Salg Dokusu Zamk reine eterik yalar su nektar

Salgı Dokusu • Zamk, reçine, eterik yağlar, su, nektar, musilaj, kauçuk, alkoloid ve benzer maddelerin salınmasından sorumlu dokudur. İki grupta incelemek mümkündür. – 1) Hücre içi salgılar – 2) Hücre dışı salgılar

• Salgıların meydana geldiği yer daima hücre plazmasıdır. Bunlar, hücre öz suyunda veya vakuollerde de toplanabilir. Bu iki durumda da salgılanan madde hücre içinde kalır. Bu şekildeki salgılara intraselüler, hücre dışına verilen salgılara da ekstraselüler salgılar denir.

Hücre İçi Salgılar • Epidermisin altında veya daha iç dokularda meydana gelirler. – 1. Salgı hücreleri – Salgı maddesini kendi içlerinde saklarlar. Salgı maddesi Ca-oksalat kristallerinde olduğu gibi hücre içinde katı halde bulunurlar. Bazen salgı maddeleri eterik yağlar gibi sıvı halde de olabilir. Buna en tipik örnek Laurus nobilis yapraklarında bulunan eterik yağ hücreleridir.

• Şekil 31. Salgı hücreleri, A. Laurus (Defne) yaprağının enine kesitinde eterik yağ hücresi; B. Ruta (Sedefotu) yaprağının enine kesitinde kalsiyum oksalat kristali ihtiva eden hücre. (Yakar, 1983’ den)

• 2. Süt boruları Yumuşak ve selüloz çeperli hücrelerden meydana gelirler. Salgılarına lateks adı verilir. Lateksin bileşiminde karbonhidratlar, glikozitler, alkaloidler, kauçuk vb. bulunur. Meydana geliş şekillerine göre iki gruba ayrılırlar.

• a) Eklemsiz Süt Boruları – Meristematik kökenli tek hücreden meydana gelmiş, çok nukleuslu ve çok fazla uzayabilen borulardır. En fazla Moraceae ve Euphorbiaceae’de bulunur. • b) Eklemli Süt Boruları – Üst üste ve yana gelmiş hücrelerin aralarında bulunana enine çeperlerin erimesi ile meydana gelen dallanmış ve ağsı yapı gösteren borulardır. Papaver rhoeas, Chelidonium majus, Cichorium intybus ve Taraxacum macrolepium ’da çok bulunur.

• Şekil 32. Salgı boruları. A. Euphorbia (Sütleğenotu; https: //en. wikipedia. org/wiki/Euphorbia) kökünden alınmış boyuna kesitte segmentsiz süt borusu; B, Taraxacum (Karahindiba; http: //www. commanster. eu/commanster/Plants/Flowers/WFlowers/Taraxacum. campylodes. html) kökünden alınmış boyuna kesitte segmentli süt borusu (Yakar, 1983’ den)

Hücre Dışı Salgılar • Bunlar, üç ana grupta toplanabilir. – a) Hücre arası Boşluklara Boşaltan salgılar – Bunlar, salgı kanalları veya salgı cepleri şeklindedir. Salgı kanalları, salgı maddeleri ile dolu olan hücre arası boşlukların üste gelerek meydana getirdikleri uzun kanallardır. Örneğin; Pinus sp. ’deki reçine kanalları – Salgı cepleri ise toplu olarak bulunan birçok salgı hücresinin salgılarını akıttıkları oval veya yuvarlak boşluklardır. Rutaceae ve Umbelliferae’deki eterik yağ salgıları salgı cepleri tarafından salgılanır.

• Şekil 33. Salgı cepleri. A, Hypericum perforatum (Binbirdelikotu) yaprağından alınmış enine kesitte şizogen eterik yağ cepi; B, Ruta (Sedefotu) yaprağından alınmış enine kesitte lizigen eterik yağ cepi.

• b) Epidermis Hücreleri Tarafından Selüloz Çeper ve Kutikula Arasına Boşaltılan Salgılar • Bu tip salgılar uçucu ve aromatik eterik yağ salgılayan salgı tüylerinde bulunur. Salgı tüyleri çoğunlukla sap ve boş kısımlardan meydana gelir. Hücre çeperi selülozdan yapılmıştır. Bunların kutikulaları da incedir. Salgı maddesi tüyün baş kısmındaki hücreler ile kutikula arasına toplanmıştır. Kutikula oldukça şişkindir. Compositae ve Labiatae familyalarında görülür.

• c)Doğrudan Doğruya Dışarı Doğru Boşaltan Salgılar • 1. Hidatodlar • Çok nemli ortamlarda yaşayan bitkilerde bulunan ve değişime uğramış epidermis, trikom ve stomaya benzer hücrelerden meydana gelmiş yapılardır. Görevleri bitkilerde bulunan fazla suyu dışarı atmaktır.

