Tedarik Zinciri Ynetiminde Lojistik 2 TEDARK ZNCR YNETMNDE

Tedarik Zinciri Yönetiminde Lojistik

2 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNDE LOJİSTİK 1990’ların başlarında sanayide gelişmiş ülke işletmeleri tarafından tedarik zinciri yönetimi kavramı kullanılmaya başlamıştır. Ancak bu kavramın kapsamı konusun da uzun süre uzmanlar ve işletmeler arasında anlaşmazlıklar ve ciddi tartışmalar yaşanmıştır. Lojistik ve lojistik yönetimi ile tedarik zinciri ve tedarik zinciri yönetimi kavramları birbirinin yerine kullanılmıştır. Daha sonraki yıllarda, bu kavramların farklılığı anlaşılmış ve işletmeler başarılı uygulamalar ortaya koymuşlardır. Başarılı uygulamalar diğer işletmelere de yol gösterici olmuştur. 2

3 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNDE LOJİSTİK İşletmelerdeki malzeme hareketinin içinde ham maddelerin tedarikçilerden temin edilmesinden, perakende işletmelerinin toptancı işletmelerden ürün almasına kadar pek çok malzeme hareketi söz konusu olmaktadır. Günlük hayatta tüketilen yiyeceklerin çoğunluğu ülke içindeki değişik bölgelerden hatta yurt dışından temin edilerek satışa sunulmaktadır. İnternet üzerinden bir kitap sipariş ettiğiniz zaman kurye ile elinize ulaşmaktadır. Başka bir deyişle, herhangi bir ürün satın aldığınız, kiraladığınız, ödünç aldığınız zaman, birileri bu ürünün bir araya getirilip kapınıza kadar getirilmesini sağlamak durumundadır. 3

4 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNDE LOJİSTİK Malzemelerin dış tedarikçiden işletmeye ulaştırılmasına iç lojistik, dış müşteriye ulaştırılmasına ise dış lojistik denilmektedir. Malzemelerin işletme içi hareketine de malzeme yönetimi denilmektedir. İşletme içinde birimler birbirlerinin iç tedarikçisi ve iç müşterisi olmaktadır. Aynı şekilde, işletme dışındaki tedarikçi dış tedarikçi ve pazardaki müşteride dış müşteri olarak adlandırılabilmektedir. Yukarıdaki açıklama ve tanımlamalarda malzeme kavramı kullanılmaktadır. Malzeme ister somut isterse soyut olsun, işletme içinde ve dışındaki hareketinde lojistiğin rolü kolaylıkla görülebilmektedir. Değişik durumlara göre, lojistik ham maddelerin, yarı ürünlerin, bitmiş ürünlerin, insanların, bilginin, yazışmaların, mesajların, enerjinin, paranın ve işletme işlemlerinde gerekli her şeyin hareketinden sorumludur. 4

5 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNDE LOJİSTİK Lojistik Yönetimi müşterilerin gereksinimini karşılamak amacıyla başlangıç noktasıyla tüketim noktası arasında ürün, hizmet ve bilginin ileri ve geri etkin akışını ve stoklanmasını planlamakta, uygulamakta ve kontrol etmektedir. Lojistik yönetimi faaliyetleri, gelen ve giden ulaştırma yönetimi, filo yönetimi, stoklama, malzeme dağıtımı, sipariş tamamlama, lojistik ağ tasarımı, stok yönetimi, arz-talep planlama ve üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcı faaliyetlerini kapsamaktadır. 5

6 TEDARİK ZİNCİRİ VE AŞAMALARI Tedarik zinciri, malzemeleri tedarik ederek bu malzemeleri ara ve tamamlanmış ürünlere dönüştüren ve tamamlanmış ürünlerin müşterilere dağıtımı fonksiyonlarını yerine getiren araç ve dağıtım seçeneklerinin bir çeşit şebekesidir. Tedarik zinciri yapısı sanayi ya da işletmeye göre değişse de hem hizmet hem de üretim işletmelerinde bulunur. Hizmet sanayinde de mamul üretimi yapan işletmeler gibi ürün teslimatı yapılmaktadır. Bu ürünler bilgi, müşteri servisleri, vs. olabilir. Ayrıca, hizmet ve mamul üretimi arasındaki fark da gittikçe belirsizleşmektedir. 6

