NANTAI NVERSTES HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNKLER HABER
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ HABER VE HABERCİLİK İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf. nisantasi. edu. tr NİŞANTAŞI ÜNİVERS İTESİ ©
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ HABER VE HABERCİLİK HABER NEDİR? Zamanında verilen, insanı ve toplumu ilgilendiren her şey haberdir. İngilizce’deki North (Kuzey), East (Doğu), West (Batı) ve South (Güney) kelimelerinin başharflerinden meydana geldiği bilinen haber (News) kelimesi, “her yönde meydana gelen olaylar” olarak da tanımlanmaktadır. Özetle haber, kişileri bilgilendirir, eğitir, eğlendirir, üzer, sevindirir, eyleme yöneltir ya da eylemden vazgeçirir. O halde haber, “olay”dır. Olay ise çeşitli olguların, belirli bir yer ve zaman içinde geçmesi sürecidir. “Olay”ı geniş anlamda düşünmek gerekmektedir. Olay, bir eylemin yanı sıra bir söylem de olabilir. Ya da “olay”ın içinde hem EYLEM, hem SÖYLEM bulunabilir. HABER METNİ NEDİR? Haber Metni; Güncel, ilginç, insanı ve dolayısıyla topluma ilgilendiren bir olayın nesnel ve gerçeğe uygun bir biçimde sunulmasıdır. Haberin METNİ KISA, HABER DİLİ SADEDİR(YALINDIR).
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ HABERLERİN ÖZELLİKLERİ: 1 -EYLEM HABERLERİ Eylem haberlerinin içlerinde daha çok eylem, çok az söylem bulunur. Örnek: Trafik kazası haberi, cinayet haberi… 2)-SÖYLEM HABERLERİ Söylem haberlerinin içlerinde daha çok söylem, çok az da eylem bulunur. Örnek: Basın toplantıları, konferanslar, açık oturumlar, bilimsel toplantılar… 3)-EYLEM-SÖYLEM HABERLERİ Eylem-söylem haberlerinin içlerinde ise neredeyse eşit ölçülerde eylem ve söylem bulunur. Örnek: Tören haberleri.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ HABERİN ÖGELERİ: 1 -Gerçeklik(Doğruluk) 2 -Yenilik(Güncellik) 3 -İlginçlik(İlgi Uyandırma) 4 -Önemlilik (Önemli Sayılma) 5 -Anlaşılırlık(Anlam taşıma)
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 1 -GERÇEKLİK(Doğruluk) Haber (eylem ya da söylem) gerçeklere ve doğru verilere dayandırılmalıdır. Gerçeklik, haberin olmazsa olmaz nitelikli temel ilkesidir. Haberin gerçekliği, haber kaynağının güvenilirliğinin yanı sıra habercinin deneyimlerine ve toplumsal beklentilerine bağlıdır. Haberci, haber kaynağının güvenilirliğinden tereddüde düşmesi halinde, haberinin gerçekliğini değişik kaynaklardan onaylattırmalıdır. Bir haber doğrulanmadıkça ya da olaylara dayandırılmadıkça gerçeklik ve önem ögelerini taşıyamaz. Gazeteci aldığı bilgileri değerlendirirken de, hiçbir şeye inanmamak, her şeye “olabilir”gözüyle bakmak zorundadır. Gazetecinin öncelikli amacı, konuların temeline inerek gerçeği aramak olmalıdır. Gazeteciler arasında, haber konusunda kabul edilmiş formüllerden biri, “Haberi önce al; fakat ondan önce doğru al. ” formülüdür. Haberi önce almak, gazeteci ve çalıştığı yayın organı açısından çok önemlidir. Ancak herkesten önce almaya çalışmak, haberdeki hata payını artırabilir. Zamanı bonkörce kullanmak ise atlatılma tehlikesini getirir. Bu nedenle haberi önce almak ve doğru almak çok önemlidir.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 2 -YENİLİK(Güncellik) Haberde yenilik ve güncellikten kasıt, EYLEM, SÖYLEM veya HEM EYLEM hem de SÖYLEMİ kapsamasıdır.