ENZMLERN KLNK TANIDA NEM I Dr Mustafa ALTINIIK

ENZİMLERİN KLİNİK TANIDA ÖNEMİ I Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2009 1

İnsanlarda görülen hastalıkların tanı veya ayırıcı tanısının yapılması ve sağaltımın izlenmesinde enzimatik ölçümlerin uygulanması ile ilgilenen bilim dalı, klinik enzimoloji olarak adlandırılmaktadır. 2

Enzimatik ölçümler için uygun biyolojik materyaller • biyolojik sıvılar: Kan, BOS, amniyon sıvısı, idrar, seminal sıvı • eritrositler • lökositler • doku biyopsi örnekleri • doku hücre kültürleri 3

Kan enzimlerinin aktivite tayinlerinde dikkat edilecekler • Kan, antikoagulansız tüpe (düz tüp) alınmalıdır • Kan genellikle venden alınır • Kan alırken hemolizden kaçınmalıdır • Kan, pıhtılaşmasından hemen sonra santrifüj edilerek serum ayrılmalıdır • Günlük taze kan kullanılması en iyisidir 4

Enzim aktiviteleri, enzim ünitesi cinsinden verilir. 1 enzim ünitesi, optimal şartlarda (optimal ısı ve optimal p. H) 1 mikromol substratı 1 dakikada ürüne dönüştüren enzim aktivitesidir; buna internasyonal ünite adı verilir. Günümüzde enzim ölçüm birimi olarak genelde bu ünite kullanılır; IU veya kısaca U şeklinde kısaltılır. 5

1 saniyede 1 mol substratı ürüne dönüştüren enzim aktivitesine 1 katal veya 1 SI ünitesi denir. Bazı enzimler için Bodansky ünitesi, Rietman. Frankel ünitesi gibi özel ünite tarifleri vardır. 6

Klinik tanıda önemli olan serum enzimleri • transaminazlar (AST ve ALT) • laktat dehidrojenaz (LDH, LD) • kreatin kinaz (CK, CPK) • fosfatazlar (ALP ve ACP) • amilaz (AMS) • lipaz (LPS) 7

• • • gama glutamiltransferaz (GGT, -GT) aldolaz (ALS) 5 -nükleotidaz (5 -NT) lösin aminopeptidaz (LAP) psödokolinesteraz (Ch. E) glukoz-6 -fosfat dehidrojenaz (G-6 -PD) 8

• Hücresel enzimler: LDH, AST, ALP, v. b. • Salgılanan enzimler: Pankreas enzimleri • Plazmaya özgü enzimler: Pıhtılaşma faktörleri, fibrinolitik faktörler 9

• Hücresel enzimler çeşitli nedenlerle hücre dışına çıkarlar: -Hücre membran hasarı -Hücre ölümü -Enzim üretiminde artış 10

• Tanıda kullanılacak enzimlerde aranan özellikler: -Dokuya özgü olmalıdır. -Yarı ömrü çok kısa olmamalıdır. -Ölçüm yöntemi pratik olmalıdır. 11

Enzimatik tanı alanları • • • kalp ve akciğer hastalıkları karaciğer hastalıkları kas hastalıkları kemik hastalıkları pankreas hastalıkları maligniteler genetik hastalıklar hematolojik hastalıklar zehirlenmeler 12

Kalp ve akciğer hastalıklarının tanısında yararlı enzimler • total kreatin kinaz (CK, CPK) • CK-MB • aspartat transaminaz (AST) • laktat dehidrojenaz (LD, LDH) 13

Karaciğer hastalıklarının tanısında yararlı enzimler • transaminazlar (ALT, AST) • LDH • GGT ( -GT) • ALP • 5 -nükleotidaz (5 -NT) • lösin aminopeptidaz (LAP) 14

Kas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler • • CK LDH aldolaz AST 15

Kemik hastalıklarının tanısında yararlı enzimler • alkalen fosfataz (ALP) • asit fosfataz (ACP) Osteoblastik aktivite artışı ile karakterize kemik hastalıklarında ALP yükselir Osteoklastik kemik hastalıklarında ALP yanında ACP da yükselir. 16

Pankreas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler • -amilaz • lipaz 17

Malignitelerin tanısında yararlı enzimler • organ spesifik enzimler ACP, ALP, GGT, 5 nükleotidaz, lösin aminopeptidaz (LAP), amilaz ve lipaz • organ spesifik olmayan enzimler LDH, aldolaz, fosfoheksoz izomeraz 18

Genetik hastalıkların tanısında yararlı enzimler • fenilalanin hidroksilaz, • galaktoz-1 -fosfat üridiltransferaz, • glukoz-6 -fosfataz gibi birçok enzim 19

Hematolojik hastalıkların tanısında yararlı enzimler • anaerobik glikoliz ile ilgili bazı enzimler • pentoz fosfat yolu ile ilgili bazı enzimler • glutatyon metabolizması ile ilgili bazı enzimler • adenozin deaminaz gibi pürin ve pirimidin katabolizması enzimleri • Na+/K+ ATPaz • lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT) • methemoglobin redüktaz. . . . 20

Zehirlenmelerin tanısında yararlı enzimler • Organik fosfor bileşikleri ile zehirlenme durumlarında serum kolinesteraz (Ch. E) düzeyi düşük bulunur 21