T ema 3 Siguria Roli dhe funkcioni i

T ema – 3 Siguria Roli dhe funkcioni i saj gjatë historisë

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Fillet e te menduarit organizimit dhe realizimit te sigurise jane shume te hereshme. Siguria ne fillet e para te saj ishte burim dhe produkt i individit, e lidhur per individin dhe rrethin e tij, ne funkcion te ruajtjes dhe shpetimit te tij. Evoluimi dhe zhvillimi i shoqerise njerezore ne vazhdimesi eshte percjellur edhe me evoluimin e sferes me interes vital per te , ate te sigurise. Gradualisht evoluoi nga niveli individual kah niveli me i gjere duke u bre pjese nga e cila eshte varur edhe vete fati i shoqerise dhe shtetit si forme me e larte e organizimit shoqeror. Fillet e sigurise ne forme te shkruar i gjejme ne suaza te shtetit dhe shteterores, kryesisht ne shembujt e nenshkrimeve te marreveshjeve bilaterale midis shteteve(p. sh. Marreveshjet per paqe, per bashkepunim, per miqesi, aleanca, nderprerje te luftes etj. ) Nder shkrimet e para si dokument i shkruar daton aty nga viti 3100 viteve, p. e. s. Fjala eshte per kontaktet e para rreth rregullimit te kufijve midis qyteteve shtet nga mesopotamia midis Logoshit dhe Ume. Kontakte keto qe edhe perfunduan me dokument te shkruar.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Qytetrimi dhe filozofia politike greke, qe merren edhe si bartes se aktivizimit te politikes si fenomen shoqeror, me ate edhe si gjeneze e organizimit vete-sigurues qe ne format e para te bashkesive politike, te cilat organizime u manifestuan permess lidhjes se marreveshjeve te cilat ne vete kan mberthyer edhe qeshtjet e sigurise. Platoni qendrimet e veta kryesisht i ka fokusar ne shkaqet shoqerore te luftes, duke i klasifikuar ato, si : luftera te brendshme dhe luftera te jashtme. Mbi kete baze, konsideronte se lufterat me shtetet tjera jane te domosdoshme, dhe se vetem ashtu mund te ruhej siguria vetanake. Nderkaq, lufterat midis qyteteve shtete greke nuk i arsyeton e as nuk i ndalon.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Aristoteli, e vene ne spikam karakterin shoqeror te lufterave, duke i analizuar permbajtjet dhe rrethant te cilat ndikojne dhe qojne deri tek lufterat, duke i kritikuar gjithe ato luftera qe kishin karakter plaqkites; Si perfundim nga qasjet e Platonit dhe Aristotelit, verehen shenjat e para te teorise realiste, ne relacionet midis shteteve sidomos ato qe nderlidheshin me sigurine dhe relacionet nderkombetare.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Zhvillimi dhe renia Perandorise romake, i gjason mjafte rruges se zhvillimit dhe renies se qyteteve shtete greke. Karakteristike e perbashket eshte zhvillimi i mendimit juridik. Doktrina mbi “lufterat e drejta”, ishte kontributi me i madh ne historikun e te drejtes nderkombetare. Lidhur me luften e drejte eshte nisur nga ajo se “lufta e drejte, kishte shkak te drejte me ate edhe nisje te drejte, qe do te thot se “para fillimit te luftes ishin te nevojshme aktivitetet formale diplomatike’ te cilat duhej kuptuar si preventiva sigurie”.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Ne periudhen mesjetare vie deri te transformime te medha ne rregullimet shoqerore politike te vendeve te shumeta. Rregullimi feudal, bazohej ne raporte te veqanta midis sunduesve dhe vazaleve te tyre. Nderkaq raportet midis shteteve bazoheshin ne perdorimin e fuqise. Ne kete periudhe mesjetare, paraqiten dy perfaqesues me te njohur te mendimit mesjetar: - Aurelije Avgusti (354 -430) - ne fillim te periudhes feudale; - Toma Akuini (1224 -1275) – ne periudhe e vonshme te feudalizmit; Keta, ne kuader te pikepamjeve filozofike I trajtojne edhe problemet politike-siguruese (kryesisht ato qe kishin te benin me mbrojtjen, duke e zhvilluar keshtu mendimin politik, duke pasur keshtu ndikim ne zhvillimin e mendimin politik te sigurise.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Me renien e feudalizmit, i nxene fillet epoka qytetare e mendimit politik; Teorite politiko-juridike, per objekt te vetin e kan pasur formesimin e konceptit te shtetit dhe institucioneve te tij, permes te cilave ruhet rendi ekzistues. Gjithe kjo, inicon paraqitjen e formave te bashkepunimit sigurues. Ne kete drejtim, kur eshte ne pyetje “siguria nderkombetare” (Alenca e shenjte; Lidhja e kombeve, Kombet e bashkuara), te cilat per nje kohe te gjate jane bazuar ne barazpeshen e fuqise.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Teoria brazpeshes (balancit) te fuqise; Ne suaza te marredhenieve nderkombetare, konsiderohet si teoria me larte ekzistuese, edhe pse me mori te definimeve percaktuese kontraverse dhe kritike, duke i dhene rendesi te gjere, por me qellime divergjente konkrete te implementimit te saj ne praktiken nderkombetare. Fakti se etimologjia e marredhenieve nderkombetare eshte e hershme, bene qe edhe siguria si pjese e integruar e atyre relacioneve nderkombetare te kete fillet e hershme si nocion dhe permbajtje. Ne kuader te relacioneve nderkombetare mjafte autore i kane trajtuar edhe qeshtjet e sigurise dhe institucionet te nderlidhura me te. Ata, balncin e fuqise e shihnin si garant te fort ne ruajtjen dhe zoterimin mbi rrethanat konfliktuoze, te cilat do te mund te shkaktonin implikime me te medha politike.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Barazpesha e fuqise, ne nje menyre paraqet sistem fleksibil dhe te decentralizuar I cili implikon nevojen e shtetit per involvimin e saj ne korniza institucionale. Nuk eshte mekanizem i ngurt qe nuk lejon edhe qasjen kritike, pamjen e me tejme te ekzistimit te saj dhe ridefinimit te saj , konform ndryshimeve te mjedisit, por edhe qellimet e definuara te sigurise. Fjala eshte per ndertimin(formulimin) e lidhjeve elastike, te cilet konforme qellimeve te perbashketa te verifikuara strategjike, do te vepronin qofte kundrejt intervenimeve ushtarake, qofte per mbrojtje te vlerave vitale te shoqerise. Ne kete drejtim duhet theksuar qe barazpesha e fuqise i ka sherbyer si menyre e zgjidhjes se situatave konfliktuoze, si “sitem I sigurise i shteteve kryesore te evropes”

