Studia Podyplomowe Psychologia Transportu II EDYCJA PTSD dr

Studia Podyplomowe Psychologia Transportu II EDYCJA PTSD dr Irena Leszczyńska Gdański Uniwersytet Medyczny Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej Klinika Chorób Zawodowych i Wewnętrznych Pracownia Psychologii Pracy Gdańsk, 25. 01. 2014 1

POTENCJALNE PSYCHOLOGICZNE NASTĘPSTWA WYPADKÓW DROGOWYCH I SPOSOBY POSTĘPOWANIA ZE SPRAWCAMI I OFIARAMI 2

OFIARY WYPADKU DROGOWEGO BEZPOŚREDNI UCZESTNICY SPRAWCY WYPADKÓW DROGOWYCH RODZINY UCZESTNIKÓW WYPADKÓW ŚWIADKOWIE, SŁUŻBY RATOWNICZE 3

Psychiczne konsekwencje wypadków drogowych – czynniki zwiększające ryzyko zaburzeń • Rodzaj wypadku (pojedyncze zdarzenie, katastrofy) • Charakter zagrożenia życia i zdrowia jednostki • Rodzaj doznanych obrażeń (trwałość obrażeń, możliwość ustąpienia) • Liczba i rodzaj ofiar (kim były osoby zmarłe dla pozostałych – dziecko, rodzic, współmałżonek, partner) 4

Systemy klasyfikacyjne zaburzeń psychicznych (objawy, reakcje na wydarzenia traumatyczne) • DSM (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) opracowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne • ICD (International Clasification od Diseases) opracowane przez Światową Organizację Zdrowia 5

Zaburzenia jakie mogą pojawić się m. in. po wypadku drogowym (przy zastosowaniu kryterium czasu i trwania reakcji na uraz) • Ostra reakcja na stres • Ostre zaburzenia stresowe – ASD • Zaburzenie stresowe pourazowe - PTSD 6

Ostra reakcja na stres • Pojawia się w pierwszych chwilach po wypadku • Objawy obejmują dwie grupy (wg ICD – 10): – Typowe dla zaburzenia lękowego uogólnionego – Specyficzne dla ostrej reakcji na stres • Objawy zazwyczaj zmniejszają się w ciągu następnych 8 godzin, lecz nie później niż 48 godzin. • Ze względu na natężenie objawów rozpoznaje się łagodną, umiarkowaną i ciężką reakcję na stres. 7

Ostre zaburzenie stresowe (ASD – Acute Stress Disorder) • Odpowiednik ostrej reakcji na stres (ICD – 10) znajdujący się w DSM – IV. Rozpoczyna się najczęściej po dwóch dobach po zakończeniu ostrej reakcji na stres, i trwa od 2 do 4 tygodni. Rozpoznawane jest gdy spełnione są kryteria: • • – Kryterium A: osoba doznała traumatycznego doświadczenia, w którym wystąpiły oba z następujących: 1. 2. Osoba przeżyła, była świadkiem lub stanęła w obliczu zdarzenia lub zdarzeń, które obejmowały rzeczywiste wystąpienie śmierci, zagrożenie śmiercią, poważny uraz albo zagrożenia fizycznej integralności osoby lub innych; Reakcja tej osoby wywoływała nasilony strach, bezradność lub przerażenie 8

Ostre zaburzenie stresowe (ASD – Acute Stress Disorder) c. d. – Kryterium B: zarówno podczas przeżywania, jak i po przeżyciu wydarzenia niosącego cierpienie, osoba ujawniła trzy (lub więcej) z następujących objawów dysocjacyjnych: 1. 2. 3. 4. 5. Subiektywne poczucie odrętwienia, dystansu lub braku emocjonalnej reaktywności; Ograniczoną świadomość otoczenia (np. bycia „oszołomionym”) Derealizacja Depersonalizacja Amnezja dysocjacyjna (tj. niezdolność do odtworzenia istotnych aspektów urazu) 9