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 3 -İLGİNÇLİK(İlgi Uyandırma) “İlginçlik”ten amaç, sıradanlıktan kurtulma, olağan dışı eylem ya da söylemler arayışıdır. Haber dilinde ilginçliğin belleklere yerleşmiş en belirgin tanımını New York Sun’dan gazeteci John Bogart 1880 yılında, “Köpek insanı ısırırsa haber değil, insan köpeği ısırırsa haberdir. ” diyerek yapmıştır. Kısaca, ilginç haber ilgi uyandırır ve dikkat çeker.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 4 -ÖNEMLİLİK(Önemli Sayılma) Bir olay, toplumsal, siyasal, ekonomik ya da kültürel yaşamı doğrudan etkiliyor ve bu alanlarda herhangi bir gelişmeye ya da değişmeye yol açıyorsa önemlidir. Bu tür haberler genelde“hard news” (ciddi haberler) olarak nitelendirilir. “Önemlilik” için şu örneği vermek yeterli olacaktır. “Bir ülkede devalüasyon yapılması ilginç değil, önemlidir. ” Bu çerçevede, devlet ve hükümet işlerine ilişkin haberlerin çok büyük bölümü önemli sayılır. Ayrıca tanınmış ya da ünlü kişi ve kuruluşlarla ilgili haberlerin önemli sayılma gibi bir şansları da vardır. Bireylerin uymak zorunda oldukları kamu erkinin kararları ve emirleri (yeni yasalar, kararnameler yasaklar) önemlidir.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 4 -ÖNEMLİLİK(Önemli Sayılma) Bunların yanı sıra önemlilik öğesinde iki alt başlık ye yeralmaktadıır. Bunlar; “Olayın ölçüsü” ve“Olayın sonuçları”… Olayın ölçüsüne örnek olarak, bir trafik kazasının, çok sayıda ölü ve yaralıyla sonuçlanması gösterilebilir. Bir toplumu etkileyen doğal bir afet de, örnekler arasında verilebilir. Olayın sonuçları için de, yeni bir yasanın yurttaşlar üzerindeki olumlu ya da olumsuz etkileri örnek verilebilir. Bir eylem ya da söylemin ya da her ikisinin etkisinin yoğunluğu ve genişliği, yani KONUYLA İLGİLENEN HEDEF KİTLELERİN SAYISAL ÇOKLUĞU YANİ FAZLALIĞI önemliliğin başlıca göstergesidir. Toplumun duyarlılık gösterdiği durumlarda, zaman “ilginç” ya da “önemli” sayılarak haber konusu olmaktadır. Örneğin bir haber, bireylerin duygularını olumlu ya da olumsuz yönde harekete geçirdiği için de önemli sayılır. Örneğin; Türk Milli Futbol Takımı’nın galibiyeti ya da yenilgisi ile çok sayıda çocuğun bir göçük altında kalması gibi. Bir temel kural da şudur: “Bazı haberlerde ilginçlik ve önemlilik ögeleri aynı anda bulunmayabilir. Çok önemli bir olayın, ille de ilginç olması gerektiği koşulu yoktur. İlginç bir olayda da, ”önemlilik’ koşulu aranmaz. ”
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 5 -ANLAŞILIRLIK(Anlam Taşıma) Haberin en önemli özelliklerinden biri de “anlaşılırlık” ya da “anlam taşıması”dır. Bu nedenle anlaşılırlığın sağlanmasında DİLİ KULLANMA çok önemlidir. Haber metni sade, bilinen, anlaşılır sözcükleri içeren, girift (çapraşık) olmayan cümlelerden oluşmalıdır. HABER DİLİ KISA VE AÇIKTIR. Haber yazarken anlaşılması kolay cümleler kurulmalıdır. Karmaşık terimlere başvurulmamalı, eğer zorunluysa anlamları açıklanmalıdır. Haber özelliği taşıyan olayı biçimlendirirken yani kurgularken, kelimelerin ve cümlelerin yanı sıra haberin bir bütünlük içinde de anlam taşımasına özen gösterilmelidir. Öyle ki haber, okunduktan, dinlendikten ya da izlendikten sonra verilmiş bilgilerin yeterliliği nedeniyle ilgili hiçbir sorulmayacak biçimde işlenmiş olmalıdır. Haberci ayrıca, kurgulama sırasında hedef kitlesinin ilgisini azaltmamak, dikkatini dağıtmamak için gereksiz ayrıntılardan kaçınmalıdır.