DL GELM Do Dr Hatice KUMCAIZ Dil Nedir

DİL GELİŞİMİ Doç. Dr. Hatice KUMCAĞIZ

Dil Nedir ? En genel çizgileriyle dil bütün canlılarda görülen bir iletişim aracıdır.

Dil Gelişimi Dil gelişimini bilişsel(zihinsel) gelişime paralel olarak oluştuğu kabul edilir. Dil gelişimi olgunlaşma ve öğrenmeye bağlıdır.

DİL GELİŞİMŞİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER a. Davranışçı Yaklaşım • Dilin öğrenilmesini pekiştirme sonucu belirli davranışların ortaya çıkması şeklinde açıklamaktadır. • Skiner’in öncüsü olduğu edimsel koşullanma kuramına göre bebekler sesleri tekrar ederken gündelik dildeki kelimelere benzer sesler çıkardıklarında çevresi tarafından pekiştirilirler. Böylece bebekler çevreleri tarafından pekiştirilen sesleri daha sık kullanırlar ve dil gelişir.

b. Sosyal Öğrenme Yaklaşımı • Bandura’nın öncüsü olduğu Sosyal Öğrenme kuramına göre dil, ana babanın model alınması , çocuğun taklit edilmesi ana babanın pekiştirilmesi ve düzeltici geri bildirim verilmesiyle kazandırılır.

c. Biyolojik (Psiko-Linguistik) Yaklaşım • Dil gelişimini biyolojik ve psikolojik temellere göre inceleyen yaklaşımdır. • N. Chomsky göre insan beynin belli bölgeleri dilin kazanılmasında ve öğrenilmesinden sorumludur. • Bu bölüm tüm insanların dili öğrenmesini sağlar. • İnsanlar doğuştan konuşma ve iletişim yeteneğine sahip olarak doğar. Yani her birey doğuştan dil kazanma mekanizmasına sahiptir. • Çevre çocuğun hangi dili öğrenip öğrenemeyeceğini belirleme işini görür.

DİL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER • Cinsiyet: kız çocukları, erkeklere göre daha erken konuşur ve kelime hazneleri fazladır. • Çevre: Tv, bilgisayar gibi araçlar çocukların kelime dağarcığını geliştirir. • Ailenin Sosyo-Ekonomik Düzeyi: • Çocuklar oyunlar aracığıyla yeni sözcükleri ve düzgün cümleler kurmayı öğrene bilir. • Yetişkinler konuşmalarıyla çocuklara iyi örnek olmalılar. Çocuklar onları taklit ettiklerinden dolayı konuşma tarzı ve üslubu önemlidir.

Çocuklarda Kelime Sayısı ve Kullanımı YAŞ 1, 5 Ortalama Kelime Sayısı 100 2 200 -250 2, 5 500 3 900 -1000 4 1500 5 2000 -2200 6 2500

DİL GELİŞİM EVRELERİ • Dilin kullanımındaki bazı gelişimsel özellikler dikkate alınarak dil gelişimi, beş evrede incelenmiştir. • Bu evreler birbirinden kesin hatlarıyla ayrılmış değil, anlaşılmayı kolaylaştırmak için yapılan sistematik bir yaklaşımdır. • Bu yaklaşım, dil öğrenimin dereceli bir süreç olduğu anlayışını da desteklemektedir. 9

1. Ses Çıkarma ve Ağlama Evresi ( 0 – 4 ay ) • Bebeğin ilk çıkardığı ses, ağlamadır. • Ağlama, kendisini çevresine anlatmak için bir iletişim aracı durumuna dönüşür. • Dil geliştikçe ağlama azalmaktadır. 10

• Ağlamanın dikkat çekmek için bir yöntem olduğunu üç aylıktan itibaren anlamaya ve kullanmaya başlarlar. • Gereksinimlerini ifade etmek için ağlayan bebek, genellikle “o-u” gibi ünlü ve “ng-m” gibi ünsüz sesleri çıkarırlar. • Bu sesler lokalize olmaya başladığı andan itibaren bebek, dil gelişiminde yeni bir evreye girmiştir. 11

