DELIKTNA SPOSOBNOST Dr Biljana Kneevi Univerzitet Megatrend Sposobnost

DELIKTNA SPOSOBNOST Dr Biljana Knežević Univerzitet Megatrend

Sposobnost lica da odgovara za štetu prouzrokovanu građanskopravnim deliktom, naziva se deliktna sposobnost. Deliktna sposobnost je mogućnost lica da odgovara za svoje nedozvoljene radnje. Deliktna odgovornost se ne poklapa sa poslovnom sposobnošću. Deliktno sposobna mogu biti i poslovno sposobna i poslovno nesposobna lica koja su svesna svojih protivpravnih radnji. Sticanje deliktne sposobnosti regulisano je Zakonom o Obligacionim odnosima

Maloletnik do navršene sedme godine života nije odgovoran za štetu koju prouzrokuje. Ova lica su deliktno nesposobna. Za njihove skrivljene radnje odgovaraju njihovi roditelji, bez obzira na svoju odgovornost (objektivna odgovornost) Ako dete ima oba roditelja, odgovornost je zajednička. Ako ima samo jednog (ili jedan vrši roditeljska prava), odgovornost će biti na roditelju koji vrši roditeljska prava. Roditelji ne odgovaraju za štetu koja je nastala u vreme dok je dete bilo povereno drugom licu na čuvanje.

Maloletnik od 7 -14 godine ne odgovara za štetu, osim ako se dokaže da je bio sposoban za rasuđivanje. Za ova lica važi oboriva pravna pretpostavka da su nesposobna za rasuđivanje. U ovakvim slučajevima roditelji odgovaraju po principu subjektivne odgovornosti. Pretpostavka o njihovoj krivici je oboriva. Smatra se da su roditelji krivi ako nisu vršili odgovarajući nadzor nad postupcima deteta.

Dete sa 14 godina stiče deliktnu sposobnost Lica u tom dobu odgovorna su za prouzrokovanu štetu po svim pravilima za nadoknadu štete i za štetu odgovaraju samostalno (pod uslovom da su sposobna za rasuđivanje). Za štetu koju drugome prouzrokuje, maloletnik, dok je pod nadzorom staratelja, škole ili druge ustanove, odgovara ustanova, osim ako dokažu da su nadzor obavljali na način na koji su bili obavezni. Ako za štetu odgovara maloletnik, odgovornost je solidarna

Lica koja zbog duševne bolesti, zaostalog umnog razvoja ili nekog drugog razloga nisu sposobna za rasuđivanje su deliktno nesposobna. Za štetu koju prouzrokuju ova lica, odgovorni su oni koji su bili dužni da vrše nadzor nad njima (objektivna odgovornost) – oboriva pravna pretpostavka da su odgovorni.

Ako neko lice drugom prouzrokuje štetu u stanju prolazne nesposobnosti za rasuđivanje (zloupotrebom alkohola, droga i sl. ), odgovoran je za nju, izuzev ako dokaže da je u to stanje dospeo tuđom krivicom, pa će za štetu odgovarati onaj ko ga je doveo u to stanje.

Zakonom o obligacionim odnosima, ustanovljena je i ODGOVORNOST PO OSNOVU PRAVIČNOSTI U slučaju štete koju je prouzrokovalo lica koje za nju nije odgovorno, a naknada se ne može dobiti od lica koje je bilo dužno da vodi nadzor, kada to pravičnost zahteva, a naročito s obzirom na materijalno stanje štetnika, osuditi štetnika da nadoknadi štetu. Ako je štetu prouzrokovao maloletnik koji nije u stanju da je nadoknadi, sud može obavezati roditelje da naknade štetu

ATRIBUTI FIZIČKOG LICA Lično ime Prebivalište Državljanstvo

LIČNO IME Lično ime je naziv fizičkog lica kojim se ono identifikuje u pravnom saobraćaju. Svako lice ima pravo i dužnost da se njime služi. Sastoji se iz porodičnog imena, odnosno prezimena i imena. Može da se sastoji iz jedne reči za ime i jedne reči za prezime ili više reči U slučaju da ime i prezime lica sadrži više reči, lice može da odluči kojim će se od imena koristiti i to se upisuje u matičnu knjigu rođenih. Svako ima pravo da se, uz lično ime, služi i nadimkom, pseudonimom, umetničkim imenom itd.

Lično ime deteta određuju roditelji sporazumno. Ako se ne sporazumeju, organ starateljstva određuje ime deteta. Ako dete nema roditelje, ili su u nemogućnosti da vrše roditeljska prava, ime deteta određuje organ starateljstva. Organ starateljstva određuje ime i detetu kojem su roditelji dali pogrdno ime, ime kojim se vređa moral ili ono koje je u suprotnosti sa običajima sredine. Lično ime se upisuje u matičnu knjigu rođenih.