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 5 -ANLAŞILIRLIK(Anlam Taşıma) Anlaşılırlığı kolaylaştırmak için cümleler kısa tutulmalıdır. Gazetecilikte uzun cümle genellikle konuya hakim olamamış, konu üzerinde gerekli araştırmayı yapmamış gazeteciler için bir kaçış yöntemidir. Haber metni içinde bilinmeyen kelime, anlaşılmayan cümle asla bulundurulmamalıdır. Haberin anlaşılırlığının önündeki en büyük engellerden biri olan DEVRİK CÜMLE ASLA KULLANILMAMALIDIR. Yazım tekniklerinde göz önünde bulundurulması gereken en önemli kural, metnin hedef kitle tarafından anlaşılmasıdır. Gazetecilik dilinin amacı çok açıktır. Hedef, güncel olayları olabildiğince çok sayıda okura, izleyiciye, dinleyiciye tanıtmak ve anlatmaktır. Bu amaçla haber yazıldıktan sonra yüksek sesle bir kez daha okunmalı, atılabilecek ne kadar kelime sıfat, zarf, edat vb. varsa cümleler bunlardan temizlenmelidir. Çünkü cümlede kelime sayısı arttıkça, anlaşılırlıkta azalmaktadır.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ HABERCİLİK Bir Gazeteci, daha önceki bölümlerde saydığımız ögeleri içerdiğine karar verdiği herhangi bir olayı, EYLEM VE SÖYLEMİ; -Yalın bir dille, -Açık ve kesin bir biçimde, -Taraflılıktan kaçınarak, ya da objektifliğe yaklaşma ilkelerine uyarak yazdığı ve hızla yayımlanmasının sağladığı an HABERCİLİK YAPMIŞ OLUR olur. O zaman “HABERCİLİK” şöyle tanımlanabilir: “Gerçek, yeni, ilginç ya da önemli olayları, yalın, anlaşılır bir dille, açık ve kesin bir biçimde, taraflılıktan kaçınma ilkelerine uyarak haber haline dönüştürmek ve hızla yayımlanmasını sağlamaktır. ’’
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ HABERCİLİĞİN TEMELLERİ: 1 -Yalın Dil 2 -Açık ve Kesin Biçim 3 -Tarafsızlık, Objektiflik, Nesnellik
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 1 -YALIN DİL: Konfüçyüs’e bir gün sormuşlar: “Bir ulusun tüm yönetimi sana bırakılsaydı, ilkin ne yapardın? ” diye. Konfüçyüs: “İLKİN DİLİNİ DÜZELTİRDİM. ”demiş; sonra da açıklamış: “Dil kusurlu olursa, kelimeler düşünceyi anlatamaz. Düşünce iyi anlatılmazsa, yapılması gereken şeyler doğru yapılamaz. Görevler gereği gibi yapılamazsa töre ve kültür bozulur. Töre ve kültür bozulursa adalet yanlış yola sapar. Adalet yoldan çıkarsa, şaşkınlığa kapılan halk ne yapacağını, işin nereye varacağını bilemez. İşte bunun içindir ki, hiçbir şey dil kadar önemli değildir. ’’
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 1 -YALIN DİL: Bir ulusun basın dili, yazı dili, konuşma dili ne kadar yalın olursa, toplumun her bireyi tarafından ne kadar kolay anlaşılırsa, insanlar arasındaki iletişim de o kadar güçlü olur. Bu nedenle, haber yazımında kullanacak dil basit olmalıdır. Haber, herkesin anlayabilmesi için, hedef kitlenin EĞİTİMİ EN AZ OLANLARI için yazılmalıdır. Yani, ilk öğretim mezunu bir kişinin anlayacağı şekilde cümleler kısa olmalıdır. Daha önce de belirtildiği gibi haber tamamladıktan sonra bir kez okunmalı, anlamları bozmayacak, söylem ve eylemleri etkilemeyecek ne kadar kelime varsa atılmalıdır. Haber ikinci kez sesli okunmalı, bu kez kulağa hoş gelmeyen kelimeler atılmalı, ya da başkalarıyla değiştirilmelidir. Haberciyi rahatsız eden cümleler varsa baştan yazılmalıdır.