Ostre zaburzenie stresowe (ASD – Acute Stress Disorder) c. d. – Kryterium C: Traumatyczne wydarzenie jest stale ponownie przeżywane na co najmniej jeden z następujących sposobów: powracające wyobrażenia, myśli, sny, iluzje, epizody retrospekcyjne (flashbacks), poczucie przeżywania doświadczenia na nowo albo cierpienie w okolicznościach przypominających traumatyczne wydarzenie. – Kryterium D: Nasilone unikanie bodźców wzbudzających przypominanie urazu (np. myśli, odczuć, rozmów, działań, miejsc i ludzi) 10

Ostre zaburzenie stresowe (ASD – Acute Stress Disorder) c. d. – Kryterium E: Nasilone objawy lęku lub wzmożone wzbudzenia (np. trudności ze snem, drażliwość, słaba koncentracja, nadmierna czujność, wzmożona reakcja zaskoczenia, niepokój ruchowy) – Kryterium F: Zakłócenie powoduje klinicznie istotne cierpienie lub ograniczenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych ważnych dziedzinach funkcjonowania, albo upośledza zdolność osoby do realizowania niektórych niezbędnych zadań, takich jak uzyskiwanie niezbędnego wsparcia lub uruchamianie osobistych zasobów dzięki informowaniu członków rodziny o traumatycznym doświadczeniu 11

Ostre zaburzenie stresowe (ASD – Acute Stress Disorder) c. d. – Kryterium G: Zakłócenie trwa co najmniej dwa dni, i nie dłużej niż 4 tygodnie, a występuje w ciągu czterech tygodni od traumatyczne doświadczenia – Kryterium H: Zakłócenie jest spowodowane bezpośrednim fizjologicznym działaniem substancji (np. substancji nadużywanej, przyjmowanego leku) ani stanem ogólnomedycznym; nie można go lepiej wyjaśnić występowaniem krótkotrwałego zaburzenia psychotycznego i nie jest tylko zaostrzeniem występującego wcześniej zaburzenia z zakresu Osi I lub II 12

Zaburzenie stresowe PTSD (Post Traumatic Stress Disorder) • Pełna klasyfikacja PTSD przedstawiona jest w klasyfikacji DSM – IV – TR PTSD rozpoznaje się wówczas gdy osoba: • – Kryterium A: Doznała traumatycznego doświadczenia, w którym wystąpiły oba z następujących: 1. Osoba przeżyła, była świadkiem lub stanęła w obliczu zdarzenia lub zdarzeń, które obejmowały rzeczywiste wystąpienie śmierci, zagrożenie śmiercią, poważny uraz albo zagrożenie fizycznej integralności osoby lub innych 2. Reakcja tej osoby wywoływała nasilony strach, bezradność lub przerażenie Uwaga: U dzieci zamiast wymienionych może się wyrażać zachowaniem zdezorganizowanym lub pobudzeniem 13

Zaburzenie stresowe PTSD (Post Traumatic Stress Disorder) c. d. – Kryterium B: Traumatyczne wydarzenie jest stale ponownie przeżywane w jeden (lub więcej) z następujących sposobów: 1. 2. 3. 4. 5. Nawracające i natrętne, dręczące wspomnienia wydarzenia z udziałem wyobrażeń, myśli lub spostrzeżeń. U dzieci mogą pojawiać się zabawy poruszające aspekty traumy. Nawracające, dręczące, stresujące sny na temat zdarzenia. U dzieci mogą występować sny o nierozpoznawalnej tematyce. Działanie i odczucia, jak gdyby traumatyczne wydarzenia działy się ponownie (obejmuje doznanie przezywania na nowo iluzji, omamów i dysocjacyjnych epizodów retrospekcyjnych [flashback], w tym pojawiających się podczas budzenia się lub pod wpływem zatrucia). U małych dzieci może występować ponowne odgrywanie urazu. Nasilone cierpienie psychiczne w przypadku narażenia na wewnętrzne lub zewnętrzne sygnały symbolizujące lub przypominające jakiś aspekt traumatycznego wydarzenia. Fizjologiczna reaktywność w razie narażenia na wewnętrzne lub zewnętrzne sygnały symbolizujące lub przypominające jakiś aspekt traumatycznego wydarzenia. 14

