HAZIRLADI SMAYILLI HR E MMMDOV ADINA 3 SAYLI

HAZIRLADI: İSMAYILLI ŞƏHƏR E. MƏMMƏDOV ADINA 3 SAYLI TAM ORTA MƏKTƏB-LİSEYİN VIIIb SİNİF ŞAGİRDİ MƏMMƏDOVA AYTƏN MÖVZU : İşğal olmuş rayonların coğrafiyası

AĞDAM XOCALI LAÇIN XOCAVƏND XANKƏNDİ KƏLBƏCƏR ŞUŞA AĞDƏRƏ QUBADLI ZƏNGİLAN CƏBRAYIL FÜZULİ

TARİXİ Coğrafi mövqeyi Azərbaycan Respublikasının 26 noyabr 1991 ci il tarixli, 279 Ərazisi alçaq dağlıq və şərqdə maili duzənlikdən ibarət olan Xocavənd XII nömrəli Qanununa əsasən DQMV ləğv edilərək rayonunun ümumi sahəsi 145647 hektardır. Əsasən, Yura, Tabaşir, Antropogen cokuntulərindən ibarətdir. Martuni və Hadrut rayonlarının bazası əsasında Xocavənd Mərmər yatağı var. İqlimi cox yerdə yayı quraq kecən mulayim istidir. Orta rayonu yaradılmışdır. Rayonun ümumi sahəsi 1458 km ², temperatur yanvarda 2°C dən l°C yədək, iyulda 24 26°C dir. llik yağıntı əhalisi 41. 725 (o cümlədən azərbaycanlılar – 10. 648) 400 500 mm dir. Cayları (Kondələncay, Qozlucay, Qurucay və s. ) Araz hovzəsinə aiddir. Şabalıdı və qəhvəyi dağ meşə torpaqları yayılmışdır. Bitki nəfərdir. Rayonda 1 şəhər (Xocavənd şəhəri rayon məkəzi), ortuyundə yarımsəhra və quru col bitkiləri ustundur. Kolluqlar və 2 iri qəsəbə (Qırmızı Bazar və Hadrut), səksən bir kənd var. enliyarpaqlı meşələr var. Meşələrdə tulku, caqqal, dov an, colsicanı və s. Olduqca əlverişli coğrafi mövqeyə və şəraitə malik kimi heyvanlar, kəklik, goyərcin və s. quşlar yaşayır. Xocavənd rayonu Ağdam, Ağcabədi, Füzuli, Cəbrayıl, Rayon Ağdam Füzuli avtomobil yolu kənarında, dağətəyi düzənlikdədir. Relyefi əsasən dağlıqdir. Hündürlüyü təqribən 500 metrdən 2725 metrə Qubadlı, Laçın, Şuşa, Xocalı rayonları ilə həmsərhəddir. (Böyük Kirs dağı) qədərdir. 1988 ci ilin fevralından başlayan Qarabağ mühari bə sində Qəsəbələr / Kəndlər Xocavənd rayonu 145 şəhid (onların 13 nəfəri qadın, 13 nəfəri uşaqdır) vermişdir. 2 oktyabr 1992 ci il tarixdə Rayon 1 şəhər, 2 şəhər tipli qəsəbə və 81 kənddən ibarətdir: Xocavənd rayonu Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Qaradağlı, Xocavənd, Əmiranlar, Muğanlı, Kuropatkino, Haxulu,

Xocalı soyqırımı — 1992 ci il fevralın 25 dən 26 na keçən gecə ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Rusiyanın 366 cı motoatıcı alayının iştirakı ilə Xocalı şəhərini işğal edərkən, etnik azərbaycanlılara qarşı baş vermiş soyqırımdır. Bu faciə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı baş vermiş ən dəhşətli hadisələrdən biridir. Bu soyqırım zamanı Azərbaycan xalqı minlərlə şəhid qurban vermişdir. 1992 ci il fevralın 25 dən 26 na keçən gecə ermənistan silahlı qüvvələri SSRİ dövründən Xankəndi (Stepanakert) şəhərində yerləşən 366 cı motoatıcı alayın zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməkliyi ilə Xocalı şəhərini işğal etdi.

Etimologiya Eramızın II əsrində yaşamış qədim Roma tarixçisi Gaius Cornelius Tacitus (Tasit) Qafqaz ərazisində dondar türk tayfasına məxsus Sosu (latın dilində «ş» səsi yoxdur) şəhərinin olması haqqında məlumat vermişdir. Xalq əfsanəsinə görə, bu yerlərin havası büllur kimi saf və şəfalı olduğu üçün, onu "Şuşa" (şüşə) Coğrafiya adlandırmışlar. Səthi dağlıqdır. Ən yüksək zirvəsi Böyük Kirs dağındadır (2725 m). Ərazisinin əksər hissəsi yayı quraqlıq keçən mülayim isti və qışı quraq keçən soyuq iqlim tiplərinə aiddir. Orta temperatura yanvarda 4°C dən 1°C yədək, iyulda 16 19°C dir. İllik yağıntı 700 800 mm dir. Ərazisindən Qarqar çayı axır. Torpaqları qəhvəyi və qonur dağ meşə, çimli dağ çəmən tiplidir. Yüksək dağlıq sahələr subalp və alp çəmənlikləri ilə örtülüdür. Alçaq dağlıq və dağətəyi sahələrdə qırılmış meşələrin yerində çəmənlər və kserofit kolluqlar var. Heyvanat aləminə ayı, canavar, tülkü, boz dovşan, cüyür, kəklik, göyərçin və digər heyvan növləri

