji Periyodu (Olgunlaşma) : Son safhada teknolojinin performansındaki artış durur ve artık fiziksel limitlerine ulaşır. Bu safha da yeni teknolojinin meydana çıkması ile teknoloji sönümlenmesi gerçekleşir.

FİZİKSEL LİMİT l. S eğrisindeki safhalar açıklanırken “Fiziksel Limit” kavramı göze çarpmaktadır. Fiziksel Limit, kısaca o an geliştirilen ve olgunluğa erişen teknolojinin üst sınırını ifade eder. Bu sınır teknolojinin önündeki doğal engellerdir. O zamanın imkanları dahilinde sahip olunan teknolojinin ulaşacağı son noktadır.

FİZİKSEL LİMİT TEKNOLOJİNİN PERFORMANSI Fiziksel Limit -B Fiziksel Limit -A Şekil 2. Teknolojik Sürecin S-Eğrisi ZAMAN

1. 3. ÇOK YÖNLÜ TEKNOLOJİLER l Teknoloji hiçbir zaman sadece bir parçadan ve tek yenilikten ibaret değildir. Birçok alt teknolojilerin ve değişik jenerasyonlara ait yeniliklerden meydan gelen bir bütündür(Fisher, 1971).

1. 3. ÇOK YÖNLÜ TEKNOLOJİLER TEKNOLOJİNİN PERFORMANSI Fiziksel Limit THD Alt. THD-1 Alt THD -2 Alt THD -3 Şekil 3. Teknoloji – Alt Teknoloji S-Eğrileri ZAMAN

1. 3. ÇOK YÖNLÜ TEKNOLOJİLER l Şekil 3. üzerinden takip edecek olursak; temel teknoloji üç alt teknolojiden meydana gelmektedir. Bu alt teknolojilerinde kendilerine has THD eğrileri vardır. Bu bağlamda iki nokta dikkati çekmektedir. Birincisi alt teknolojilerin THD’ lerinin daha kısa olmasıdır. İkinci önemli nokta ise temel teknolojiyi oluşturan alt teknolojilerin fiziksel limitlerin üstüne çıkabileceğidir.

1. 4. TEKNOLOJİNİN HAYAT DÖNGÜSÜ VE PAZAR BÜYÜMESİ l THD, Teknolojinin pazara sunulmasıyla birlikte başlar. Bu noktadan sonra teknoloji pazarda büyümeye ve hızlı bir şekilde değer kazanmaya başlar.

1. 4. TEKNOLOJİNİN HAYAT DÖNGÜSÜ VE PAZAR BÜYÜMESİ PAZAR DEĞERİ A B C D E F A Teknoloji Geliştirme B İlk Kullanım C Geliştirme D Olgun Teknoloji E Teknoloji Değişimi F Teknoloji Sönümlenmesi Şekil 4. THD ve Pazar Büyümesi ZAMAN

1. 4. TEKNOLOJİNİN HAYAT DÖNGÜSÜ VE PAZAR BÜYÜMESİ l l l l Şekil-4 üzerinden teknolojinin hayat döngüsünün değişik safhalarındaki, pazar büyümesini izleyebiliyoruz. Bu model (Khalil 1991), Teknoloji Geliştirme İlk Kullanım Geliştirme Olgun Teknoloji Değişimi Teknoloji Sönümlenmesin`den oluşmaktadır.

1. 4. TEKNOLOJİNİN HAYAT DÖNGÜSÜ VE PAZAR BÜYÜMESİ l Bütün Ar-Ge yöneticileri ilk safhayı mümkün olduğunca kısa tutmak ister. Çünkü bu dönemde teknoloji son derece masraflıdır ve gelir getirmemektedir. Ayrıca pazara hızlı girmek, hem endüstri standardı oluşturmak hem de pazarda lider konumda olmak için son derece önemlidir.

