Konsumi dhe investimet KONSUMI DHE INVESTIMET Konsumi dhe

Konsumi dhe investimet

KONSUMI DHE INVESTIMET. Konsumi dhe kursimi. Të ardhurt e disponueshme dhe funksioni I konsumit ► Konsumi përfaqësoon shpenzimet e konsumatorëve privatë për mallra konsumi, pra për mallra që përdoren për të nxjerrë dobi në perjudhën korrente. ► Pjesa e pa shpenezuar për konsum korrent e të ardhurave të disponueshme përfaqëson kursimin. Pra YD = C + S.

► Për mallrat e konsumit afatgjatë, si automobilët apo makinat larëse , përkufizimi i mësipërm i konsumit paraqietet disi si i ngushte, përderisa prej tyre nxuirret dobi jo vetem ne perjudha korrente, por edhe në perjudhat e ardhshme, duke u dhënë shpenzimeve të ketyre mallrave edhe veti të investimeve, mirpo ne analizën e metejme që do tabëjme do të abstragojm nga ky nderlikim. ► Për çdo vend konsumi është komponenti me i madh në GDP, në vendet e industrialuzuara arrrin deri në 65 % të GDP.

► Statistikat tregojnë se familjet e verfera spenzojnë pjesën më të madhe të të ardhurave të tyre për të mira me rëndesi jetike, si ushqimi strehim. me rritjen e të ardhurave ushqimi përmirsohet, por pesha especifike e tij në të ardhura pakesohet. ► Po ashtu mund te themi se me rritjen e të ardhurave nje rritje me të shpejtë përson kursimi , që konsiderohet si një e mirë luksi, ku mund të konkludojme së me shumë kursejnë të pasurit se të varferit. Nga kjo analiz e pakët del se konsumi dhe kursimi varen nga të ardhurat e disponueshme

► Kjo varësi është analizuar gjerësisht nga Kejnsi dhe njihet ndryshe si hipoteza e ”të ardhuarve të disponueshme. Të ardhurat e disponueshme, konsumi, kursimi Te ardhurat e dispnueshme (në €) Konsumi (në €) Kursimi (në €) 250 210 40 200 170 30 150 130 20 100 90 10 50 50 0 0 10 -10

Shpreh funksionin linear të konsumit dhe atë të kursimit, që mund ta shofim edhe në grafikun në vijim. 45 C, S (mion €) 210 170 130 90 50 0 B MPC = 4/5 0 C S A MPS = 1/5 50 100 150 200 250 Te ardhurat e disponueshme

Si kurba e konsumit ashtu edhe kurba e kursimit shprehin lidhjen pozitive midis të ardhurave të disponueshme dhe përkatësisht konsumit dhe kursimit. raporti midis konsumit dhe kuresimit mund të shprehen me anë të vijës 45 0. Për pikat e konsumit mbi vijen 45 0 vlera e përgjegjëse të kursimit do të jenë negative dhe anasjelltas. Ndërsa në pikprerjen e kurbës së konsumit me vijen 45 0 vlera e kursmit do të jetë zero. ► Pjrerësia e kurbës së konsumit shpreh shtesen e konsumit për çdo njesi monetare shtesë të të ardhurave të disponueshme. Kjo njihet ndryshe si “ prirja marxhinale për konsum” (MPC). . ► Pjerrësia e kurbës së kursimit shpreh shtesën e kursimit për çdo njësi monetarë e shtesë të të ardhurave të disponueshme. Kjo njihet ndryshe si “ prirja marxhinale për kirsim” (MPS).

► Përderisa C + S = YD atëher MC + MS = MYD dhe MPC + MPS = 1, ( MYD = 1 njësi monetare), ku : MC = Konsumi marxhinal, MS = kursimi marxhinal, MYD të ardhurat e dispomueshme margjinale. ► Pos treguesëve që përdorëm ( MPC dhe MPS), tregues mjaftë të rëndesishëm statistikor janë edhe prirja mesatare për konsum(APC) dhe prirja mesatare për kursim(APS). (APC) paraqet raportin në mes të konsumit dhe të ardhurave të disponueshme pra C/YD = APC. ► Është e qartë se kur është e dhënë kurba e konsumit APC do të ndryshoj me ndryshimin e të ardhurave të disponueshme (YD). Në figurën 3. 1 në pikën A, APC = 50/50 = 1, ndërsa në pikën B, APC = 90 / 100 = 0. 9, ndeërkohë që MPC për çdo pikë të kurbës C është e barabartë me 4/5.