Lično ime se može promeniti na dva načina: Promenom Na porodičnog statusa zahtev u upravnom postupku Stupanje u brak ima za posledicu promenu prezimena Svako zadržava svoje prezime Umesto Svom svog prezimena može se uzeti supružnikovo prezimenu dodaje se prezime supružnika Prestankom braka, supružnik koji je prilikom zaključenja braka promenio prezime, može uzeti prezime koje je nosio pre zaključenja braka, ili zadržati ono koje je dobio zaključenjem braka. Izjava o uzimanju ranijeg prezimena daje se matičaru koji vodi matičnu knjigu venčanih u roku od 60 dana po prestanku braka.

Maloletnom detetu može se odrediti novo lično ime: Utvrđivanjem materinstva ili očinstva Osporavanjem U materinstva odnosno očinstva slučaju usvojenja Pravo na promenu ličnog imena ima svako lice starije od 15 godina.

PROMENA LIČNOG IMENA NE ODOBRAVA SE LICU: Protiv kojeg se vodi krivični postupak po službenoj dužnosti Koje je osuđeno za krivično delo za koji se vodi postupak po službenoj dužnosti, dok kazna nije izvršena, ili dok traju pravne posledice osude. Koje promenom ličnog imena namerava da izbegne neku zakonom predviđenu obavezu Koje namerava da promeni ime u pogrdno ime Promena imena upisuje se u matičnu knjigu rođenih i venčanih

PREBIVALIŠTE (DOMICIL) Mesto za koje se lice trajnije veže i koje predstavlja centar njegovih životnih aktivnosti naziva se prebivalište. Potrebno je: Da se lice nastanilo i živi u određenom mestu Da ima nameru da u njemu stalno živi Sudska nadležnost određuje se prema prebivalištu. Svaki građanin je slobodan u izboru prebivališta. Svako je dužan da prijavi mesto stanovanja nadležnom organu u roku od osam dana od dana nastanjivanja. Svako može imati svamo jedno prebivalište, a više boravišta. Maloletno dete ima prebivalište svojih roditelja.

BORAVIŠTE (rezidencija) Predstavlja mesto u kojem građanin privremeno boravi van svog prebivališta duže od 90 dana. U mestu boravište se lice nalazi izvesno vreme bez namere da se u njemu nastani. Građanin je dužan da prijavi boravište nadležnom organu po mestu boravka u roku od 8 dana od dolaska. Ako građanin ne odjavi boravište, smatra se da je prestalo o isteku vremena navedenog u prijavi. Boravištu se pridaje različit značaj u odnosu na prebivalište. U izvesnim slučajevima ono ima subsidijeran karakter u odnosu na prebivalište (npr. Za proglašenje nestalog lica umrlim mesno je nadležan sud na čijem je području nestalo lice imalo prebavilište, a ako nije imalo prebivalište, sud na čijem je području imalo poslednje boravište).

DRŽAVLJANSTVO Državljanstvo predstavlja pravnu pripadnost fizičkog lica određenoj državi. Državljanin svojim državljanstvom stiče određena prava (politička, građanska, imovinska, socijalna). Lica koja nemaju status državljana nazivaju se strancima

DRŽAVLJANSTVO REPUBLIKE SRBIJE STIČE SE Poreklom Rođenjem na teritoriji republike srbije Prijemom Po međunarodnim ugovorima

STICANJE DRŽAVLJANSTVA PO POREKLU (ius sanguinis) Prema ovom načinu, deca stiču državljanstvo svojih roditelja. Deca stiču državljanstvo RS, ukoliko su oba njegova roditelja državljani republike srbije STICANJE DRŽAVLJANSTVA MESTOM ROĐENJA (ius soli) Dete stiče državljanstvo na teritoriji Republike Srbije ako je rođeno ili nađeno na našoj teritoriji, ako su mu oba roditelja nepoznata, ili nepoznatog državljanstva, ili bez državljanstva ili ako je dete bez državljanstva

STICANJE DRŽAVLJANSTVA PRIJEMOM Na zahtev stranca koji je stalno nastanjen u RS Da je stariji od 18 godina Da je poslovno sposoban Da ima otpust iz ranijeg državljanstva Da tri godine neprekidno ima prebivalište na teritoriji rs Da podnese pismenu izjavu da Republiku Srbiju smatra svojom državom

STICANJE DRŽAVLJANSTVA RATIFIKOVANJEM MEĐUNARODNOG SPORAZUMA Pod uslovima uzajamnosti Fizičko lice može biti državljanin jedne ili više država (bipatridi), a postoje i lica bez državljanstva (apatridi).

U pogledu prava koja mogu uživati strani državljani na domaćoj teritoriji razlikujemo Prava koja su podjednako dostupna i domaćim i stranim državljanima (npr. obavljanje različitih privrednih delatnosti) Prava koja stranci mogu sticati samo pod određenim uslovima (uslov uzajamnosti – sticanje prava svojine) Prava koja su rezervisana za domaće državljane (biračko pravo, socijalna prava itd. )