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Teoria Realiste; Konceptin mbi relacionet nderkombetare e bazon ne ruajtjen e vlerave vitale nacionale. Ne fokus te kesaj teorie eshte <<interesi nacional>>, perkatesisht vlera e shtetit, te cilat duhet me qdo kusht te mbrohen dhe ruhen, me te gjitha mjetet te lejuara e te pa lejuara, per qka eshte e nevojshme “fuqia”, e cila manifestohet me aplikimin e forces. Spas autoreve te ketij drejtimi teorik, bashkesia nderkombetare shihet si nje mjedis i pavarur, analitik, ne te cilin nuk eshte vendosur sistemi adekuat i drejtesise i cili do te mbronte vlerat themelore te shtetit, per qka do rezultoi me forma te ndryshme te rrezikimit te sigurise se tyre.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Hans J. Morgentau, njeri nga themeluesit e teorise realiste, ne vepren e tij “Politika midis popujve : lufte per fuqi dhe paqe” (Politic among Nations: the struggle for Power and Peace”, New York, 1948), ne menyre te plote e paraqet konceptin e vete te relacioneve nderkombetare ne gjashte principe(parime) me qka ia vendosi postulatet themelore drejtimit teorik realist.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Si rezime qendrimeve te tyre do te mund te permbledhim ne faktin se ato ishin dakorduar ne ate, qe ne nivelin nderkombetar, vie deri te kundertheniet e interesave nacionale midis shteteve, gje qe domosdo do prodhohen konflikte. Per ate, gjitha shtetet ndermarrin mori te masave ne forcimin e fuqise ushtarake – teknologjike, me qellim te ruajtjes se vlerave vitale te tij. Por, krahas anarhise se bashkesise nderkombetare, gjithashtu, midis shteteve vie edhe deri te konvergjenca e interesave nacionale, me krijimin e aleancave te nevojshme per ruajtjen e ekzistences se tyre. Per kete drejtim teorik, mund te thuhet se ka pretenduar qe ne nje menyr koherente te hapi edhe pyetje tjera kyqe rreth relacioneve dhe sigurise nderkombetare.

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Nje si perfundim rreth dy teorive politike : Shkolla realiste me perfaqsuesit e teorise realiste, pretendon te jep pamjen me te plote te bashkesise nderkombetare ashtu edhe siç eshte ne realitet me turbulenca dhe sfida te ndryshme, ndersa Shkolla idealiste dhe perfaqsusit e saj, e pershkruajne se qfare duhet te jete bashkesia nderkombetare;

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Nga teorite rreth relacioneve nderkombetare dhe asaj te sigurise, vlen te veqohet edhe teoria “neorealiste” dhe ajo “institucionaliste”. Ne fokus te koncepteve realiste ne trajtimin e relacioneve nderkombetare dhe te sigurise, eshte : “interakcioni i shteteve dhe politikave te tyre, natyra e fuqise, qellimet e politikave te jashtme te shteteve, teknikat e matjes se mundesive, ndikimi I mjedisit ne sjelljet politike, etj. ”