1. 4. TEKNOLOJİNİN HAYAT DÖNGÜSÜ VE PAZAR BÜYÜMESİ l İlk kullanımla birlikte teknoloji yavaş pazarda tanınmaya ve değer kazanmaya başlar; alınan geri beslemeler sayesinde teknolojiye artımsal yenilikler yapılır. Bu safhada ürün çok hızlı bir şekilde değer kazanır. Bu noktadan sonra hızlı büyüme durur ve teknoloji olgunluk safhasına girer. Aynı zamanda, pazar değerinin en yüksek olduğu safha olgunluk safhasıdır. Ardından döngü aşağı doğru meyil eder ve teknoloji değişimi safhasına girer. Bu safhada mevcut teknolojinin yerini daha iyi teknolojiye bırakma aşamasıdır. Şirketler değişimin gerçekleştiği safhada pazardaki mevcut teknolojiyi çekerler. Değişimle birlikte teknoloji sönümlenmesi gerçekleşir(Khalil, 1991).

TEKNOLOJİ – PAZAR İLİŞKİSİ

2. TEKNOLOJİ – PAZAR İLİŞKİSİ l Teknolojik yeniliklerle, bu yeniliklerin pazardaki konumları arasında çok güçlü ve dinamik bir bağ vardır. l Teknolojideki büyük buluşlar, endüstriyel gelişmenin ve ekonomik büyümenin önüne yeni hedefler koymaktadır; itici bir güç oluşturmaktadır.

2. 1. BİLİM VE TEKNOLOJİ İTMESİ l 19. ve 20. yüzyıldaki bir çok gelişme bilim ve teknolojinin, nasıl iç içe olduklarını çok iyi göstermektedir. Yakın zamandaki teknolojik buluşlar, yüzyıla damgasını vuran bilimsel keşifler sayesinde gerçekleşmiştir l Bilim, teknolojik gelişmelerin temelini oluşturmakta, kısa bir süre içinde de teknolojik gelişmeler, yeni pazarlar yaratmaktadır (Bayraktar, 1990).

2. 1. BİLİM VE TEKNOLOJİ İTMESİ Teknoloji Bilimsel Buluşlar Nükleer Enerji Einstein, 1905. E= m. c 2 Transistor A. H. Wilson, 1931. Yarı iletken teorisi Elektronik Maxwell, 1880. Elektromanyetizma teorisi Genetik Mühendisliği Watson-Crick, 1952. DNA’nın yapısı Tablo 1. ’de bilimsel buluşmalar ve sonucunda oluşana teknolojik yenilikler örneklenmiştir

2. 1. BİLİM VE TEKNOLOJİ İTMESİ

2. 2. PAZARIN VE TÜKETİCİNİN ÇEKMESİ l Teknolojik gelişmeleri teşvik eden diğer bir mekanizma ise pazar çekmesidir. Teknolojik gelişmeler çoğu zaman pazarın ihtiyacı ve talebi ile karşıyadır. Ortaya çıkan ihtiyaç ve talep, teknoloji ile pazarı birbirine bağlayan en etkili yoldur.

2. 2. PAZARIN VE TÜKETİCİNİN ÇEKMESİ l Pazar çekmesi, artımsal yenilikleri teşvik etmektedir. Artımsal yenilikler, oluşturduğu kümülatif yapı, prodüktivite ve rekabet üzerinde muazzam bir etkiye sahiptir(Volker, 2000).

2. 2. PAZARIN VE TÜKETİCİNİN ÇEKMESİ

TEKNOLOJİNİN İLERLEMESİNDE TEKNOLOJİ İTMESİ VE PAZAR ÇEKMESİ

TEKNOLOJİNİN İLERLEMESİNDE TEKNOLOJİ İTMESİ VE PAZAR ÇEKMESİ l Her iki mekanizmada (itme-çekme) teknolojinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Bu iki mekanizmanın bütünleştirilmesi ve firma yönetimlerinin teknik ve finansal yönden desteklemesi ile teknoloji var olan fırsatlar yardımı ile daha hızlı bir şekilde gelişecektir.

