ENGELL OCUKLARA ETM VEREN RETMENLER N ETM YNTEMLER

ENGELLİ ÇOCUKLARA EĞİTİM VEREN ÖĞRETMENLER İÇİN EĞİTİM YÖNTEMLERİ 1

• Sınıf içinde farklı kültürel zeminden gelen, iki dilli, özel eğitim hizmetleriyle birlikte kaynaştırma ortamından yararlanan, ekiple ilişkili etkinliklerde yer alması gereken ve farklı akademik performansa sahip öğrencilere tek bir öğretmen öğretim yapmaktadır. • Öğretmenler öğretim yaparken tüm bu öğrencileri göz önünde bulundurarak eğitim sunmalıdırlar 2

Etkili öğretmen değişkenleri Etkili Öğretim Örneği Davranışları İstenen Öğrenci Davranışlarıyla Sonuçlanması 1. Sınıf Yönetimi Becerileri 1. İstenen sınıf davranışları a. Kurallar belirlenir ve uygulanır. a-e. Süregelen davranışa engel b. Açık yönergeler verilir. olunmadan ve akademik c. İstenen davranışlar ve etkinlikler sırasında pekiştireçlerin tutarlılığına istenmeyen davranış dikkat edilir. oluşmadan. d. Çevrenin düzenlenmesiyle öğrenciler sınıf ortamındaki davranışları yordayabilirler e. Geçiş zamanları yapılandırılır. 3

2. Sistematik Öğretim a. İçeriğin açıklanması b. Yöntem ve materyallerin açıklanması c. Öğrencilerin anlayıp anlamadıklarının sorularla saptanması d. Model olma ve yaptırma e. Rehberli uygulamalar f. Tanımlayıcı geri dönüt g. Bağımsız uygulamalar h. Akıcılık (hız denetimi) 2. Öğrencilerin beceri ve içerik konusunda uzmanlık sergilemesi. Öğrenciler BEP hedeflerini karşılarlar. 4

3. Öğrenci gelişiminin 3. Öğrenciler hedef ve değerlendirilmesi amaçları anlayarak kendi gelişimlerini değerlendirir. 4. Öğrenciler güçlükler 4. Öğrencinin hayal yaşadığında içeriğin kırıklığının azaltılması. değiştirilmesi 5. Öğretme ve öğretmenöğrenci etkileşimlerinin değerlendirilmesi/kendine ayna tutma 5. Öğrenciler saygı duyma, tarafsız olma, kendini değerlendirme ve problem çözme becerilerini öğrenirler. 6. Uygun iletişim becerileri 6. Öğrenciler iletişim becerilerini öğrenirler ve anne -babalar süreçten haberdar olurlar. 5

• Öğrenme ve öğretme süreci, öğrenme çevresini veya içeriğini, öğrenci ve öğretmenin özelliklerini, inançlarını ve öğretmenin öğretimi kolaylaştırmak için yönettiği öğretim döngüsünü göz önünde bulunduran öğrenme ve öğretme modelidir. • Her ne kadar öğrenme ve öğretme sürecinde öğrenciler grup içinde öğretim görseler de öğretmen her öğrencinin ihtiyaçlarına göre çalışmalarını planlar. 6

ÖĞRETİMİ PLANLAMA • Kendine Ayna Tutma ve Öğrenciler Hakkında Bilgi Toplama • Öğretim Yaklaşımlarını Değiştirme • Sınıf, Ev ve Toplumsal Değişkenleri Belirleme • Öğrencilerin Öğrenme Fırsatlarının Analizi • Öğrencilerin Akademik ve Sosyal Çevrelerini Nasıl Tanımladıklarını Anlama • Sınıf İçinde Yürütülen Müfredatı Tekrar Gözden Geçirme 7

KAYNAŞTIRMA ORTAMINI ORGANİZE ETME • FİZİKSEL ÇEVREDE DÜZENLEME • MATERYALLERİN DÜZENLENMESİ • ÖZEL ALANLARIN VE MERKEZLERİN DÜZENLENMESİ • ÖĞRENCİ GRUPLARININ OLUŞTURULMASI • RUTİNLER/PROGRAMLAMA • ÖĞRETİM MATERYALLERİNİN SEÇİMİ • ÖĞRETİM YÖNTEMLERİNİN UYARLANMASI 8