Zaburzenie stresowe PTSD (Post Traumatic Stress Disorder) c. d. – Kryterium C: Utrwalone unikanie bodźców związanych z traumą i odrętwienie ogólnej gotowości reagowania (nie występujące przed urazem), wskazane przez trzy (lub więcej) z następujących: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Próby unikania myśli, uczuć lub rozmów związanych z urazem Próby unikania działań, miejsc lub osób budzących przypomnienia traumy Niezdolność do odtworzenia ważnych aspektów urazu Zmniejszenie w znacznym stopniu zainteresowanie i udziału w istotnej aktywności Poczucie dystansu u wyobcowania wobec innych ludzi Zwężenie rozpiętości afektu (np. jest zdolny do odczuwania miłości) Poczucie ograniczenia przyszłości (np. nie oczekuje kariery, małżeństwa, dzieci lub normalnego trwania życia) 15

Zaburzenie stresowe PTSD (Post Traumatic Stress Disorder) c. d. – Kryterium D: Utrwalone objawy wzmożonego wzbudzenia (nie występujące przed urazem) w postaci dwóch (lub więcej) z następujących: 1. 2. 3. 4. 5. Trudności z zasypianiem i trwaniem snu Drażliwość i wybuchy gniewu Trudności koncentracji Nadmierna czujność Wzmożona reakcja zaskoczenia – Kryterium E: Czas trwania zakłócenia (objawy B, C i D) jest dłuższy niż 1 miesiąc – Kryterium F: Zakłócenie powoduje klinicznie istotne cierpienie lub ograniczenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub innych ważnych dziedzinach życia 16

Zaburzenie stresowe PTSD (Post Traumatic Stress Disorder) c. d. • PTSD może mieć charakter: – Ostry (czas trwania krótszy niż 3 miesiące) – Chroniczny (czas trwania 3 miesiące i dłużej) – Może pojawić się w dowolnym momencie po traumie (PTSD z odroczonym początkiem) 17

Zaburzenie stresowe PTSD (Post Traumatic Stress Disorder) c. d. • Definicja PTSD nie daje pełnego obrazu zaburzenia – opisuje je bowiem jako zjawisko statyczne • Obserwacja osób wskazuje, że jest to proces dynamiczny • Okresy zrównoważenia, dobrego funkcjonowania • Po okresie uspokojenia symptomy nawracają i przejawiają się w zachowaniach destrukcyjnych (agresja, alkohol, narkotyki) 18

Diagnoza PTSD • Współwystępowanie PTSD z innymi zaburzeniami • U osób z doświadczeniami traumatycznymi mogą rozwinąć się inne zaburzenia (Heitzman), takie jak: – Krótkotrwała psychoza reaktywna – Zaburzenia dysocjacyjne – Zaburzenia konwersyjne – Lękowe zaburzenia snu – Zaburzenia somatyzacyjne – Antyspołeczne zaburzenia osobowości 19

Zanikanie i szansa wystąpienia objawów PTSD • • • Badania pokazują, że u połowy osób, które doświadczyły traumy (ASD, potem PTSD), objawy ustępują bez potrzeby specjalistycznych interwencji w ciągu trzech miesięcy od wydarzenia. Szansa wystąpienia PTSD nie jest określona jednoznacznie. Różne badania sugerują, że od 8% do nawet 62% badanych doświadcza PTSD. Zaobserwowano dodatnią korelację między odpowiedzialnością za wypadek a PTSD, oraz ujemną korelację między obwinianiem innych a PTSD. 20

Zanikanie i szansa wystąpienia objawów PTSD • Nie u wszystkich ofiar wypadków drogowych pojawiają się zaburzenia. O tym czy dojdzie do powstania PTSD decyduje wiele czynników, występujących w trzech okresach (Dudek, 2003): – – – Okres przedtraumatyczny: obejmuje dwie grupy czynników – cechy (różnice indywidualne, uwarunkowane biologicznie i społecznie). Cechy te będą decydować o ocenie wydarzenia przez jednostkę, definiować aktywność podejmowaną w czasie jego trwania oraz stan jednostki. Okres traumy: czas, w którym trwa zdarzenie traumatyczne i oddziaływuje w sposób ciągły na daną osobę. PTSD może się rozwinąć zarówno u ofiar jak i innych uczestników (np. świadków). O sile i rodzaju doznań osoby decyduje charakter zdarzenia, jego fizyczne parametry i psychologiczne znaczenie oraz cechy osoby. Okres potraumatyczny: zaczyna się w momencie, kiedy zdarzenie traumatyczne realnie się skończyło, choć istnieje w świadomości osoby. To okres, w którym osobę nachodzą naprzemiennie wspomnienia oraz ich unikanie. 21