7 TEDARİK ZİNCİRİ VE AŞAMALARI Tedarik zinciri, tedarikçilerden son müşterilere ürün ya da hizmetlerin taşınma- sı için fiziksel, finansal ve bilgi akışını destekleyen yaşam devir sürecidir (Ayers, 2001). Yaşam devir süreci ürün ya da hizmetin müşteriye pazarlanmasından kullanımının bitimine (hurda) kadar geçen tüm zamanı kapsamaktadır. Tedarik zinciri müşteri isteklerinin karşılanmasına dâhil tüm dolaylı ya da dolaysız aşamaları kapsamaktadır. Tedarik zincirine sadece üretici ve tedarikçi değil, aynı zamanda, nakliyeciler, depolar, perakendeciler ve müşterilerin kendisi de dâhildir. Mal ve hizmetlerin ulaştırılmasında kara yolu, demir yolu, hava yolu, suyolları, boru hattı bilgisayar, posta, telefon, e-posta ya da kuryeler kullanılabilmektedir. 7

8 TEDARİK ZİNCİRİ VE AŞAMALARI Müşteriye bir ürünün teslim edilmesi, birbiriyle ilişkili birçok araç, fonksiyon ve faaliyetten oluşan karmaşık bir süreçtir. Ürüne yönelik talep tahmin edildikten sonra, bu talebi karşılamak için belirli bir sürede plan ve programlar yapılmaktadır. Ürünlerin birden çok tedarikçiden alınması gerekebilmektedir. Bu tedarikçiler- den her biri ürünlerini hazırlamakta ve sonra üretim yerine göndermektedir. Örneğin, General Motors şirketinin 2. 500’den fazla tedarikçisi bulunmaktadır. Bu tedarikçiler, şirketin 120 adet parça fabrikasına ve 30 adet otomobil ve kamyon fabrikasına ürün göndermektedirler. Parçalar ve malzemeler, karmaşık süreçlerden geçerek ürün olduktan sonra ülke içindeki ve dışındaki müşterilere gönderilmektedirler. 8

9 TEDARİK ZİNCİRİ VE AŞAMALARI Tedarik zinciri faaliyetleri müşteri siparişi ile başlamakta ve memnun olmuş müşterinin bedelini ödemesi ile bitmektedir. Tedarik zinciri, malzemelerin tedarikçiden üreticiye, toptancıya, perakendeciye ve müşteriye bir zincir üzerinden hareketinin resmini ortaya çıkartmaktadır. Bu hareketin her iki yönlü olması önemli bir nokta olmaktadır. Bu zincirin her bir aşamasında sadece tek bir oyuncu bulunmak- tadır. Gerçek hayatta ise üretici malzemeyi birden fazla tedarikçiden alabilir ve birden fazla toptancıya dağıtım yapabilir. Bu nedenle tedarik zincirlerinin büyük bir kısmı aslında ağ şeklindedir. Farklı işletmeler yapılarının farklılığından dolayı aynı tedarik zincirine sahip olmayabilmektedirler. 9

10 TEDARİK ZİNCİRİ VE AŞAMALARI Tedarik zinciri genelde aşağıdaki aşamaları içermektedir: Müşteriler Perakendeciler Toptancılar Üreticiler Malzeme tedarikçileri 10

11 TEDARİK ZİNCİRİ VE AŞAMALARI Tedarik zincirinin kârlılığı ile sadece tek bir aşamanın kârlılığından değil, tedarik zincirine dâhil tüm aşamaların paylaşacağı toplam kârlılıktan söz edilmektedir. Tedarik zincirinin başarısı, tedarik zincirinin her bir aşamasının kârlılığı bakımından değil, tedarik zinciri kârlılığı bakımından ölçülmeli ve değerlendirilmelidir. Tedarik zincirine gelir bakımından bakıldığı zaman, tek gelir kaynağının müşteri olduğu görülmektedir. Müşteri tedarik zincirinde gerçek pozitif nakit akışının olduğu noktadır. Tedarik zinciri içindeki malzemeden bilgiye kadar tüm akışın bir maliyeti bulunmak- tadır. Bu nedenle, bu akışın yönetimi başarılı olmasında çok büyük öneme sahip ve aynı zamanda anahtar konumundadır. 11

12 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI Tedarik zincirinin yapısından söz edildiği zaman, tedarik zincirinin uzunluğu, genişliği ve ideal tedarik zinciri ölçüleri anlaşılmaktadır. Tedarik zincirinin yapısında işletmeye gelen ve işletmeden giden akış zinciri görülmektedir. İşletmeye gelen akışta birbirini izleyen tedarikçiler bulunmaktayken, işletmeden giden akışta da birbirini izleyen müşteriler bulunmaktadır (Kağnıcıoğlu, 2007). Malzemeler, tedarikçilerden işletmeye doğru sırayla aktıkça tedarik zinciri yaklaşmakta ve malzemeler işletme dışına sırayla müşterilere doğru aktıkça da uzaklaşmaktadır. 12