TEKNOLOJİ İTMESİ VE PAZAR ÇEKMESİ İÇİN FIRSATLAR Teknoloji İtmesi İçin Fırsatlar 1 - Bilimsel Keşifler 2 - Uygulamalı Bilgi 3 - İhtiyaçların Bilinmesi 4 - Entelektüel Sermaye (Bilimadamları Mühendisler) YENİLİK Pazar Çekmesi İçin Fırsatlar 1 - Pazarın Talebi 2 - Pazarın Verimliliği 3 - İhtiyaçların Bilinmesi 4 - Fırsatların Artması 5 - Girişimciler

TEKNOLOJİ İTMESİ VE PAZAR ÇEKMESİ İÇİN FIRSATLAR l Şekilde Teknoloji itmesini ve Pazar çekmesini etkin kılacak bir takım fırsatlar belirtilmiştir. Bu iki mekanizma için ortak nokta, ihtiyaçların bilinmesidir. Günümüzde bilimsel ve verimli Pazar araştırmaları sayesinde, müşterilerin ihtiyaçları iyi bir şekilde belirlenmekte ve çözüm aranmaktadır

2. 3. ÜRÜN HAYAT DÖNGÜSÜ İLE TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ KARŞILAŞTIRILMASI l Ürün hayat döngüsü (ÜHD) ile Teknoloji Hayat Döngüsü (THD) birbirine çok benzemektedir. Her iki döngüde pazar büyüme profili ile ilişkilidir. l Ürün ilk olarak bir görüş (fikir)’ le ortaya çıkar. Daha sonra ürünün mühendislik olarak yapılıp yapılamayacağı sorgulanır. Ve bir prototiple örneklenir.

2. 3. ÜRÜN HAYAT DÖNGÜSÜ İLE TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ KARŞILAŞTIRILMASI l İkinci safha ise ürünün pazara girdiği periyottur bu safhayı gelişme safhası takip eder. Gelişme safhasında, pazarın ürüne olan ilk tepkisi gözlenir. Genellikle, satışlar önce yavaş olarak daha sonraları ise hızlı bir şekilde artar ve ürün pazarda bilinen ve kabul edilen bir yere sahip olur.

2. 3. ÜRÜN HAYAT DÖNGÜSÜ İLE TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ KARŞILAŞTIRILMASI l Olgunluk döneminde ise, artık pazar doyuma ulaşmıştır ve satışlar aşağıya doğru meyil etmeye başlar. Olgun ürünün pazardaki yeri yeni ürünler tarafından tehdit edilmeye başlar. Bu safhadan sonra değişim ve sönümlenme safhası gerçekleşir. Olgun ürün pazardan çekilir yerine yenileri girer. Sönümlenmiş ürünün herhangi bir parasal değeri kalmaz (Khalil, 1990).

2. 3. ÜRÜN HAYAT DÖNGÜSÜ İLE TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ PAZAR KARŞILAŞTIRILMASI DEĞERİ A B C D E F A Prototip B İlk Pazara Giriş C Geliştirme D Olgunluk E Ürün Değişimi F Ürün Sönümlenmesi ÜHD ve Pazar Büyümesi ZAMAN

2. 3. ÜRÜN HAYAT DÖNGÜSÜ İLE TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ KARŞILAŞTIRILMASI l Temel olarak bakıldığında ÜHD ile THD çok yönden benzeşmektedir. Ama teknoloji hayat döngüsü daha kompleks bir yapıya sahiptir ve bir çok değişkenin etkisi altındadır. l Ürün hayat döngüsünün performansı uzun veya kısa olması teknolojini hayat döngüsüne bağlıdır

2. 3. ÜRÜN HAYAT DÖNGÜSÜ İLE TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜ KARŞILAŞTIRILMASI l Teknolojik gelişmeler, süreç yeniliklerini beraberinde getirir, süreç yenilikleri sonucunda da yeni ürünler ortaya çıkar.