► Pos funksionit linear të konsumit dhe kursimit kemi edhe funksionin jo linear, dhe me këtë nënkuptojmë se me rritjen e të ardhurave të disponueshme konsumi dhe kursimi nuk rriten në mënyrë proporcionale me rritjen e të ardhurave të disponueshme. ► Pra, nëse rriten të ardhurat e disponueshme me 10 %, nuk është e thënë që edhe konsumi dhe kursimi të rriten me 10 %. ► Algjebrikisht funksioni linear i konsumit do të shprehej; C = a + b. YD

►a paraqet vlerën e pikëprerjes së kurbës C me boshtin, ndërsa koeficienti b është i barabartë me MPC që në shembillin e më sipërm është C = 10 + 0. 8 YD ► Përderisa S = YD – C do të kemi S – YD – a – b. YD pra S = - a + (1 -b) YD ► Në shembullin tonë dotë kemi S = - 10 + 0. 2 YD

Faktorët të tjerë përcaktues të konsumit ► Pos të ardhurave të disponueshme faktor tjetër influencues ne nivelin e konsumit është edhe pasuria e cila ka ndikim të madh sidomos kur ajo ndryshon shpejt dhe në permasa të mëdha. Për të kuptur ndikimin e pasurisë në konsumin agregat do të ishte e dobishme që të mbanim parasysh analizën mikroekonomike të zgjedhjës së konsumatorit midis konsumit prezent dhe atij të ardhshëm, ► Për thjeshtësi supozojmë vetëm dy perjudha kohe, perjudhen prezente t dhe perjudhen e ardhshme t+1. Të ardhurar individuale në perjudhën prezente janë Yt dhe në perjudhen e ardhshme Yt+1.

Përmes figures në vijim shohim sjelljen individuale të konsumatorit Konsumi i ardhshëm Yt+1+(1+i) Yt M A Yt+1 N Yt Yt[1/(1+i)] Yt+1 Konsumi prezent

► Në boshtin horizontal matet konsumi prezent ndësa në boshtin vertikal konsumi i ardhshëm. Pika A trergon një mundësi konsumi për konsumatorin tonë, ai mund të konsumoj të gjitha të ardhurat prezente (Yt) në përjudhën prezente dhe të gjitha të ardhurat e ardhshme (Yt+1) në perjudhën e ardhshme. ► Pra pika A do të ketë kordinatat Yt dhe Yt+1 mundesit e tjera të konsumit në pikat tjera të vijes MN do të varën nga mudësia e konsumatorit për të marrë apo dhën hua. Në njerin ekstrem në pikën M, konsumatorit do ti kursente të gjtha të ardhurat prezente, duke mos konsumuar asgje në perjudhën prezente. Kështu që në perjudhën e ardhshme, me supozimin e një norme interesi të barabartë me i, si për dhënje ashtu dhe për marrje huaje, konsumatori mund të shpenzojë.

Yt+1 + (1+i) Yt, ► ku (1+i) Yt = vleera e ardhshme e të ardhurave prezente. Por në vënd që të kursejë, konsumatori mund të marrë hua dhe të shpenzojë në perjudhën korrente me shumë se të ardhurat e tij korrente. Sasia që konsumatori mund të marrë hua duke qenë i sigurt së mundësinë e kthimit të borxhit për llogari të të ardhurave të ardhëshem Yt+1 është vlera e pakësuar e të ardhurave të ardhëshme e barabartë me Yt+1 / (1+i). ► Pra në ekstremin tjetër, ne pikën N, konsumatori do të konsumojë në perjudhën korrente të ardhurat korrente plus vlerën e pakësuar të të ardhurave të ardhëshme, domethënë Yt + Yt+1/ 1+i.