ÖĞRENCİ GRUPLARININ OLUŞTURULMASI Büyük Grup Öğretimi ÖNERİLER • Öğretimi kısa tutun. Bulunulan sınıf düzeyine göre önerilen büyük grup öğretimi süreleri; anaokulu veya birinci sınıfta 5– 15 dakika; ikinci veya üçüncü sınıfta 5– 20 dakika; dördüncü veya beşinci sınıfta -5– 30 dakika; sekizinci sınıftan on ikinci sınıfta 5– 40 dakika olması önerilir. • Öğrencilerin derse katılımları için sorular sorun. • Sunum-duraklama rutinleri kullanın. Öğretmen 6– 12 dakikalık anlatımdan sonra, yaklaşık 3 dakika kadar duraklayarak öğrencilerden aşağıdaki 3 yöntemi takip etmelerini ister. • —notları veya soruları oku • —diğer öğrencilerle notlarını karşılaştırarak notların hakkında soru sor • —notlarındaki gerekli düzeltmeleri yap veya soruları cevapla • Yüksek başarıya sahip öğrencilerin katılımı sürerken düşük performans gösteren öğrencileri aktif katılım için cesaretlendirin. Sunumda kullanılan materyalin anlaşılabilir olması için görsel ipuçları kullanın. • Sıkça değişiklik yapın. Öğretmenin sunumu çeşitlendirmesi için yaptığı ses düzeyinin, konuşma hızının değiştirilmesini, hikâyede geçen bir şeyi resimlendirmeyi, şaka yapmayı içerir. 9

ÖNERİLER (devam) • Sunum sırasında gerekli davranışlar için kuralları belirleyin. • Grupların yapılanmasında esnek olun. Öğretmen büyük gruba doğrudan öğretim yöntemiyle sunum yapar ve açıklamada bulunur fakat rehberli uygulamalar ve bağımsız uygulamaları bireyselleştirir. Küçük grup oluşturma dersten derse faklılaşacaktır çünkü farklı öğrenciler dersin içeriğine göre değişen düzeylerde yardıma ihtiyaç duyar. • Öğrenci katılımını artırmak için arkadaş sistemini (budy system) kullanın. • Katılımı arttırmak için cevap kartları kullanın. Doğru yanlış kartları veya çoktan seçmeli soruları cevaplamaya yönelik hazırlanmış kartlar. • Sor, dur ve çağır. Öğretmen soru sorar, birkaç dakika bekler ve kişilerin ve grubun cevap vermesi için isimlerini söyler. • Sürpriz durumları önlemek için işaretler kullanın. Bu yöntemde belirli öğrencilerin bir sonraki soruda kendisinin cevap vereceğini veya metni kendisinin okuyacağını bilme fırsatı olur (Mercer ve Mercer, 2005). 10

Küçük Grup Öğretimi • 3– 7 öğrenciden oluşan küçük grup öğretimi, akademik becerilerin öğretiminde önemli bir yöntemdir. • Her ne kadar tüm öğrenciler için etkili bir düzenleme olsa da, küçük grup öğretimi özellikle öğrenme problemleri olan çocuklar için önerilmektedir. • Küçük grup öğretimini yapılandırırken öğretmen belirli akademik alanlarda benzer öğretimsel ihtiyaçları olan öğrencileri gruplar. • Farklı oranlarda öğretim sağlamak için grupların oluşturulmasında esnek olunabilir. • Eğer öğrenci hızlı bir ilerleme kaydederse öğrenciyi farklı bir gruba yerleştirme önerilir. 11

Küçük Grup Öğretimi için Öneriler • Küçük grup öğretimi için kuralları tanıtın. • Gruplar mümkün olduğunca homojen bir yapıda olmalıdır. • Grupların esnekliğini sağlayın. İlerleme kaydeden öğrenciler farklı bir öğretim grubuna dâhil edilmelidir. • Küçük grup öğretmenin sınıfın tamamını denetleyebileceği şekilde yerleştirilmelidir. Küçük gruptaki öğrenciler diğer öğrencileri göremeyecekleri ve sınıf trafiğinden etkilenmeyecekleri şekilde oturmalıdırlar. • Öğrencileri yarım daire şeklinde oturtun. • Küçük grup öğretimi sürekli olmamalı, yalnızca bir ya da birkaç davranış için tercih edilmelidir. Aksi takdirde sınıftaki öğrencileri Başarlı ya da başarısız olarak ikiye ayırma tehlikesi vardır. Öğretmenin öğrencileri küçük gruplara ayırması grubun adı ne olursa olsun bir etiketleme sürecinin başlamasına yol açabilir. • Farklı düzeylerden oluşan küçük grup eğitimi aynı beceri düzeyinde olana göre tercih edilebilir. Bir becerinin daha ileri basamaklarında olan öğrenciler, özel gereksinimli öğrenciler için model olurlar. Ayrıca bu yöntemde öğrenciler birbirlerine yardım ederler ve böylece öğretmen ek zaman kazanır 12