TEKNOLOJİK SÜREÇ TEKNOLOJİNİN PERFORMANSI Fiziksel Limit THD Ürün Yeniliği Süreç Yeniliği Teknolojik Karmaşıklık Baskın Dizayn ZAMAN

TEKNOLOJİK SÜREÇ l Şekil üzerinden özetleyecek olursak, her yeni teknolojinin ortaya çıkması bir değişim sürecini de beraberinde getirmekte, bu süreçte bir teknolojik karışıklık yaşanmakta ve eski teknolojinin ortadan kalkması ile sonuçlanmaktadır. l Şekilde de görüldüğü gibi ürün hayat döngüsü, süreç ve teknoloji hayat döngülerine göre daha kısadır.

BCG MATRİSİ İLE TEKNOLOJİ HAYAT DÖNGÜSÜNE BAKIŞ

1. BCG Matrisinin İncelenmesi l Bir danışmanlık şirketi olan The Boston Consulting Group tarafından gerçekleştirilen bu popüler yaklaşıma göre şirket bünyesinde yer alan işletmeler endüstrilerinde bulundukları pozisyona göre diğer işletmelerden destek almalı veya onlara destek vermelidirler.

1. BCG Matrisinin İncelenmesi l Şirket portföyü içersindeki kullandıklarından daha fazla nakit sağlayan işletmeler belirlenmeli; bunların sağlayacakları nakitler sayesinde ileride karlı olabilecek ancak şu anda yatırıma ihtiyaç duyan işletmeler desteklenmelidir. Her işletmenin rolü iki faktöre göre belirlenmektedir. İşletmenin pazarının büyüme hızı ve o pazarda işletmenin sahip olduğu pay.

1. BCG Matrisinin İncelenmesi l Matrisin dikey ekseninde işletmenin faaliyette bulunduğu pazarın yıllık büyüme oranı (gerçekleşen veya tahmin edilen ) yer alır. l Yatay eksende ise görece Pazar payı yer alır. Bu oran ise, işletmenin pazar payının pazar liderinin pazar payına bölünmesi ile bulunur. (Eren, 2002)

BCG MATRİSİ YÜKSEK YILDIZLAR PROBLEM ÇOCUKLAR AZAR BÜYÜME ORANI NAKİT İNEKLERİ KÖPEKLER DÜŞÜK YÜKSEK PAZAR PAYI DÜŞÜK

BCG MATRİSİ l Soru İşaretleri (Problem Çocuklar): yüksek Pazar büyüme hızına sahip bir endüstride faaliyette bulunan ancak görece pazar payı düşük olan işletmelerdir. Bir çok işletme ya yüksek büyüme hızına sahip ve lideri olan bir sektöre girdikleri için veya yeni oluşan bir endüstride bir çok küçük firmadan birisi oldukları için başlangıçta soru işareti olarak değerlendirilirler soru işareti konumundaki bir işletme yüksek miktarda finansmana ihtiyaç duyar.

BCG MATRİSİ l Yıldızlar : Bunlar soru işaretlerinin başarılı olanlarıdır. Hızla büyüyen bir pazarda lider konumundadırlar. Ancak, bu konumları yüksek nakit getirisini garanti etmez. Pazarın büyüme hızına ayak uydurabilmek ve rakiplerin saldırılarına karşılık verebilmek için yüksek miktarda harcama yapması gerekir.

BCG MATRİSİ l Nakit İnekler : Düşük büyüme hızına sahip bir endüstride yüksek Pazar payına sahip işletmelerdir. Nakit inek niteliğindeki bir işletme organizasyon için yüksek miktarda nakit garantisi anlamına gelir. Yani organizasyon için artı nakit sağlar. İşletme Pazar lideri olduğundan ölçek ekonomisine bağlı olarak yüksek kar marjının keyfini sürer.

BCG MATRİSİ l Köpekler : Düşük Pazar büyümesine sahip bir endüstride görece Pazar payına sahip işletmelerdir. Bu tür işletmeler genellikle hak ettiklerinden daha fazla yönetim çabası talep ederler. Ancak, organizasyonların köpeklere sahip olmalarının anlamlı gerekçeleri vardır. Birincisi faaliyette bulunan endüstrinin yeniden büyüme eğilimine geçme ihtimali olabilir. İkincisi ise endüstride yeniden liderliği yakalama ihtimalidir.