► Zgjedhja e konsumatorit midis mundësive që përfaqëson vija e buxhetit do të varet nga preferencat e tij kohore lidhur me konsumin prezent dhe të ardhëshëm, të cilat, në një masë të caktuar, varen nga fakti se sa i durur është aij. Këto preferenca të konsumatorit mund të shpjegohen me anë të një bashkësie kurbash indiference. ► Ekujlibrin e vet konsumatori do të arrij në pikën tangjenciale të vijës së buxhetit me kurbën më të lartë të arritshme të indiferencës pra në pikën w.

Konsumi dhe ndryshimi i pasurisë Konsumi ardhshëm M’ M v Yt=1 I’ w A I N O C 1 Y 1 N’ Konsumi prezent

Në pikën w konsumatori është duke konsumuar Ct dhe duke kuresyer Yt - Ct në perjudhën prezente. ► Ndryshimi i pasurisë do të ndikonte në të ardhurat prezente ose të ardhshme ose tek të dyja. Kjo do të ndikonte në zhvendosjen paralele të vijës së buxhetit duke supozuar faktorët e tjerë konstant. ► Në figurë shihet se rritja e pasurisë ka shaktuar zhvendosjen e vijës së buxhetit djathtas nga MN në MN’ ► ► Pika e re e maksimiimit të mirëqenjës së konsumatorit do të jetë pika v të i përgjigjet një nivel më i lartë i konsumit przent. Pjerrësia e vijës së buxhetit varet nga norma e interisit.

Ndryshimi i normës së interesit paraqitet ndermjet rrotullimit të vijës së buxhetit MN rreth pikes A, së cilës i përgjigjet një konsum prezent i barabart me të ardhurat prezente. ► Rritja e normes së interesit do ta bënte më të pjerrët vijën e buxhetit duke shtuar konsumin prezent në dëm të atij të ardhshëm. ► Konsumi nuk varet vetëm nga të ardhurat e disponueshme, por edhe nga faktoret të tjrësi: pritjet për të ardhmen , çmimet , taksat etj. Pra, konsumi pos nga të ardhurat e disponueshme varet edhe nga prirja afatëgjate e të ardhurave, duke i marrë në konsideratë edhe të ardhurat e shkuara dhe ato të ardhshme. Teori kryesore që argumenton këtë varësi është hipoteza e “të ardhurave permanente” e ekonomistit të shquar amerikan Milton Fridman.

► Konceptet bazë met ë cilat operonte Fridmani janë: konsumi permanent, të ardhurat permanente, dhe të ardhurat tranzitore. ► Sipas hipotezës së të ardhurave përmanente, kosumi permanent (Cp) është proporcional me të ardhurat përmanente (Yp 0, pra Cp = k. Yp, ku; k = MPC = APC. Konsumi permanent dhe të ardhurat përmanente përfaqësojn prirjet afatëgjata të konsumit dhe të të ardhurave

► Sipas Fridmanit të ardhurat aktuale mund të jenë më të mëdha ose më të vogla se të ardhurat përmanente, dhe diferenca në mes tyre paraqet të ardhura tranzitore paraqesin rritjen ose rënjen e papritur të të ardhurave që janë të pavarura nga të ardhurat përmanente. Pra Y = Yp + Yt, ku ; Yt = Të ardhurat tranzitore.

Investimet dhe faktoret përcaktues të tyre Shpesh me investime nënkuptohet çdo shpenzim për blerje për shembull, të një ngastre toke , të letrave eksituese me vleerë etj. ► Në fakt, në keto raste kemi të bëjmë vetëm me transaksione financiare. Ndërsa ne kuptimin rigoroz ekonomik , investim kemi vetëm atëherë kur krijohet kapital i ri real, pra kur shtohet stoku i mallrave të prekshme kapital: makineri dhe paisje, ndertesa dhe shtesa inventari (lëndë e parë, prodhim në proçes , produkt i gatshëm). ► ► Në strukturen e investimeve pjesën dermuese e përbëjnë makineritë dhe paisjet, ndërsa pjesën më të vogël e zë shtesa e inventarit.