2. Cıvıldama Evresi ( 4 – 12 ay ) • Bebek, dünyaya geldikten bu evreye kadar çevresiyle ilişki kurmak için bedenini kullanmakta iken, bu dönemin sonlarına doğru sesini kullanabileceğini anlar. • Ağlama şeklinde başlayan sesli iletişim, çığlıklar ve cıvıldama şekline dönüşür. • Bu dönüşüm süreci bebeğin, yaptıklarından mutluluk duyduğu ilk eylemlerdir. 12

• Dördüncü aydan itibaren başlayan cıvıldama evresi, bebeklerin anlamı olmayan sesleri çıkarma, bir başka deyişle; ses çıkarma organlarını kullanmaktan hoşlanmaya başladığı bir evredir. • Bu evrede bebek, “agu” “gu” “ba” “bap” “bab” “ba” “da” “ma” gibi ünlü ve ünsüz sesleri birleştirerek; yedinci aydan itibaren de “ba-ba”, “de-de”, “ma-ma” şeklinde heceleri birleştirerek heceleme sesleri çıkarmaya başlarlar. 13

• Bebeğinin çıkardığı bu seslere, annesinin vereceği geribildirimlerle kurulan anne-bebek arasındaki psikolojik alışveriş, hecelemedeki tekrarı artıracağı gibi; bebek tarafından bu birleşik hecelerin belli bir varlığı ya da eylemi ifade ettiğinin anlaşılmasına da yardımcı olur. • Böylece ses çıkarma şeklinde başlayan bu iletişim, giderek sosyal bir içerik kazanır. • Altıncı aya kadar ana dilleri ne olursa olsun bütün bebekler aynı dili konuşur, aynı sesleri çıkarırlar. Bu dil, evrenseldir. 14

• Altıncı aydan itibaren adıyla çağrıldığında tepki verir. • Konuşulanı anlama, konuşmadan önce gelir. Yetişkinlerin kullandığı “yapma”, “hayır” gibi sözcüklerin anlamlarını, kullananların ses tonlarından ve el hareketlerinden anlar, fakat bir yaşına kadar kendini ifade edemez. • Bebek bazı kavramların ve eylemlerin anlamını anlamaya başladığı andan, yaklaşık on ikinci aydan itibaren yeni bir evreye girer. 15

3. Tek sözcükle Anlatım Evresi ( 12 – 18 ay) • Bu evreye kadar bebeklerin söze dayalı zihinsel etkinlikleri sınırlıdır. • İlk yıllarda sesli harfleri sessiz harflerden daha çok kullanır. İlk kullanılan sessiz harfler “b”, “d”, “m” ve “p” dir. • İlgisini konuşmaktan daha çok çevresini keşfetmeye verir. • Bebek, bu dönemde isteklerini bir sözcükle dile getirir. 16

• Kendi ismini öğrenir. 1, 5 yaşına doğru “ver”, “koş”, “al”, “at” gibi sözcükleri kullanır, “iyi” ve “kötü” sıfatlarını anlar. • “Morgem” olarak nitelendirilen yani, tek bir sözcükle düşüncelerin ifade edildiği bu evre, konuşmaktan daha çok anlama becerisinin geliştiği bir evredir. • Nesnelerin adını bilmiyorsa, o nesnenin genel olan bir özelliğini temel alarak, ona kendince bir ad verir. • Örneğin Top dediğinde, Top nerde? Top oynadım, top büyük gibi değişik anlamlar verir. 17

4. İki Sözcükle Anlatım Evresi ( 18 – 24 ay ) • Bebeğin dilin gramer yapısıyla ilgili çabaları, isim ve fiilden oluşan “anne ver”, “baba al” gibi iki sözcüklü cümleleri kullanmasıyla başlamıştır. • İki yaşına geldiğinde iki sözcükle karmaşık düşünce yapısını belirten cümleler kurar. “Telgraf” ya da “telegrafik” anlatım adı verilen bu cümlelerin anlamları çocuğun çevresindekilerce bilinir. • Bu mesajları çocuğun amaçlarına en yakın olarak, onun zihnindeki bağlantıları bildiği için annesi anlayabilir. 18

Tele grafik Konuşma Sözcükler arasında bağlaç kullanılmadan yapılan konuşmadır. Özne, yüklem, bağlaç, ek gibi öğelerin bazıları kullanılmaz. Örneğin, baba gitti diyen bir çocuk (babam işe gitti) anlamını kullanmıştır.