Zależność między stanem psychicznym, a obrażeniami • • Przyjmuje się, że większe zaburzenia psychiczne występują u tych osób, u których doznany uraz jest trwały i widoczny dla otoczenia (Borys, 2004). Może pojawić się lęk, depresja oraz wycofanie z aktywności społecznej na skutek obawy, że inni ludzie będą tę zmianę oceniali negatywnie (Kowalik, 2007). Z badań depresji u osób niepełnosprawnych wynika, że występuje ona u 22% - 44% osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego i u 35% - 40% osób po amputacji kończyn. Inne badania (Baldwin, 1988) sugerują, że zmiany osobowości nie zależą od rodzaju kalectwa, ale w większym stopniu determinuje je wcześniejsza osobowość. 22

Zależność między stanem psychicznym, a obrażeniami • • Zaburzenie funkcjonowania organizmu może prowadzić nie tylko do niepełnosprawności społecznej ale również psychologicznej (utrudnione zaspokajanie potrzeb, wywiązywanie się z zadań narzuconych przez otoczenie społeczne). Dlatego właśnie istotna jest rehabilitacja psychologiczna. Pozwala ona na wytworzenie akceptacji własnej sytuacji życiowej. 23

Zależność między stanem psychicznym, a obrażeniami • • Stambrook i Moore (1991) odkryli, że u 60% osób z poważnymi uszkodzeniami ciała występował znaczący poziom niepokoju nawet do 8 lat po wypadku. Podobnie 50% badanych deklarowało depresyjne symptomy, a u 20% występowały myśli samobójcze. Udowodniono, że osoby obwiniające innych za spowodowanie wypadku mają większą tendencję do agresji i złości niż ci, którzy nikogo nie obwiniali. Poczucie winy zależy od rodzaju wypadku i stopnia przekonania o możliwości uniknięcia go. Im mniejsza szansa była na przewidzenie, tym mniejsze poczucie winy (udowodnienie niemożności uniknięcia wypadku zwiększa poczucie wartości). 24

Życie po wypadku • • Wiele osób nie decyduje się na powrót do uczestnictwa w ruchu drogowym. Zjawisko fobii (przed prowadzenie pojazdu) występuje od 18% do 38% ofiar. Objawia się m. in. nadmierną ostrożnością w trakcie jazdy, rozwijaniem małych prędkości, unikaniem podróży w ogóle lub unikaniem trudnych warunków jazdy. Niechęć do kierowania pojazdem odnotowano u 93, 2% osób z pełnym PTSD, 79, 5% z częściowym PTSD oraz 17, 8% bez PTSD. Osoby, które jeszcze doświadczają PTSD, a decydują się na powrót do prowadzenia pojazdu stanowią poważne niebezpieczeństwo. Lęk, depresja, zaburzenia snu czy przyjmowane leki mogą być powodem kolejnego wypadku. 25

Życie po wypadku • • • Podobnie do ofiar wypadku, również ich bliscy cierpią na zaburzenia stanu zdrowia psychicznego. Przejawy takich zaburzeń to m. in. utrata zainteresowań codziennymi sprawami, utrata energii, utrata pewności siebie, napady lęku, fobie, myśli samobójcze. 90% rodzin ofiar śmiertelnych i 85% rodzin niepełnosprawnych zadeklarowało znaczące, a w połowie przypadków wręcz dramatyczne pogorszenie jakości i standardu życia. Często spadek ten jest długotrwały. Utrata pracy lub zmniejszenie zarobków powoduje głębokie psychologiczne i emocjonalne konsekwencje. Udowodniono, że osoby, które nie są w stanie wrócić do pracy po wypadku wykazują wyższy poziom zaburzeń psychiatrycznych w porównaniu do osób, które wracają. 26