► Roli i rëndësishëm makroekonomik i investimeve lidhet së pari, me faktin që investimet përbëjnë një zë më peshë dhe shumë të ndryshueshëm të shpenzimeve totale dhe, së dyti, me faktin që investimet influencojnë drejtëperdrejt produktin potencial. ► Le të kalojmë tani në analizën e faktorëve që percaktojnë investimet, faktorët që ndikojnë tek investimet janë të shumtë, por shkolla të ndryshme ekonomike e vën theksin tek njëri apo tjetri faktor. Këtu do të ndalemi vetëm në dy teori kryesore lidhur me funksionin e investimeve, teorinë që i lidhë investimet me normen e interesit dhe teorinë e përcaktuar të investimeve nga të ardhurat, që quhet ndryshe teoria akseleratorit.

Investimet dhe norma e interesit ► Një nga faktorët që ndikon në investimet, ndoshta edhe më kryesori është norma e interesit. ► Për të kuptuar rolin e këtij faktori, edhe ketu si në rastin e konsumit, ndihmon analiza makroekonomike. ► Sipas ligjikës se thjeshtë ekonomike, një investim është i dobishëm vëtëm në qoftë se perfitimet e pritura kalojnë koston e tijë ose të paktën janë të barabart me të.

► Sipas kësaj që thamë, sa më e lartë të jetë norma e interesit aq më e lartë është kostoja e investimit dhe aq më e vogël do të jetë invesimi. ► Raporti në mes të normës së interesit dhe investimeve më së miri e shofim përmes shëmbullit në viji, ku kemi disa projekte investimesh nga firmat. ► Për të thjeshtësuar situatën përjshtojmë nga analiza amortizimin, inflacionin si dhe lihatjet e të ardhurave nga një vit në tjetrin.

Norma e interesit dhe investimet Projekti Investimi total (milion €) Kostoja për 1000 € lekë të projektit, me normë vjetore interesi 10% 5% Fitimi vjetor neto për 1000€ investime e normë interesi 10% 5% Të ardhurat vjetore pë 1000€ investim A 2 1000 100 50 900 950 B 5 250 100 50 150 200 C 8 180 100 50 80 130 D 8 150 100 50 50 100 E 5 100 50 F 10 80 100 50 -20 30 G 15 50 100 50 -50 0 H 20 30 100 50 -70 -20

► Të gjitha variantat në fitim vjetor neto jo negativ janë të pranueshme. ► Pra kërkesa për investie, me supozimin që i gjithë kapitali i investuar merret hua, do të përfshinte , në rastin e normës së interesit i = 10%, 5 projektet e para me një shumë totale 2+5+8+8+5 = 28 milion €. Ndërsa kur norma e interesit është 5%, kërkesa për investime arrinë në 2+5+8+8+5+10+15 = 53 milion €.

Grafikisht funksion i investimeve , pra lidhja ndërmjet kërkesës për investime dhe normës së interesit, paraqitet në vijim. Norma e interesit 10 % 5% I= f (i) 23 28 Interesi (milion €)

► Lidhja negative në mes të normave të interesit dhe investimeve nuk është edhe aq e ngushtë. ► Për shembull, vlersohet se në SHBA një rënje prej 25% e normës së interesit do të shkaktonte një rritje prej vetëm 5 – 10 % të investimeve gjatë një perjudhe 2 vjeqare me një vonesë prej një viti. Mbajtja parasysh e inflacionit të cilin më herët e përjashtuam nga analiza kërkon që të bëhet dallimi midis normës nominale dhe normës reale të interesit. Norma reale e interesit = normanominale e interesit – norma e inflacionit.