Rayon 8 avqust 1930 cu ildə təşkil edilmişdir. 10 sentyabr 1939 cu ilədək Cerabert, 1991 ci ilə qədər Mardakert, həmin tarixdən ləğv olunana kimi Ağdərə adlanıb. İnzibati mərkəzi Ağdərə şəhəri olub. 1992 ci ilin oktyabrında Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə Ağdərə rayonunu ləğv edilərək, ərazisi Dağlıq Qarabağa aid olmayan üç rayon — Tərtər, Ağdam, Kəlbəcər rayonları arasında bölünmüşdür. Erməni işğala qədər Ağdərənin 14 kəndində 14 mindən çox azərbaycanlı yaşayıb. Ağdərə rayonu Dağlıq Qarabağdakı bir çox ərazilər kimi Qarabağ müharibəsinin başlanğıcında erməni silahli qüvvələrinin nəzarəti altına keçir. 1992 ci ildə Azərbaycan ordusunun hücumu nəticəsində Ağdərə rayonu ərazisinin bir çox hissəsi erməni işğalçılarından azad edilir, il boyunca Ağdərə şəhəri ətrafındakı kəndlərdə və yüksəkliklərdə aramsız döyüşlər gedir. Lakin 1993 cü ildə Azərbaycanda 4 iyun Gəncə qiyamı baş verir. Qarabağ cəbhəsində döyüşən orduya rəhbərlik edən Surət Hüseynov mərkəzi hakimiyyətə qarşı qiyam edərək Bakıya doğru hücuma keçir.

Laçın əvvəllər Abdallar adlanıb, 1923 cü ildən şəhər statusu alıb və 1926 cı ildən Laçın adlandırılıb. 1930 cu ildə Laçın inzibati rayonu təşkil edilərkən Laçın şəhəri onun mərkəzinə çevrilib. "Laçın" toponimi bir oykonim kimi 1924 cü ildən xəritəmizdə özünə yer tapmışdır. Ona qədər isə bu ad "Yuxaı Laçın" adlı kəndin adında özünü qoruyub saxlamışdır. Qismən qədim xəritələr üzərində araşdırmalar göstərir ki, Kiçik Qafqaz sıra dağlarının ən böyük silsiləsi olan Qarabağ yaylasının əsas zirvəsi ilə yanaşı Laçın adlı bir zirvə də diqqəti cəlb edir. Bu zirvə Yuxarı Qarabağ bölgəsində Böyük Kirs, Kiçik Kirs, Sarı baba zirvələri ilə üçbucaq təşkil edir. Bu zirvə Qarabağ sıra dağlarının mərkəzi hissəsində, onun cənub qərbində

Kəlbəcər Rayonu Kəlbəcər rayonu, Kəl=manda, bəcər=bazar (manda pazarı) anlamında), Azərbaycan'da rayonolarak adlandırılan birinci derece idari bölümlerden birisidir. 8 Ağustos 1930 tarihinde rayon statüsu almıştır. 1992 senesinde Azərbaycan parlamentosunun kararıyla eski Ağdere (Mardakert) rayonunun 20 köyü Kelbecer rayonuna katılmıştır

Coğrafiya Ağdamın iqlimi əsasən mülayim isti, quraq subtropikdir. Qarabağ atı Ağdamda yayılmışdır. Şəhərdə 1949 ci ildə şəhərdə Ağdam Atçılıq Zavodu fəaliyyat göstərmişdir. 1960 1970 ci illərdə respublikada kənd Etimologiya təsərrüfatının ümumi inkişafı, Ağdam Atçılıq "Ağdam" sözü qədim türk dilində "kiçik qala" deməkdir. Zavodunun maddi teхniki bazasının möhkəmləndirilməsi, Uzaq keçmişdə bu ərazidə yaşamış türkdilli qəbilələr cıdır yarışlarına marağın artması Qarabağ atının inkişafına özlərini müdafiə etmək üçün əsasən kiçik qalalar münbit şərait yaratmışdı. Zavod yaradıldıqdan sonra cins tikirdilər. Zaman keçdikcə bu şəhərin adının mənası daхilində ailə və хətlərin formalaşması, bir sıra dəyişmişdir. XVIII əsrin birinci Ümumittifaq sərgilərində və yarışlarda Qarabağ atlarının yarısında. Qarabağlı Pənahəli xan bu şəhərdə özü üçün ağ fəal iştirak etməsi məhz həmin illərə təsadüf edir. Şahbulaq daşdan imarət tikdirmək barədə əmr vermişdir. Həmin silsiləsi Cənub Şərqdə Ağdam şəhəri yaxınlığıda kəskin imarət uzun müddət ətraf kəndlərin sakinləri üçün bir görünür və Çullu, Qiyaslı, Xıdırlı kəndləri yaxınlığında nisbi növ oriyentirə çevrilmişdir. Bu mənada, "Ağdam" – yüksəkliyi 10 15 metrə çatan qayalı təpələr yaradır. Qarqar günəş şüaları ilə nurlanmış işıqlı, ağ ev deməkdir. çayı zirvəsi Ağdam şəhəri yaxınlığında yerləşən və sahəsi AĞDAM