Bireysel Öğretim • Bireysel öğretim özel gereksinimli öğrenciyle bireysel olarak gerçekleştirilen öğretimdir. • Bu yöntemde öğrenci doğrudan öğretmenle çalışacağı gibi yardımcı bir öğretmenle de çalışabilir • Uygulamada öğrencinin bireysel olarak desteklenmesine zaman bulmak güç olduğundan, bu zaman öğrencilerin teneffüs saatleri ya da resim, müzik gibi akademik olmayan derslerde oluşturulmaya çalışılmaktadır. • Ancak söz konusu bu zamanlar özel gereksinimli öğrencinin okul etkinliklerine en fazla katıldığı ve eğlendiği zamanlardır. • Bu nedenle bireysel öğretimin bu zamanlarda yapılması öğrenci motivasyonunu azaltacağı için tercih edilmemelidir. • Bireysel öğretim zamanları sınıfın genelinin bir konu üzerinde bağımsız çalıştığı zamanlar olmalıdır. (Sucuoğlu ve Kargın, 2006). • Öğretmen bireysel öğretimden yararlandığında sınıfın geri kalanı için, akran öğretimi, bilgisayar destekli öğretim, işbirliğine dayalı öğretim etkinlikleri planlamalıdır. • Genellikle 3– 5 dakika öğrencinin bir kavramı anlaması için yardım etmeye, geri dönüt vermeye, yönergeleri anlaşılır kılmaya ve çalışmaya devam etmesi için motive etmeye yeten bir zaman dilimidir. • Bireysel öğretim zamanları önceden planlanarak bir program oluşturulursa öğrenci yardım alabileceği bir zaman dilimi olacağını bilir (Mercer ve Mercer, 2005). 13

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİNİN UYARLANMASI • • • DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİ KENDİNE YÖNELTİLMİŞ ÖĞRENME/ AMAÇSAL ÖĞRENME İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME BİLİŞSEL STRATEJİ ÖĞRETİMİ BİLGİ İŞLEME VE ŞEMA TEORİLERİ ETKİNLİK TEMELLİ MÜDAHALE 14

DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİ • Sistematik bir yaklaşım olan öğrenmenin bu şeklinde öğretmen öğrencilere sunulan dersle ilgili cevap verme ve geri dönüt alma olanakları tanır. • Bir becerinin nasıl yapıldığı gösterilir ve yeni beceriyi denemeleri için yol gösterilerek geniş zaman verilir. • Öğrenciler becerinin alıştırmasını yaparken öğretmenler beceride ustalaşma sağlanıncaya ve esas hedefe ulaşılıncaya kadar tüm öğrencilere pozitif ve olumlu geri dönütler vererek söz tanır. • Ders işleme belirli bir sırayı takip ettiği için öğrenciler dersin yapısını ve öğrenme çevresini tahmin ederler. • Her ne kadar doğrudan öğretimin birçok uygulama şekli olsa da, her yaklaşım; becerinin tanıtımını, becerinin öğretimini, becerinin model olunarak gösterilmesini, becerinin alıştırma yapılmasını, beceri performansı ile ilgili geri dönüt verilmesini içerir. 15

Yapılandırılmış Öğretim Modeli • • • • • —Öğrencileri öğrenecekleri beceri için Hazırla Beceriyi tanımla Becerinin kullanılacağı farklı durumları tartış Becerinin niçin kullanıldığı ile ilgili farklı nedenleri açıkla — Öğrencilerin beceri basamaklarını öğrenmelerini ve Anlamalarını sağla Her beceri basamağını oku ve tanımla Her beceri basamağı için mantıksal temel sağla Her beceri basamağının nasıl yapılacağını örnekler vererek açıkla — Öğrencilerin beceriyi doğru bir şekilde Prova yapmalarını sağla Beceriyi model olarak öğrencilere göster Beceriyi ezberlemelerini sağla Öğrencilerin eşleriyle birlikte beceriyi prova yapmalarını sağla —Öğrencilerin beceriyi Gerçekleştirerek kendilerini değerlendirmelerini sağla Öğrencilerin beceri basamaklarının tümünü gerçekleştirip gerçekleştirmediklerini ve her öğrencinin %100 ölçütü karşılayana kadar beceriyi prova yapıp yapmadıklarını eşlerinin kontrol etmelerini sağla Öğrencilerin beceriyi gerçekleştirerek kendi performanslarını değerlendirmelerini sağla —Becerinin gerçekleştirilmesinde ortaya çıkan problemlerin giderilmesine/Çözümlenmesine yardımcı ol —Öğrencilerin beceri kullanabilecekleri diğer durumları Tanımlamalarına yardımcı ol. —Öğrencilerin öğretim ortamı dışında gerçekleştirdikleri herhangi bir beceriyle ilişkili performanslarını Değerlendirmelerini sağla 16

İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME Akran Temelli Öğrenme • Akran öğretimi başarılı olan bir öğrenci ile daha az başarılı bir öğrencinin belirli bir davranışsal veya akademik alanda eşleşmesidir. Bu yöntemin kullanılmasındaki amaç; • Akademik becerilerin öğretimi • Sosyal becerilerin geliştirilmesidir. 17

İşbirliğine Dayalı Öğrenme • İşbirliğine dayalı öğrenme, öğretmenin sınıfı düzenlemesi ve yönetmesi için oldukça zengin uyarlamalar içeren bir yöntemdir. • Özel gereksinimli öğrencilerle birlikte sınıfta yer alan tüm öğrencilerin akademik ve sosyal performanslarını geliştirmek hedeflenir. • Sınıftaki öğrenciler arkadaşlarıyla yarışmak ya da onlardan ayrı bireysel çalışmak yerine, ortak bir akademik amaç için birlikte çalışırlar ve birbirlerini öğrenme kaynakları olarak kullanırlar (Bos ve Vaughn, 2002; Sucuoğlu ve Kargın, 2006). • İşbirliğine dayalı öğrenme akran öğretimine ek olarak öğretmenin de katılımıyla ilerlemeyi kaydetmesidir. • işbirliğine dayalı öğrenme özellikle heterojen bir öğrenci popülâsyonunun olduğu sınıfta faydalıdır. Çünkü farklı akademik becerilere, özel gereksinime ve farklı öğrenciler arasında öğrenmeyi teşvik edicidir • İşbirliğine dayalı öğrenmeyle planlanacak bir derste öğretmenler 4 temel prensibe dikkat etmelidirler: (a) pozitif dayanışma (b) bireysel sorumluluk (c)ortaklık becerileri ve (d) ilerleme. 18

Bilişsel strateji öğretimi • Özellikle davranış ve öğrenme problemleri olan çocuklarda etkili olduğunu gösteren pek çok araştırma vardır (Swanson, 1999). • Bilişsel strateji öğretimi beceri analizini içerdiği gibi, becerinin gerçekleştirilmesinde gerekli düşünme işlemlerinin analizini de gerektirir. • Aynı zamanda bilişsel model olma, kendine öğretim teknikleri ve performansın değerlendirilmesi gibi öğretim rutinlerini de içerir 19

Bilişsel Strateji Öğretiminin Ortak Özellikleri • Strateji basamakları • Model Olma • Kendi kendini denetleme • Sözelleştirme • Yansıtıcı düşünme 20

BİLİŞSEL GELİŞİMDE SOSYOKÜLTÜREL TEORİ Bilişsel strateji öğretimine, öğrenmeyi kolaylaştırıcı model olmayı ve dili öne çıkarması bakımından benzemektedir. Bununla birlikte bu teori öğrenmenin sosyal olarak yapılandığını ve sosyal etkinliklerin de öğrenen bireylerin öğrenmelerine dayanarak ortaya çıktığını varsayar. Bilgi bu sosyal etkinlikler sırasında yapılanmaktadır. 21

BİLİŞSEL GELİŞİMDE SOSYOKÜLTÜREL TEORİ (devam) Özel gereksinimli öğrencilerin öğretimine odaklanan 3 kavram • Kaynakların Kullanımı • • Öğretmen öğrencinin sınıf ortamına getirdiği kaynakları kullanmalı ve göz önünde bulundurmalıdır. Bu kaynaklar kültürün özelliklerini, dili, öğrencinin bir problem çözmede ve bilgiyi yapılandırmada sahip olduğu zemini içerir. • Öğrenmenin Sosyal Doğası • • Genel kanı öğrenmenin sosyal etkileşimler sonucu oluştuğu yönündedir. Bu görüşe göre öğrenme dilin önemli bir rol oynadığı sosyal bir olaydır. • İskele Modeli Öğretim • • İskele kavramı, ihtiyaç kalmadığında kaldırılabilen kademeli ve geçici desteği ifade eder. Çocuk düşüncelerini nasıl işlemleyeceğini, yapacağı işlerin kültürel açıdan kabul edilebilir olup olmadığını, bunların nasıl yapılması gerektiğini bilen yetişkinlerle öğrenir. 22