Gjeneza e sigurise si koncept dhe veprimtari e organizuar Si rrjedhoj e koncepteve te permendura, pason edhe permbajtja e cila ka te beje me konceptin e sigurise : “Siguria nderkombetare duhet te nenkuptoje dhe te shprehe ate se gjithe anetaret e bashkesise nderkombetare si teresi te ndjehen te sigurt dhe se ne sistemin nderkombetar politik te ekzistojne aso raporte dhe mekanizma, te cilet mundesojne gjitha shteteve t’i sigurohet dhe ne praktike t’i ofrohet siguri”

Siguria Globale Raportet ne planin global boteror, fituan dimensione te reja, nga ndikimet, sikurse ne vijim : - zhvillimi teknik-teknologjik (qe rezultoi me interakcion dhe ndervaresi te shteteve ne bashkesine nderkombetare e me ate edhe te individit ne gjitha fushat e jetes dhe veprimtarise(politike, ekonomike, kulturore etj. ) - zhvillimi i rendit juridik-nderkombetar, - Internacionalizimi i marredhenieve ekonomike; - ndryshimi i hartave gjeopolitike ne raportet midis shteteve udheheqese te fuqise boterore, - shtimi enorm demografik dhe levizja e tyre kah qendrat e medha, - zhvillimi ne fushen e strtaegjive dhe teknologjive strategjike ushtarake; - paraqitja e krcenimeve globale dhe tendenca e kundervenies ndaj tyre; - zhvillimi I teknologjise inormative; - synimi I shteteve qe te mbeshteten ne siguri efektive te politikave nacionale; Andaj edhe e gjithe kjo nuk mund te shiqohet jashte pyetjeve me baze politike-siguruese, etike, praktike etj.

Siguria Globale Globalizimi ne boten bashkekohore po e zgjojne gjithnje e me shume interesin e studiuesve dhe shkencave dhe diciplinave shkencore, me qasjet nga me te ndryshmet teorike. Disa nga autoret, globalizimin e shohin si “demokraci kozmopolite”, tjeret, si “moderne te dyte”, te tretet si “”intensifikim te ndermaresise nderkombetare” etj. Levizjet globale ne menyre eksplicite tregojne ne gjithe dallueshmerite, kompleksicitetin, kunderthenit ne gjitha fushat e jetes shoqerore. Nga kjo, arrijme deri tek pyetja qenesore, e ajo eshte : “barazpesha e rreziqeve ne zhvillimin e sigurive, perkatesisht, a thua seintegrimet ekonomike do prodhojne dezintegrime te shoqerive nacionale me gjithe konsekuencat dramatike”

Siguria Globale Globalizimin nuk mund ta trajtojme si sistem te ri, i cili do te kuptonte zhvendosjen e shteteve nacionale bashkekohore. Vete shprehja “globalizim”, nenkupton proces ne permasa te gjera se shtetet ne gjitha aspektet e jetes, pa marre parasysh hapesiren gjeografike, shkallen civilizimit dhe rregullimin politik e ekonomik. Mjafte veshtire e shte te parashikohen pasojat e globalizimit, perkatesishte levizjet e arrdhshme ne skenen boterore. Megjithate, si e sigurte duket : <<se perpjekjet po levizin ne drejtim te “afrueshmerise (deri te zhdukja) e kufijve ekzistues midis shteteve, renia e sovranitetit te shteteve-kombe dhe lindja e asociacioneve nderkombetare e globale te cilat po e marrin funkcionet rregulluese dhe te tjera mbi ekonomine boterore dhe shoqerine>>

Siguria Globale Aktivitetet te cilat qojne kah globalizimi, mund t’i verejme ne fushat politike, ekonomike, sociale, psikologjike, teknologjike, sikurse edhe ne sferat tjera te cilat kane te bejne me nevojat e njeriut dhe bashkesise ne teresi. Verehet shmangie e madhe midis pritjeve te medha dhe mundesive reale, perkatesisht midis nje barazpeshe midis zhvillimit te njerezimit dhe nivelit te duhur te sigurise. Andaj shtrohet pyetja : a thua globalizimi perpos zhvillimit ne gjitha fushat, me vete terhjek edhe rrezikimet objektive dhe krizat per shoqerine bashkekohore ? Pergjigja qendron ne ate se : kompleksiciteti dhe konfliktualiteti i civilizimit bshkekohor mjafte I shprehur, mund te sjell edhe deri tek implikimet mbi sigurine, sidomos ne rrafshin e respektimit te drejtave te njeriut nga gjitha format e rrezikimit.

Siguria Globale Qeshtja e globalizimit ne kushtet bashkekohore, nga aspekti i sigurise, nuk mund ta shiqojme thjeshte si mase e te arriturave shkencore e teknologjike, veqse, si shfrytezim i dijes dhe te arriturave ne zgjidhjen e problemeve themelore jetike, qe mbi te gjitha eshte “korniza siguruese” ne te cilen mund te gjendet njerezimi dhe vendosja e kufirit i cili do te garantonte dhe “siguronte ekzistencen e qenies globale”, perkatesisht “bashkesise ne hapesiren (mjedisin) e caktuar”.