13 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI İşletmelerin ürettikleri ürünlerin çeşitlerine göre bazı tedarik zincirleri kısa ve basit olurken bazıları ise uzun ve karmaşık olabilmektedir. Ayrıca, farklı stratejiler izleyen işletmelerin tedarik zinciri yapıları da farklı olabilmektedir. Örneğin, teslimat hızının önemli olduğu bir işletme ile maliyetin önemli olduğu bir işletme için tedarik zinciri yapıları farklı olabilmektedir. Tedarik zincirinin yapısını etkileyen diğer önemli faktörler: 13

14 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI Müşteri talebinin çeşidi, Ekonomik koşullar, Lojistik hizmetleri olanağı, Kültür, Yenilik ya da buluş oranı, rekabet, Pazar ve finansal düzenlemelerdir. 14

15 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI Tedarik zinciri uzunluğu, kaynak ile gideceği yer arasında malzemelerin aktığı aracının sayısıdır. Gerçek hayatta, üreticilerin son müşteriye ürünü doğrudan sattığı durumlarda olduğu gibi, tedarik zinciri kısa olabilmektedir. Bunun tersi bir durumda ise üreticiden son müşteriye ürün gidinceye kadar birçok tedarikçiden (dağıtımcı, toptancı, perakendeci vb. ) geçebilmekte ve çok uzun bir yapıya sahip olabilmektedir. Tedarik zinciri genişliği, malzemenin aktığı paralel rotaların sayısıdır. Başka bir deyişle, müşteriye doğru akış sağlanan rota sayılarıdır. Bazı üreticilerin, çok geniş tedarik zincirleri vardır ve ürünlerini birçok satıcıdan satın almaktadırlar. 15

16 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI Müşterisine dar bir tedarik zincirinden doğrudan teslimat yapan işletmenin lojistik üzerinde kontrolü artarken hizmet kalitesi ve maliyeti istenilen düzeylerde olmayabilmektedir. Buna karşılık, tedarik zinciri genişlediği zamanda, lojistik kon- trolü azalırken hizmet kalitesi artmakta ve maliyet de azalabilmektedir. Tedarik zinciri uzun ve geniş olursa üretici kontrolün büyük kısmını kaybetmekte ancak müşteri iyi hizmet almaktadır. Bu durumdan da anlaşılacağı gibi işletmeler yukarıda sayılan faktörleri iyi değerlendirerek kendi işletmeleri ve müşterileri için en uygun tedarik zinciri ölçülerine karar vermelidirler. 16

17 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI Tedarik zinciri yapısı iyi tasarlandığı zaman, işletmeye çok büyük faydalar sağlamaktadır. Bu faydalara örnek olarak aşağıdakiler verilebilmektedir: Üreticiler, müşterilerin yerleşim bölgelerini göz önüne almadan işlemlerini en iyi yapabilecekleri bölgede üretim yapmayı tercih edebilirler. Üreticiler üretimi kapasitesinin çok altında olan tesiste büyük miktarlarda üretim yaparak tasarruf sağlayabilirler. Müşteriye yakın aşamalarda bitmiş ürün stoku tutularak üreticinin elinde fazla stok tutması engellenebilir. 17

18 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI Toptancılar değişik tedarikçi ürünlerini ellerinde stok tutarak perakendecilere seçenek sunabilirler. Toptancılar perakendecilere yakın yerlerde bulunarak tedarik zamanını azaltabilirler. Perakendeciler bazı işlemleri kendileri yaparak müşterilere kısa sürede hiz- met verebilirler. Ulaşım daha basit ve ucuz yapılabilir. İşletmeler bazı özel işlemlerde uzmanlaşabilirler. 18

19 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI Tedarik zinciri birbirinden bağımsız fonksiyonlar olmayıp, bütünleşiktir ve stratejik kararlarda doğrudan bağlantılıdır. Tedarik zinciri sorunlarından biri olan stoklar arasındaki dengesizlikleri tespit edip buna uygun çözümler bulmak temel görevlerindendir. Ayrıca, bu zincir yapısı içinde sistem entegre edilmiş durumdadır. Tedarik zinciri, aynı zamanda etkin bir satın alma ve dağıtım sistemi, ticari ortaklar arasında uzun dönem ilişkilere odaklanma ve ticari örgütün işlemsel bütünleşikliğidir. İşletme süreç değişim mühendisliği, tedarikçilerin kısa dönemde kendi lojistik ağını yeniden yapılandırmak için esnek olmalarında önemli rol oynar. 19