BİLİŞSEL GELİŞİMDE SOSYOKÜLTÜREL TEORİ (devam) Öğretimsel Uyarlamalar Bilişsel gelişimde sosyokültürel teorinin birçok öğretimsel uyarlaması vardır. Bunlardan önemli görünen dördü şunlardır: • Öğretim, öğretmenler ve öğrenciler arasında iskele kurmayı ve kooperatif bilgi paylaşımını kolaylaştırıcı bir şekilde, karşılıklı saygıya ve diğerlerinin bilgilerini ve deneyimlerinin kabulüne dayalı bir atmosferde düzenlenir. • Öğrenme ve öğretim sosyal etkinlikler bağlamında anlamlı olarak yürütülür. • Öğretim öğrencinin yakınsal gelişim alanında öğretmenin veya uzmanın rehberliğinde, dolaylı öğrenmeye olanak sağlayacak şekilde düzenlenir. • Öğretimin yapılandırılmasında öğrencinin sosyokültürel geçmişi temel sağlar. 23

Etkinlik temelli müdahale • Etkinlik temelli müdahale çocuğun hedeflerini ve amaçlarını rutin etkinlikler içine dahil eden, planlanmış, çocuğun başlattığı etkinlikleri temel alan, mantıksal ve işlevsel becerilerin gelişimi ile sonuçlanan çocuğa yöneltilmiş, karşılığında yanıt gerektiren sağaltım yöntemidir. 24

Etkinlik temelli müdahale • 1. Çocuğun başlattığı işlemleri kullanır. Çocuğun ilgisi ve eylemlerine dikkat edilir. Çocuğun yetişkin tarafından seçilen bir etkinlikle ilgilenmesi yerine çocuk, etkinliği başlatması için cesaretlendirilir. Sonra yetişkin çocuğun ilgilendiği etkinliğe katılır. Her ne kadar çocuğun bir etkinlikle ilgilenmesi ve çocuğun etkinliği başlatması gerekse de zaman uygun olduğunda yetişkin de etkinliği yönetebilir. Çocuğun motivasyonlarını arttırmanın yanı sıra pekiştireç kullanımı azaltır çünkü çocuğun motivasyonları doğrultusunda hareket etmek aynı zamanda çocuğa pekiştireç sağlar. 25

Etkinlik temelli müdahale • 2. Çocuğun hedef ve amaçlarını rutin, planlanmış veya çocuğun başlattığı etkinliklere yerleştirir. Bu elemanın 2 önemli parametresi vardır: 1) etkinliklerin içine yerleştirilmiş hedefler 2) bireyselleştirilmiş eğitim programı(BEP)/ bireyselleştirilmiş aile hizmet planı (BAHP)içine yerleştirilebilen etkinlikler. Yerleştirme etkinlik temelli müdahalenin önemli kavramıdır. Yerleştirme, çocuğun hedef ve amaçlarının etkinlik veya olay içine dâhil edilmesidir. Bu şekilde öğrencinin hedeflenen beceriyi, davranışı kazanması, alıştırma yapması ve genellemesi için çok sayıda ve çeşitli olanak sağlanır. 26

Etkinlik temelli müdahale • 3. Mantıksal olarak meydana gelen sonuçları ve öncülleri kullanır. İşlevsel ve üretken becerileri geliştirir Etkinlik temelli müdahale yönteminde çocuk oyuna terk edilerek ve oynaması umut edilerek beklenmez. Yetişkin aktif bir oyun ortağıdır; takip eder, liderlik eder, organize eder, bekler, soru sorar cevap verir, gösterir ve rehberlik eder. Öncüller (örneğin; materyaller, sorular, gecikmeler, yorumlar, modeller, fiziksel yardım) çocuğun bireysel ihtiyaçlarını karşılaması ve öğrenmenin gerçekleşmesi bakımından dikkatlice analiz edilmelidir. 27