BBREK FONKSYON TESTLER I Do Dr Mustafa ALTINIIK

BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ I Doç. Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2006 1

Böbreklerin işlevleri (fonksiyonları) • • Düzenleyici işlevler Endokrin işlevler Metabolik işlevler Ekskretuvar işlevler 2

Böbreklerin endokrin işlevleri • 1) PGA 2 , PGE 2 , PGF 2 oluşumu ile vazodilatasyon ve kan basıncını düşürücü etki. • 2) Renin-anjiotensin-aldosteron sistemi ile kan basıncını yükseltici etki. • 3) Eritropoietin ile eritropoezin uyarılması. • 4) İnsülin, glukagon ve aldosteronun yıkılımı. • 5) 1, 25 -dihidroksikolekalsiferol (aktif vitamin D 3) oluşumu 3

Böbreklerin metabolik işlevleri • glutaminden amonyak oluşturulması • gliserol, fruktoz, amino asitlerin karbon iskeletlerinden glukoz oluşturulması (glukoneojenez) 4

Böbreklerin ekskretuvar işlevleri • istenmeyen metabolik son ürünler ve diyet ile alınan fazlalık inorganik maddelerin idrar içinde atılımı 5

Böbreklerde ekskretuvar işlev için fonksiyonel ünite nefrondur. Yapılan hesaplara göre her bir böbrekte 1 -1, 5 milyon kadar nefron bulunmaktadır 6

Nefron; glomerul, proksimal tübül, henle kulbu, distal tübül ve toplayıcı kanaldan oluşur. Toplayıcı kanallar birleşerek renal kaliksleri meydana getirir. 7

nefronda glomerüler filtrasyon, tübüler sekresyon ve tübüler geri emilim olayları sonucunda idrar oluşur. 8

Glomerüler filtrasyon, plazmanın filtrasyon membranından ultrafiltrasyonla süzülerek Bowman kapsülü aralığına geçmesidir. 180 -200 L/gün plazma ultrafiltratı oluşur. 9

Tübüler geri emilim ve sekresyon, proksimal tüpler, Henle kulpu, distal tüpler ve kollektör kanalların fonksiyonudur 10

inülin, mannitol, sakkaroz, sodyum hiposülfid, sodyum ferrisiyanür gibi idrarla atılan bazı maddeler sadece glomerüler filtrasyona uğrayıp tübüler geri emilim ve tübüler sekresyona uğramazlar. Böyle maddeler eşiksiz maddeler olarak tanımlanırlar. 11

üre gibi idrarla atılan bazı maddeler glomerüler filtrasyona ve tübüler geri emilime uğrarlar. 12

kreatinin gibi idrarla atılan bazı maddeler glomerüler filtrasyona ve tübüler sekresyona uğrarlar 13

Böbrek patolojilerinin belirlenmesi için yapılan testler • • • Glomerüler filtrasyon fonksiyonu ile ilgili testler Proksimal tüp aktivitesi ile ilgili testler Renal ekskresyonu ölçen testler Renal kan akımını ölçen testler Böbrek patolojilerini belirlemede kan analizleri Böbrek patolojilerini belirlemede idrar analizleri 14

Glomerüler filtrasyon fonksiyonu ile ilgili testler Böbrek fonksiyonel kapasitesinin en sensitif ve spesifik ölçüsü Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFR) dır. GFR, fonksiyonel nefron sayısının göstergesi olarak düşünülebilir. GFR, her iki böbrekte bir dakikada oluşan glomerüler filtrat miktarıdır ki normal bir şahısta 125 ml/dk kadardır. 15

GFR ölçümü için kullanılan yöntemlerin çoğu, endojen veya eksojen maddelerin böbrekler tarafından temizlenme kabiliyetlerini kapsar. Böbreklerin birim zamanda bir maddeden tamamen temizlediği plazma volumü o maddenin renal klerensi olarak tarif edilir. Bir maddenin renal klerensi formülle hesaplanır. 16

Sadece glomerüller tarafından filtre edilen maddenin klerensi, GFR ölçümünde kullanılabilir. GFR ölçümünde kullanılacak ideal madde; -Fizyolojik olarak inert olmalı -Böbrek fonksiyonlarını etkilememeli -Glomerüllerden serbestçe filtre olabilmeli -Tübüllerden geri emilmemeli veya sekrete edilmemeli -Böbrekte metabolize olmamalı depo edilmemeli veya edilmemeli sentez -Plazma proteinlerine bağlanmamalı -Plazma konsantrasyonu sabit olmalıdır 17

18

Ekzojen inülin klerensi İnülinin renal tübüler reabsorbsiyon veya sekresyonu olmaması ve tamamen glomerüler filtrasyon ile atılması nedeniyle GFR ölçümü için ideal olarak kabul edilir 125 m. L/dakika kadardır 19

-İnülinin enjekte edilebilir formunun elde edilmesinin ve kullanımının zor olması -Zaman alıcı olması, kan ve idrar örneklerinde miktarlarının saptanmasındaki güçlükler -Mesaneye katater takılmasının gerekliliği ve diğer yöntemlere göre daha fazla sayı ve sıklıkta idrar ve plazma örneklerinin alınmasının gerekliliği İnülin klerensinin dezavantajlarıdır. 20

Kreatinin klerensi 24 saatlik idrar toplanarak saptanan kreatinin klerensi, renal fonksiyonun saptanması için halen en yaygın kullanılan yöntemdir. Kreatinin klerensinin normal değerleri; kadında 95± 20 ml/dk, erkekte 120± 25 ml/dk’dır 21

Kreatinin filtrasyon markırı olarak en önemli dezavantajı, tübüler sekresyona uğramasıdır. Eğer tübüler sekresyon ihmal edilirse, aşağıdaki denklem ortaya çıkar. 22

Kreatinin klerens protokolü: -1 -2 ml/min veya daha yüksek bir idrar akım hızı sağlamak için hastanın en az 600 ml ekstra su alması sağlanmalıdır. -Test günü çay, kahve ve ilaç alımı kısıtlanmalı -Aşırı etli yiyecekler alınmamalı -Testten önce ve test sırasında egzersiz yapılmamalı -24 saatlik idrar toplama süresine uyulmalı -idrar toplama periyodunun ortasında kan alınması tavsiye edilir. -İdrarın toplam hacmi ölçülür -Plazma ve idrar kreatinin konsantrasyonu ölçülür. -kreatinin klerensi klasik formüle göre hesaplanır 23

Üre klerensi GFR’nın %40 -70’ini yansıtır İdrar akışı dakikada 2 m. L’den fazla ise maksimal üre klerensi hesaplanır. Bu durumda glomerüler filtrattaki ürenin az bir kısmı (%40) tübülüsler tarafından geri emilir. normal değeri 46 -99 m. L/dakika (75 m. L/dakika) 24

İdrar akışı azaldıkça ürenin tübülüslerden geri emilimi artar. İdrar akışı dakikada 2 m. L veya daha az ise standart üre klerensi hesaplanır normal değeri 40 -60 m. L/dakika (54 m. L/dakika) 25