20 TEDARİK ZİNCİRİNİN YAPISI TZ’nin karşılaştığı problemler şöyle sıralanabilir: Malzemelerin ve parçaların artan stoğu, Sınırlı malzemelerin ve kaynakların hızlı dağıtımının artan maliyetleri, Gereksiz malzemelerin ve parçaların geri dönüşünün veya stoklanmasının artan maliyeti, Stoktaki kullanılmayan parçaların ve malzemelerin artan maliyeti 20

21 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI İşletmelerin, müşterilerini memnun etmesinin önemli etkenlerinden biri de tedarikçileri ile kurdukları ilişkilerdir. İşletmeler, ister imalat sektöründe isterse hizmet sektöründe olsun, mal ve hizmet üretimlerinde birtakım girdilere gereksinim duymaktadırlar. Bu girdilerin yönetimi, işletme başarılarında önemli faktörlerden biridir. Bunun yanında, tedarikçiler ile geliştirilen sıkı iş birliği, ürün kalitesinin artması, satın alınan ürünlerin maliyetinin düşürülmesi, üretim ve dağıtımda esnekliğin sağlanması ve en önemlisi müşteri memnuniyetinin artması gibi konularda sağladığı olumlu katkılar da göz ardı edilemez. 21

22 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Tedarik zinciri mal ve hizmetlerin tedarik aşamasından üretime, üretimden de müşteriye kadar ulaşmasında birbirini izleyen tüm zincirin halkalarını kapsar. Tedarik zincirindeki faaliyetler arasında satış, üretim, stok yönetimi, ham madde ve malzeme temini, dağıtım, tedarik, satış tahmini ve müşteri hizmetleri gibi pek çok alan sayılabilmektedir. Tedarik zinciri yönetimi müşteriye, doğru ürünün, doğru zamanda, doğru yerde, doğru fiyata tüm tedarik zinciri için mümkün olan en düşük maliyetle ulaşmasını sağlayan malzeme, bilgi ve para akışının entegre yönetimidir. 22

23 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Tedarik zinciri yönetimi, tedarikçiler, üreticiler, dağıtıcılar, toptancılar, perakendeciler ve müşterilerden oluşan şebekede bilgi, malzeme ve finanssal akışın yönetimidir. O hâlde, tedarik zinciri yönetimi, hem işletme içindeki bilgi akışının ve lojistik faaliyetlerinin hem de tedarik zincirine dâhil diğer işletmelerin planlama ve kon- trolünü kapsamaktadır. Tedarik zinciri yönetimi artan bir şekilde geçerlilik kazan- makta ve tedarik zinciri yönetiminin farklılığını göstermektedir. Şimdiden başlayan ve gelecekte daha da artarak devam edecek rekabet, işletmeler arasında değil, işletmelerin dâhil olduğu tedarik zincirleri arasında olacaktır 23

24 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Tedarik zinciri yönetiminin başarısında tedarikçiler ile alıcı işletmeler arasındaki karşılıklı güven ve iş birliği önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle, işletmeler tedarikçilerini seçerken süreçlerin uyumlu olması konusunu göz önünde bulundurarak dikkatli hareket etmelidirler. Tedarikçi seçiminde işletmelerin gereksinimlerinin sürekli karşılanması yanında maliyetlerin de kabul edilebilir seviyelerde olması önemlidir. Ayrıca tedarikçi seçiminde işletme tarafından önem sırasına göre belirlenmiş ölçütler de kullanılmaktadır. 24

25 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Tedarik zinciri yönetimi kavramı, 1980’lerde Chrysler şirketinin satın alınan malzemenin rolünü değiştirerek ham maddeden bitmiş ürüne kadar uzanan malzeme akışı yönetimine dönüştürmesi ile ortaya çıkmıştır (Smock, 2003). Yıllar geçtikçe tedarik zinciri araştırmaları, stok yönetiminden daha merkezi bir bakış açısıyla, tedarik zinciri koordinasyon problemi analizine, tedarik zincirinde bilginin bütünleştirilmesi modellemesine, tedarik sözleşmelerinin ve talep tahminlerinin modellenmesine ve ürün tasarımı bütünleşmesinin tedarik zinciri yönetimi ile modellenmesine, dönüşmüştür 25