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 1 -YALIN DİL: Gerektiği kadar satır başı yapmanın haber sunuşunu rahatlatacağı akıldan çıkarılmamalı, ara başlık kullanmaktan da kaçınılmamalıdır. Çünkü haber, biçimsel anlaşılırlık ve bütünlüğüne, okuyucuyu rahatsız etmeyen akıcı üslubuyla ulaşabilir. Haberci, kendisine sık şunu sormak durumundadır: “Günlük hayatımda karşılaştığım her kelimenin anlamını biliyor muyum? Bu soruya kesinlikle “evet” diyemeyen haberci, sınırlı bir kelime dağarcığına ve sözlük bilgisine sahip olduğunu kabullenmelidir. Oysa haberci, kişilerle ilişkilerini belirli bir düzeyde tutabilmek, haberlerini anlaşılır biçimde kurgulamak, onları hedef kitleye yoğunlukla ve etkili bir biçimde ulaştırabilmek için geniş sözlük bilgisine sahip olmalıdır. Sözlük bilgisini genişletmek için de yeni karşılan bir kelimenin anlamını başkasına sormak yerine, sözlükten kendisi bulmalıdır. Karşısındaki kişi bilmediği bir kelime kullanmışsa, anlamını sormaya çekinmemelidir. Argo kelimeler yerine, anlamlı ve kesin kelimeler kullanma alışkanlığı edinmelidir.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 2 -AÇIK VE KESİN BİÇİM: Habercinin yazdıkları, söyledikleri ya da gösterdikleri kimsede yanlış anlamaya, değişik biçimde değerlendirmeye, çeşitli yorumlara, tereddüde, şüpheye neden olmamalıdır. Hedef kitlenin verilen mesajı verildiği biçim ve içeriğiyle alması sağlanmalıdır. Herhangi bir kişiye bir olayı anlatırken iki şeye dikkat etmek gerekir: -Birincisi; anlatıyı, gereksiz bilgi ve kelimelerle doldurarak ilgiyi azaltmamak, yani konuşmanın yarısında karşıdaki kişinin; “Boş ver anlattıklarını da, gel biraz yürüyelim. ”dememesi”lazımdır. -İkincisi ise anlatım bittiğinde, dinleyen kişinin herhangi bir soru yöneltmesine neden olmamaktır. Haberin hazırlanmasında da, sözlü iletişimde uygulanan bu iki ilke daima göz önünde bulundurulmalıdır.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 3 -TARAFSIZLIK, OBJEKTİFLİK, NESNELLİK: Tarafsızlık, toplumda hala tartışılan göreceli (koşullara, zamana, zemine ve kişilere göre değişen) bir kavramdır. Buna rağmen tarafsızlık, tüm basın ahlak yasalarında yer alan temel ilkedir. Taraflılıktan kaçınma yani objektiflik, bir başka deyimle nesnellik, bireylerin, kitlelerin, kamunun, olguları en yoğun ölçüde doğru tanıma gereksinimini karşılamaktır. Bu da iyi eğitilmiş, kültür düzeyi yüksek, dürüst ve yetkili bir muhabirin katkılarıyla zenginleşen ve anlaşılır hale gelen haber üretmekle olur.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 3 -TARAFSIZLIK, OBJEKTİFLİK, NESNELLİK: Temel ilke olarak, haberlerde tam bir nesnellikten söz etmek mümkün değildir. Çünkü iletişimin bütününde bir ikna etme boyutu bulunmaktadır. Bu, sürecin doğasında vardır. Bunun nedeni, her bireyin, olayları kendi inançları, davranışları ve değerler bütünü çerçevesinde görme ve algılama eğiliminde olmasıdır. Bu nedenle gerçek ancak “göreceli” olabilir. Bu durumda tam nesnellik, kişiler arası düzeyde ulaşılamaz bir olgu olarak kabul edilirse, yayıncıların kitlesel medya aracılığıyla bilgiyi yaydıkları iletişim sürecinin çok daha karmaşık olduğunu anlamak kolaylaşır.