Życie po wypadku • • Uczestnicy wypadków drogowych dostrzegają spadek ilości i jakości relacji społecznych oraz osłabienie więzi rodzinnych. Jest to szczególnie odczuwalne dla osób, którym wsparcie bliskich jest niezbędne do zmniejszenia i zaniku objawów PTSD. Źródłem wielu problemów związanych z rekonwalescencją powypadkową jest fakt, iż jest ona finansowana przez Państwo. Oznacza to dla poszkodowanych minimalną pomoc, co sprawia, że często tylko „podleczone” trafiają do domów. 27

Niektóre narzędzia do pomiaru PTSD • Narzędzia w formie wywiadu klinicznego: – – – • Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny dla DSM-IV Skala PTSD w Formie Wywiadu Klinicznego Wywiad Skali Symptomów PTSD Wywiad dla Zespołów Stresu Pourazowego Kwestionariusz do pomiaru zespołu zaburzeń po stresie urazowym K-PTSD Metody oparte na samoopisie: – – – – Pourazowa Skala Diagnostyczna Skala Urazu Davidsona Skala Wpływu Zdarzeń Skala Missisipi Cywilna Wersja Skali Missisipi Skala Posttraumatycznego Stresu Skala Wpływu Zdarzeń Weissa i Marmara 28

Pomoc osobom poszkodowanym • • • Celem pomocy psychologicznej jest powrót osoby do stanu sprzed wypadku lub zaakceptowanie nowej sytuacji życiowej. Najczęściej po pomoc osoby poszkodowane zgłaszają się same – jednak trzeba pamiętać, że nie każdy przypadek wymaga specjalistycznego leczenia dlatego należy jak najwcześniej objąć taką osobę opieką, by nie dopuścić do rozwoju zaburzeń. Powyższe uwidacznia, jak dużą rolę może odegrać obowiązkowe badanie psychologiczne, pełniące rolę zarówno selektywną jak i edukacyjną. 29

Pomoc osobom poszkodowanym • Ewentualne oddziaływania terapeutyczne stosowane w przypadku zaburzeń po stresie traumatycznym tradycyjnie dzielą się na: – – • Interwencje psychospołeczne: Psychoterapia, mające na celu redukcje dyskomfortu i prewencje psychologicznych konsekwencji urazu. Interwencje biologiczne: farmakoterapia, fototerapia, elektrowstrząsy, przezczaszkowa stymulacja magnetyczna, interwencje psychochirurgiczne. Trzeba mieć na uwadze, że żadna z metod nie daje całkowitej pewności złagodzenia urazów i zredukowania szansy wystąpienia PTSD. Ważnym elementem każdego leczenia jest zapewnienie informowania i wsparcia społecznego. 30

Osoba zgłaszająca się na badanie psychologiczne KIERUJĄCY POJAZDEM, UCZESTNIK WYPADKU OCEŃ: czy występuje i jak silne jest poczucie winy SPRAWCA WYPADKU OCEŃ: -czas jaki upłynął od zdarzenia -motywację (obowiązek/chęć uzyskania pomocy) ZASTOSUJ: Ankietę Powypadkową UZUPEŁNIJ: rozmową a gdy uznasz za stosowne ZASTOSUJ: dodatkowe narzędzia badawcze (PTSD, lęk, depresja) OCEŃ: czy występują uciążliwości w funkcjonowaniu Gdy stwierdzisz istnienie przeciwwskazań do przeprowadzenia badania – ZAPROPONUJ INNY TERMIN (np. gdy ustąpią objawy PTSD, depresji) Gdy nie stwierdzisz przeciwwskazań do przeprowadzania badania PRZEPROWADŹ Badanie psychologiczne zgodnie z procedurą badawczą 31