Füzuli rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati ərazi vahidi. 1993 cü ildən ərazinin bir hissəi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilib. Füzuli Qarabağ dağ silsiləsinin cənub şərq ətəklərindən Araz çayına qədər maili düzənlik və alçaq sahələri əhatə edir. O, Cəbrayıl, Xocavənd, Ağcabədi, Beyləqan rayonları və Araz çayı boyunca İranla həmsərhəddir. Füzuli rayonunun ərazisi 1386 km², əhalisi isə təxminən 105 min nəfərdir. Rayonda 1 şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə, 75 kənd və başqa yaşayış məntəqələri vardır. Rayon ərazisindən axan Quruçay, Köndələnçay, Qozluçay, Çərəkən çayları Araz hövzəsinin çaylarıdır. Ərazisində 13 qəsəbə və 20 kənd vardır. Qəsəbələrdən 12 si işğaldan azad olunmuş ərazidə yeni salınmış və məcburi köçkün ailələri müvəqqəti olaraq burada yerləşdirilmişlər. Hazırda ərazidə 51 min nəfər məcburi köçkün məskunlaşmışdır.

Cəbrayıl Rayonu : Azərbaycan'da rayon olarak adlandırılan birinci derece idarî bölüm. İdarî merkezi Cəbrayıl şehridir. 1993'ten bu yana Ermenistan Silahlı Kuvvetleri'nin işgali altındadır ve de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyetini kuran. Ermeniler, bu rayonun doğu kesimini Hadrut İlinin bir parçası, batı kesimini Kaşatag İlinin bir parçası olarak yönetmektedir.

Qubadlı şəhəri — Azərbaycanın Qubadlı rayonunun inzibati mərkəzi. Ermənistanın işğalı altındadır. Bərgüşad çayının hər iki sahilində yerləşən Qubadlı şəhərinin əhalisi 5604 nəfərdir. 30500 nəfərlik Qubadlı əhalisi 94 kənd və bir şəhərdə məskunlaşırdı. Rayonun əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı və heyvandarlıqla məşğul olmuşdur. İşğal olunmuşdur – 1993 -cü il 31 avqust Qubadlı bir vaxtlar Qarabağ xanlığının tərkibinə daxil idi.

Coğrafi şəraiti_ Ərazisi оrta və alçaq dağlar sahəsindədir, mürəккəb, parçalanmış səth quruluşuna maliкdir. Şimal qərbdən əraziyə daхil оlan Bərgüşad silsiləsi (Süsən dağı dəniz səviyyəsindən 1304 mеtr yüкsəкdir) Bazarçayla Охçu çayı arasında "Ağ оyuq" maili düzünü (dəniz səviyyəsindən 400 600 mеtr yüкsəкdir) əmələ gətirir. Şimal şərqdən Qarabağ silsiləsinin Araz və Həкəri çaylarına tərəf alçalan yamacları təpəli Gəyən çölündən кеçir. Qərbdən Mеğri (Mеhri Günеy) silsiləsinin кənarı Şüкrətaz dağı (dəniz səviyyəsindən 2270 mеtr yüкsəкdir) yеrləşir. Rayоnda çöкüntü suхurlarından başqa vulкaniк matеriallar yura, təbaşir çöкüntüləri yayılmışdır. Ərazidə bir sıra faydalı qazıntılar tiкinti daşı, qızıl yatağı, qara mərmər yatağı, əhəng хammalı, susuzlaşdırılmış sоda üçün əhəng daşı vardır. Rayоnun bitкi örtüyü Araz palıdı bitən kserоfit mеşələr, mərкəzi hissədə və şimalda коlluqlardan ibarətdir. Zəngilanın faunası bеlədir: rayоnun cənubunda охlu кirpi, cənub şərqində çöl qabanı, ayı, cüyür yaşayır. Еləcə də ərazidə dağ кеçisi, tülкü, bоz dоvşan, canavar, quşlardan qırqоvul, кəкliк, mеşə хоruzu, gəlinciк, sərçə, qarğa, sağsağan, qumru, vəhşi göyərçin gеniş yayılmışdır.

QƏTİNİZƏ GÖRƏ TƏŞƏKKÜR EDİRƏM DİQ