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ 3 -TARAFSIZLIK, OBJEKTİFLİK, NESNELLİK: Taraf tutma ya da seçicilik, haber üretiminin tüm aşamalarında devreye girer. Önce muhabirin kendi inançları, tutumları ve değerleri çerçevesinde belli bir biçimde algıladığı olay söz konusudur. Haber ikinci aşamada, her biri bilinçli ya da bilinçsiz olarak neyin gösterileceğine karar veren editörlerden ve yönetimden onay alır. Üst yönetimde çoğunlukla bilinçli karar verme sürecine dahil olurlar. Kişisel ve mesleki inançlar, tutumlar ve değerler ise bilinçaltı seçimlerde rol oynar. Sonuncusu ama en az ötekiler kadar önemlisi, okuyucu ve izleyiciler de neyin önemli olduğuna kendi inançları, tutumları ve değerleri doğrultusunda karar vererek neyle ilgileneceklerini belirlerler. Ayrıca yayın zamanı için acelecilik, yayın alanı ve süresi, görsel ve içeriksel estetik kaygılar, ticari beklentiler ya da zorunluluklar da, haberi nesnellikten uzaklaştıran öğelerdir. Bu öğelerin zaman devreye girmesi sonucu haberin öznelliği artar. Özellikle ulusal sorunlarla ve uluslararası ilişkilerle ilgili haberlerde nesnellikten uzaklaşma daha da yoğunlaşmaktadır. Bu tür haberlerde ülke çıkarları ve ulusal kimlik ortaya çıkmakta, haber o çerçeve içinde izlenmekte, kurgulanmakta ve yayımlanmaktadır. Görüldüğü gibi tam bir nesnelliği sağlama olası değildir. Gazeteci yalnızca ulaşabildiklerini ve görebildiklerini aktarır; ancak onun da ulaşabildikleri ve görebildikleri sınırlıdır. Böylece Nesnellik varılamayacağı bilinen bir hedef olarak kalır. Bu nedenle nesnellik kavramıyla uğraşıp yorulmaktansa, HABERDE DOĞRULUK, KESİNLİK ve DENGE ÖGELERİ üzerinde yoğunlaşmak daha mantıklı olacaktır.
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ TARAFLILIKTAN KAÇINMA KURALLARI Haberde ağırlıklı olarak doğruluk, kesinlik ve denge öğeleri üzerinde yoğunlaşmak için de gazeteci, bazı kuralları uygulamak zorundadır. Bu kurallar haberciyi taraf olmaktan, taraflı ya da sübjektif davranmaktan uzaklaştırmaya yönelik önlemlerdir. Taraflılıktan kaçınma (objektif, nesnel olmaya çalışma) kuralları şunlardır: 1 -Gazetecilik Eğitimi(‘’Gazeteci doğulur mu, olunur mu? ’’) 2 -Yeterli Bir Kültür Düzeyine Sahip Olmak 3 -Yakın Çevreyle İlgili Olmak 4 -Ülkenin Sorunlarını Bilmek 5 -Uluslararası Gelişmelerden Haberdar Olmak 6 -Vicdani ve Toplumsal Değerlere Sahip Bulunmak 8 -Gerçeği Belgelemek 9 -Olaya Duyguları Katmamak 10 -Olaya Politik ve Ekonomik Görüşler Katmamak 11 -Olayı Saptırmamak 12 -Olayı Küçültmemek 13 -Olayı Abartmamak 14 -Özel Bir Amaca Hizmet Etmemek
HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİ BU BİLGİLER DOĞRULTUSUNDA ŞİMDİ DE SONUCA GELELİM… Bütün bu kurallara uyulsa dahi kesin bir nesnelliğe ulaşmak mümkün değildir. Gazeteci yalnız görebildiklerini ve duyabildiklerini aktarır. Ancak bunlar hep sınırlı kalır. Yine de yukarıdaki öğütleri göz ardı etmemek, haberde belirli bir düzey sağlayacaktır. Bir gazetecinin “tarafsız ve nesnel olamama” suçlamasına karşı kendini savunabilmesi için uygulaması gereken yöntemlerden bazıları da şunlardır: A)-Haberin bazı bölümlerinde, yazılanların gazetecinin kendi görüşleri olmadığını belirtmek için, kaynağın sözleri ya da ifadeleri tırnak (“) içinde verilmelidir. (kaynaktan alıntı)Ancak alıntılar doğru yapılmalıdır. Bir konuşmanın, bildirinin ya da yazılı bir ifadenin özünü içeren tümceler aynen aktarılmalıdır. B)-Haberde, “haberin dekoru” sayılan maddi gerçekler de önemi yer tutmalıdır. (Adlar, unvanlar, sayılar). Haberin anlaşılmasında ve hedef kitlenin etkilenmesinde önemli katkıları olan maddi gerçeklerin, kıyaslanarak verilmesi anlaşılırlığı ve etkinliği artıracaktır. (Örnek: 3 TIR dolusu yardım malzemesi, 2 kamyon dolusu kaçak sigara ve kibrit kutusu kadar fotoğraf makinesi, vb. )
- Slides: 22