26 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI İşletmelerin başarılı tedarik zinciri yönetiminin altında lojistiği ya da tedarik zincirinin sonucunu geliştirmeleri değil, müşteri talebini ya da tedarik zincirinin başlangıcını anlamaya ve yönetmeye odaklanmaları yatmaktadır. Tedarik zinciri yönetimi, yarı bitmiş ya da bitmiş çeşitli ürünlerin ne kadarının beklenen hizmeti verebilmek için stoklanacağını ve tedarikçilerin istenilen malzemeyi nasıl zamanında ulaştıracağı gibi sorulara yanıt verecektir. Tedarik zincirinin ürünün üretilmesinden son ürün olarak tedarikine kadar tedarikçinin tedarikçisinden, müşterinin müşterisine kadar tüm çalışmaları kapsadığı ileri sürülmektedir (Kannabiran, Bhaumik, 2005). 26

27 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Etkin tedarik zinciri yönetimi, talep, tedarik ve teknolojideki belirsizlikleri en aza indirgeyerek üst yönetimin desteği ile müşteri gereksinim ve isteklerini karşılayacak tasarımı yapmakta ve rakipleri ile en iyi koşullarda rekabet ederken işletme içindeki ve tedarik zinciri içindeki işletmeler arası iletişim ve iş birliğini de en üst düzeyde tutmaktadır (Kağnıcıoğlu, 2007). Tedarik zinciri girişimlerinin başarısında tedarik zinciri stratejileri ile işletme stratejilerinin uyuşmasının ve değer zincirinin üyeleri arasında iş birliğinin geliştirilmesinin önemli katkıları bulunmaktadır. 27

28 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Tedarikçilerin, tedarik zinciri ile etkin bütünleşmesi işletmenin rekabet gücü- nün artmasında önemli bir faktör olmaktadır. Tedarik zinciri bütünleşmesi tedarik zinciri elemanları olan müşteri, tedarikçi ve işletmeyi içine alan ağın oluşturulmasıdır. Tedarik zincirinin bütünleşmesini etkileyen birçok değişken bulunmaktadır (Narasimhan, Kim, 2002). Bunlardan önemli olanları arasında işletme, müşteri ve tedarikçi arasında bilgi paylaşımı, işletme fonksiyonları arasında iş birliği ve bütünleşme, işletmenin tedarikçileri ile bütünleşmesi (tedarikçilerin işletme kararlarında etkili olması) ve müşterilerin istek ve gereksinimleri ile yakından ilgilenerek müşterilerle bütünleşmesi, sayılabilir. 28

29 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Son 20 yılda işletmeler faaliyetlerinde bireysellikten çıkarak diğer işletmelerle karşılıklı güven ve çıkara dayanan iş birliklerine girmeye yönelmektedirler. Üreticilerden sadece kontrol fonksiyonunda değil, aynı zamanda ürün tasarımı gibi konularda da işletmenin dâhil olduğu zincir içinde bütünleşme ve iş birliğine yönelmesi istenmektedir (Zailani ve Rajagopal, 2005). Karşılıklı değişimi yapılan bilgi çeşidinin geliştirilmesi, tedarik zincirinin bütünleştirilmesinde ucuz ve kolay internet iletişiminin kullanılmasının bir sonucudur. 29

30 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Tedarik zinciri yönetimini karmaşık yapan tedarik zincirinin her aşamasındaki belirsizlik ve risklerdir. Hatalı talep tahminleri, teslimatın gecikmesi, kalitesiz malzeme ya da parçalar, üretimdeki makine arızaları, siparişlerin iptal olması, doğru olmayan bilgi, nakliyedeki aksaklıklar gibi tedarik zincirinde kopmaya neden olaylar, müşteri memnuniyetsizliğine sebep olmaktadır. Bu gibi durumlarla karşılaşmak istemeyen işletmeler stok bulundururlar ancak bu da maliyetlerin artmasına yol açmaktadır. Buradan, tedarik zinciri yönetiminin amacı ortaya çıkmaktadır: bütün farklı faaliyetleri ve zincirin halkalarını koordine etmek. 30

31 TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI Etkin bir tedarik zinciri yönetiminde, tedarikçiler ile müşterilerin iletişim kurarak ellerindeki bilgiyi paylaşmaları ve koordineli hareket etmeleri önemli olmaktadır. Böylece, tedarik zincirine bağlı müşteriler, tedarikçiler, dağıtım merkezleri ve nakliye sistemleri arasında hızlı bir bilgi akışı sağlanabilmektedir. Tedarikçiler ve müşteriler aynı amaç doğrultusunda çalışmalı ve birbirine güvenmelidirler. Tedarik zincirinin tasarımına ve oluşumuna tüm halkalar beraber katılırlarsa daha paylaşımcı ve iş birlikçi bir tedarik zincirinden söz edilebilir. 31

32 Teşekkürler Öğr. Gör. Sinan EMİRZEOĞLU Üretim Yönetimi Tedarik Zinciri Yönetiminde Lojistik Ünite 14