5. Dilbilgisi Kurallarına Uygun Olarak İlk Konuşma Evresi ( 24 – 60 ay) • • Çocuk üç yaşına geldiğinde temel ihtiyaçlarını dile getirebilecek düzeyde konuşabilir. Bu yaşlarda geçmiş zaman kipini çok kullanır. “Tekil ve çoğul” kavramlarını, “burada ve orada” zarflarını ve “sen ve ben” zamirlerini bilir ve kullanır. Dış görünüşleri ile benzer özellikler taşıyan varlıkları aynı kavramla dile getirirler. Dil gelişiminin de genelden özele bir yol izlendiği görülür. 20

Kavram Gelişimi Duyu organlarıyla alınan bir bilgiyi yada nesneyi zihinsel tasarımlara dönüştürme. Benzer özellik yada nitelik taşıyan uyarıcılara dilsel sembolik karşılıklar verme. Örneğin : kalem , insan, deniz

Aşırı Kurallaştırma Kuralları ilişkili olan ve olmayan bütün durumlara uygulama eğilimidir. Örneğin : gittiği hastanede bir hemşirenin parmağını ağzında tutuğu ( susunuz) işaretli bir fotoğrafı gören çocuk, okulda , otobüste , evde de bu işaretin geçerli olduğunu düşünerek susması

e. Eksik Kurallaştırma Kuralları yalnızca öğrenilen örneklerle sınırlandırarak öğrenme. Örneğin annesi bir çocuğa, (Ahmet senin büyüğündür ona saygı duymalısın ) demiştir çocuk ise büyüklere içerisinde yalnızca Ahmet’e saygı duymuştur.

f. Alıcı Dil Yeni sözcük üretebilmek için bekleme eğilimidir. Örneğin bir arkadaşının ismini öğrenen çocuk, tüm arkadaşlarının isimlerini öğrenmek ister

Dil Gelişim Aşamaları 1. Agulama. Babıldama Evresi (0 -6 Ay) 2. Heceleme Evresi (6 -12 ay) 3. Tek Sözcük Evresi (12/18 ay) 4. Tel grafik Konuşma Evresi (18 -24 ay) • Bebekler çeşitli sesler çıkarır • İhtiyaçları için ağalar • Sesleri bilinçsizce çıkarır 5. İlk Gramer Süreci (24 -60 ay) • Cümleler ve gramer kuralları hızla öğrenilir. • Kelime haznesi genişler. • Kurallı ve gramere uygun cümleler geliştirilir. • Konuşma organları olgunlaşmıştır. Bebek heceleri çıkarmaya başlar. Örneğin : ba-ba, ma-ma, geh-geh • Konuşmada kritik dönemdir. Çocuk keşfetmeye yönelmiştir. Tek sözcükle çok şey anlatılmak istenir. Buna MORGEM denir. Örneğin yap, ver, top vs. • Sözcüklerin birleştirilme evresi. Kullanılan kelime sayısı artar. İki kelime peşe söylenerek anlamlı kelimeler oluşturulur (Anne Su, Baba Geldi) kelimeler arasında bağlaç kullanılmadan sözcükler kullanılır.

• Diğer gelişim alanlarında olduğu gibi dil gelişiminde de bireysel farklılıklar görülebilir. • Bu farklılıklar, çocuğun bilişsel yeterliliğine, olgunlaşma düzeyine bağlı olduğu kadar çevresindekilerin tutumlarıyla da yakından ilgilidir. 26

• İlk yıllarda dil gelişiminde cinsiyetler arasında bir fark görülmezken, son çocukluk döneminde yetişkinlerle daha çok beraberlikleri olduğu için düzgün ve akıcı konuşmada olduğu gibi, sözcük bilgisi ve cümle yapıları bakımından da kız çocukları, erkeklere göre biraz daha ilerdedir. • Bu fark, zamanla kapanmaktadır. 27

• İlk yıllarda dil gelişiminde cinsiyetler arasında bir fark görülmezken, son çocukluk döneminde yetişkinlerle daha çok beraberlikleri olduğu için düzgün ve akıcı konuşmada olduğu gibi, sözcük bilgisi ve cümle yapıları bakımından da kız çocukları, erkeklere göre biraz daha ilerdedir. • Bu fark, zamanla kapanmaktadır. 28