• • Tranpirasyon azalıp su basıncı arttığı zaman su hidatodlardan dışarı atılır. Pasif ve aktif hidatod olmak üzere iki tip vardır. Pasifi hidatodlarda kök basıncı arttığı zaman su, iletim sisteminin etkisiyle dışarı verilir. Hidatodun kendisi salgılamaya katılmaz. Bunlardan stomaya benzeyen açıklığın altında ince çeperli, hücre arası boşluklar yönünden zengin, kloroplastsız, parenkimatik bir doku bulunur. Bu dokuya epitema adı verilir. Bu tip hidatodlarda su iletim borularının uçları epitema ile temas halindedir. Pasif hidatodlar en fazla Primula sp. ve Fuchsia sp. ’de yaprak kenarlarında bulunur. Aktif hidatodlar metamorfoza uğramış tüylerdir. Suyun dışarıya verilmesi tüyün kendi faaliyeti ile olmaktadır. İletim sistemi ile doğrudan ilgileri yoktur. Örneğin. Phaseolus vulgaris’in yaprak ve petiollerinde bulunan tüyler. http: //www. summitpost. org/primula-vulgaris/606064; http: //tried-and-true. com/annuals/fuchsia/

(masteringhorticulture. blogspot. com)

• 2. Enzim Bezleri • Drosera sp. , Dionea sp. , Pinguicula sp. , Nepenthes sp. gibi insektivor bitkilerde proteinleri hidroliz eden enzimler bulunmaktadır. Bu bezler, pepsin özelliğinde bir enzim ile organik bir asit salgılayarak böceklerin proteinli kısımlarını peptonlara dönüştürürler. Bunların özel bir tipi granülsüz ER’de depolanan mirosinaz enzimidir. Bu enzim, hücre yaralanınca izotiyosiyanat meydana getirir.

(Drosera sp. ; images. bidorbuy. co. za)

(www. carnivorousplants. org)

• 3. Tuz Salgı Bezleri • Halofitlerdeki bezlerdir. Su buharlaşınca bu tip bitkilerin yaprakları üzerinde kristal halinde tuzlar birikir. Örneğin Suaeda sp. , Salicornia sp.

(Tuz salgı bezleri; Salt tolerant mechanisms in single-cell C 4 species Bienertia sinuspersici and Suaeda aralocaspica (Chenopodiaceae ); Plant Science 176: 616 -626, 2009)

• 4. Nektaryumlar • Böceklerle tozlaşan bitkilerde nektar denilen bir sıvı salgılanır. Bileşiminde yüksek oranda karbonhidrat, daha az oranda eterik yağlar, organik asitler, protein ve alkoloidler bulunur. Bitkinin yaşı arttıkça nektar veriminde azalma olur. Bitkilerde bulunduğu yere göre iki gruba ayrılır.

• a) Çiçek Nektaryumları • Kaliks ve korollada, reseptakulum, filament ve ovaryum septumlarında bulunurlar. Septumdakiler septal nektaryum adını alıp sinkarp ovaryum septumlarının tam birleşmesi sonucu buradaki epidermis hücrelerinin bez özelliği kazanmasıyla meydana gelirler. Özellikle Yucca sp. ’de bol bulunurlar. Çiçek kısımlarında yüzeysel olarak bulunan nektaryumlar ise basit ve farkılılaşmamış olan bezlerdir. Epidermis hücrelerinden yoğun plazmaları, sindirimi ve papilloz şekilleri ile ayrılırlar. Perigonal (periantta bulunan), toral (reseptakular) , staminal, ovaryal ve stillar diye beşe ayrılır.

(Sinningia gerdtiana’da nektaryum; www. burwur. net)

• b) Ekstrafloral Nektaryumlar • Çiçek dışındaki her yerde bulunurlar. En çok da yaprak, stipül ve petiolde bulunurlar. Vicia faba stipüllerinde, Impatiens sultanii (http: //www. biologia. edu. ar/botanica/tema 4/4_1 partes. htm) yaprak dişlerinde, Prunus spinosa yaprak dişlerinde ve Euphorbia sp. ’de yaprak kenarlarında bulunur.

(www. exoticrainforest. com)

• Nektar salınış tiplerine göre nektaryumlar şu şekilde sınıflandırılırlar Nektar kutikula bulundurmayan ince çeperli epidermal hücreler arasından difüzyon ile salınır. Epidermal kökenli tüylerden salınır. Tüyler tek ya da çok hücreli olabilirler. Geniş epidermal hücrelerin uzamasıyla oluşan ve papiller adı verilen karbonhidrat içeren yapılardan salınır. Stoma ile salınır. Kutikulanın parçalanması ile musilaj yapısnda nektar bulunur. Nektar iletiminde ER çok önemlidir. Nektar floemden plasmodesmatalar yardımıyla nektar parenkimasına gelir ve yukarıdaki mekanizmalarla salınır.

• Osmoforlar • Orchidaeceae ve Araliaceae gibi familyalarda sepal ve petalin epidermisinde bulunan kokulu, uçucu maddelerdir. Osmoforlar salgı maddesini vermeden önce salgı hücrelerinin epidermisi sitoplazma yönünden, epidermis altı doku ise nişasta yönünden zengindir. Sonra sitoplazma ve nişasta azalır ve vakuoller büyür. Osmoforlar, genelde terpen yapısındadır. En yaygın olanları da 1, 8 -sineol, metil salisilat ve benzil asetatatır. Osmoforların salgısı akşam üzeri 5 civarında salınmaya başlar, gece 3’de salınma maksimum olur ve gündüz saat 5’de salgı en az düzeye iner. Özellikle erkek arılarla tozlaşan Ophrys sp. ’de yaygındır.

(2. bp. blogspot. com)

(www. biologyreference. com)

(bcs. whfreeman. com)