Gdy nie stwierdzisz przeciwwskazań do przeprowadzania badania PRZEPROWADŹ Badanie psychologiczne zgodnie z procedurą badawczą w zależności od objawów i potrzeb UDZIEL WSPARCIA WSKAŻ SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM, LĘKIEM Jeśli masz kwalifikację i uznasz za niezbędne ZAPROPONUJ TERAPIĘ Jeśli nie jesteś kompetentny WSKAŻ OŚRODKI POMOCY (Stowarzyszenia, Fundacje, Ośrodki Interwencji Kryzysowej), które świadczą usługi psychologiczne, prawne, ew. finansowe w przypadku wystąpienia zaburzeń znacząco ograniczających zdolność do kierowania pojazdem WYDAJ CZASOWE ORZECZENIE NEGATYWNE NIGDY NIE POZOSTAWIAJ CZŁOWIEKA SAMEMU SOBIE 32

OPIS PRZYPADKU Wypadek który zmienił życie – schizofrenia czy PTSD? Renata Rybacka-Torbus i in. Centrum Psychiatrii SPZOZ w Katowicach 33

Opis przypadku • Zbigniew, 29 lat • Leczony w PZP od 1999 – 2002 z rozpoznaniem schizofrenii • Oporny na leczenie neuroleptykami i tymoleptykami • Brak poprawy stanu psychicznego 34

Opis przypadku • Pan Zbigniew podjął leczenie klika miesięcy po wypadku samochodowym • Badany jako kierowca przeżył dwukrotne dachowanie • Wypadek dla badanego był dość silnym stresem • Wiązał się z krótkotrwałym stanem bezpośredniego zagrożenia życia • Uraz głowy, bez utraty przytomności, szyte powierzchniowe rany po lewej stronie głowy • Niedosłuch następczy 35

Opis przypadku • Przed zdarzeniem mieszkał z rodzicami, bratem i siostrą • Ukończył technikum budowlane oraz szkołę podoficerską • Pracował przez 5 lat jako policjant przed wypadkiem i klika miesięcy po wypadku (uczestnictwo w wielu akcjach, z użyciem broni, interwencjach, konwojach) • Stale podnosił kwalifikacje zawodowe, dbał o sprawność fizyczną • Wywiad obiektywny potwierdza, że był aktywny, lubiany, zadowolony z życia, realizujący się w życiu zawodowym i prywatnym • Alkoholu nie nadużywał 36

Opis przypadku • Od czasu wypadku radykalna zmiana dynamiki i jakości życia pacjenta • Izolowanie się od otoczenia, wycofanie, spadek aktywności • Dolegliwości fizyczne: bóle głowy, brzucha, w klatce piersiowej, bóle nóg, obawy o własne zdrowie, a nawet życie • Przez kilka miesięcy po wypadku pracował, opisane objawy jednak stopniowo zmusiły go do rezygnacji z pracy • Aktywność ograniczona do spacerów z psem • Rodzina obserwowała większą skłonność do dysforii, wybuchów gniewu, agresji wobec domowników, wypowiadania myśli samobójczych 37

Opis przypadku • Od momentu przyjęcia na oddział, pacjent skarżył się na dolegliwości bólowe • Przeżywanie tych dolegliwości uniemożliwiało mu podejmowanie aktywności na oddziale • Okresowo uniemożliwiały mu chodzenie • Przyczynę wszystkich dolegliwości upatrywał w wypadku • Płytki w kontakcie słownym i emocjonalnym, co tłumaczył problemami z koncentracją i komunikacja interpersonalną • Dużo rozmyślał o modernizacji samochodu w celu podwyższenia jego bezpieczeństwa • Pojawianie się snów – reminiscencji przeżytego wypadku • Wspominał trudne dla niego chwile gdy musiał wyjść z domu i przechodzić koło samochodów w ruchu • Zastanawiał się, czy kiedykolwiek będzie w stanie poprowadzić samochód 38