Teoria e aksalatorit Sipas teorisë së akeleratorit, niveli i investimeve neto korrente varet nga ndryshimet në të ardhurat. Në një formë të thjeshtuar, kjo varësi mund të shprehet: It = v(Yt – Yt-1), ku: I = investimet neto në perjudhën korrrent Yt = të ardhurat kombetare në perjudhën korrënte, Yt-1 = të ardhurat kombetare në perjudhën e mëparëshme, V = një konstrante që njihet si “akselerator”, që përcaktohet nga karakteristikat teknologjike të prodhimit. ► ► Prej këtej mund të shkruajmë GI = v(Yt – Yt-1) + Rt ku: GI = investimet bruto ne përjudhën korrente, Rt = amortizimi (zëvëndesimi korrent i investimeve).

► Për ta kuptuar parimin e akseleratorit, po marrim një shembull të thjeshtëzuar, përsëri në kuader të mikrooekonomik. ► Supozojmë një firmë të vetme që ka fillimisht n jë stok prej 100 makinash. Secila nga makinat është e aftë të prodhoj 100 njësi produkti në vit. Për lehtësi po e lëm me një anë amortizimin. ► Supozojmë gjithashtu se kërkesa totale fillestare për këtë produkt është 10. 000 njësi. Për të prodhuar këtë 10. 000 njësi nevoiten pikërisht 100 makina, të cilat tashmë firma i disponon. Pra nuk është e nevojshme asnjë shtesë investimi. Investimet neto do të jenë të barabarta me zero. Me rritjen e kërkesës totale për këtë produkt, rritet stku i kërkuar i kapitalit, pra edhe investimet neto të nevojshme ( të shprehura me numër makinash).

Kërkesa dhe investimet neto Inestimet neto ( në numër makinash) Viti Kërkesa Stoku I dëshiruar I kapitalit (në numër makinash) 1 1. 0000 100 0 2 20. 000 200 100 3 30. 000 300 100 4 35. 000 350 50 5 35. 000 350 0

Nga të dhënat e tabelës mund të nxirren disa përfundime: që investimet të mbeten në një nivel pozitiv konstant, duhet që kërkesa për produktin e firmës të rritet me të njëjtin ritëm; ► që investimet neto të rriten, kërkesa duhet të rritet me një ritëm në rritje; ► në qoftë se kërkesa mbetet konstante, investimet neto do të bien në zero. ►

Lidhja që shprehet në tabelë algjebrikisht do të merrte formen NI = (1/100) (D t -1 ) ku: NI = investimet neto të firmës, të shprehura në numër makinash; ► D t = kërkesa e tanishme për produktin e firmës; D t -1 = kërkesa e vitit të kaluar.

Raporti 1/100 = KK/KY = V paraqet akseleratorin. KK = shtesa e kapitalit dhe KY = shtesa e kërkesës. . ► Sipas shembullit të më sipërm investimet agregate vareshin nga kërkesa agregate e cila në ekuilibër është e barabartë me të ardhurat kombëtare dhe sipas kësaj do të kishim: I = v (Yt-Yt-1) ► Sikurse teoria që i lidh investimet me normën e interesit, ashtu edhe teoria e akseleratorit, kanë kufizimet e tyre. ►

Supozimi i teorisë së akseleratorit se nuk ekziston asnjë kapacitet i tepërt i pa shfrytëzuar në ekonominë e një vendi nuk është i qendrueshëm dhe nuk ka të bëj me realitetin. ► Po të ekzistojnë kapacitete të tepërta, firmat do të reagojnë ndaj rritjes së kërkesës jo me anë të investimeve neto, por para se gjithash duke shfrytzuar këto kapacitete. ► Një kufizim i përbashkët për të dy shpjegimet është se asnjëri prej tyre nuk mban parasysh pritjet e firmave për aktivitetin e ardhshëm ekonomik dhe për kërkesën e ardhshme. ►

Është e arsyeshme të mendohet se pritjet luajnë një rol të rëndesishëm në vendimet e firmave për investimet. ► Duke futur në analizë edhe pritjet e firmave dhe duke kombinuar dy qëndrimet e analizuara më sipër, mund të shprehim nivelin e investimeve neto në një ekonomi në varësi të të gjithë këtyre faktorëve: ► I=f(i, Yt-Yt-1, E) ku: E përfaqëson pritjet e firmave.