Opis przypadku • Okresowo, szczególnie w momentach izolacji pojawiały się pojedyncze głosy • Widok koloru czerwonego interpretował jako coś złego, okrutnego • Pacjent pozostawał w obniżonym nastroju, napięciu, stałym lęku o swoje zdrowie fizyczne, skupiony na licznych bólach • Był nieufny, niechętny do rozmów na temat wypadku • Głosy słyszane przez pacjenta okazały się w większości wewnętrznym dialogiem między „złą a dobrą częścią jego duszy” • Chory był osobą bardzo religijną – głosy pojawiały się w sytuacjach wymagających rozstrzygnięcia różnych kwestii moralnych, wyłącznie w sytuacjach samotności • Słyszane historie o wypadkach badany bardzo przeżywał, analizował, wracając do własnych wspomnień 39

Opis przypadku • Wspomnienie wypadku również wywoływał kolor czerwony, który kojarzył się z widokiem krwi • W trakcie leczenia odnotowano poprawę nastroju, jednak aktywność dalej utrzymywała się na niskim poziomie – somatyzacja – lęk o zdrowie a nawet życie 40

Opis przypadku • Badania tomografii głowy, neurologiczne, fizykalne, laboratoryjne nie wykazały odchyleń od normy • Testy triady organicznej wykazały organiczne zmiany w o. u. n. • Test Rorschacha wskazał na osobowość introwertywną o niskiej tolerancji na frustrację • MMPI wykazał sztywny sposób myślenia i zachowania badanego, nieufną postawę wobec świata zewnętrznego, skłonność do wyolbrzymiania swoich porażek i niepowodzeń oraz dolegliwości • U pana Zbigniewa rozpoznano PTSD 41

PTSD a funkcjonowanie mózgu • Według najnowszej wiedzy na temat skutków PTSD u pacjentów możemy mieć do czynienia z nadwrażliwością neurologiczną – tworzeniem się neurologicznej wrażliwości i utrzymywaniem się wzbudzenia w podkorowych strukturach systemu limbicznego. • 42

Opis przypadku • Na początku hospitalizacji podano risperidon i sulpiryd, nastepnie olanzapinę i wenlafaksynę • Zaobserwowano poprawę nastroju, zanik myśli samobójczych • Niewielka poprawa aktywności wynikała z dużej koncentracji badanego na licznych somatyzacjach (mógłbym zrobić wszystko gdyby nie te bóle) • Nadal izolował się, utrzymywały się duże problemy z koncentracją • Wypisano badanego z oddziału z zaleceniem dalszej psychoterapii i farmakoterapii • Nie udało się przywrócić badanemu choćby w części jego dawnego życia 43

Za PTSD przemawiały 1. Związek przyczynowo-skutkowy: pogorszenie społecznego/zawodowego funkcjonowania po traumatycznym przeżyciu (doświadczenie zagrożenia życia) 2. Traumatyczne przeżycie uporczywie powracało w snach i na jawie, co wywołało lęk, negatywne emocje, kojarzyło się ze złem 3. Przeżywanie silnego stresu psychicznego po ekspozycji przypominającej jakiś aspekt przeżytego zdarzenia (lęk przy próbie wyjścia na ulice i przejścia obok samochodów w ruchu) 4. Unikanie bodźców związanych z traumą 5. Odrętwienie psychiczne mające związek ze zdarzeniem traumatycznym (izolacja, wycofanie z każdej dziedziny życia) 44

Za PTSD przemawiały 6. Spłycenie emocjonalne i niezdolność do przeżywania pozytywnych emocji, brak wiary w możliwości powrotu do normalnego życia 7. Utrzymujące się trudności z koncentracją, skłonność do dysforii (nieobserwowanej przed wypadkiem) Objawy 6 i 7 mogą występować w schizofrenii, jak również w PTSD, co początkowo wprowadziło w błąd lekarzy: 1. Izolacja, zmiana stylu życia 2. Trudności w kontaktach interpersonalnych 3. Omamy słuchowe – pojedyncze głosy relacjonowane jako dialog wewnętrzny 4. Elementy myślenia magicznego – widok barwy czerwonej interpretowana jako zło 45

Za PTSD przemawiały • Pobyt i obserwacja szpitalna umożliwiły rozpoznanie i ukierunkowanie dalszego leczenia • Najistotniejszą przeszkodą w diagnozie PTSD były w tym przypadku nietypowe znaczne zaburzenia funkcjonowania, sugerujące zmianę i dezintegrację osobowości 46