Arkadiusz Kowalski Departament Rozwoju Gospodarki Ministerstwo Gospodarki Polityka

Arkadiusz Kowalski Departament Rozwoju Gospodarki Ministerstwo Gospodarki Polityka rozwoju klastrów w Polsce Warszawa, 5 marca 2010 r.

Podejście zintegrowane do polityki klastrowej Klastry są istotnym elementem: Ø polityki innowacyjnej Ø polityki regionalnej Ø polityki przemysłowej (horyzontalnej) 2

Polityka rozwoju klastrów w Polsce jako element polityki innowacyjnej Ø Dotyczy m. in. stymulowania współpracy między przedsiębiorstwami oraz gospodarką i światem nauki Ø jest prowadzona od niedawna Ø dotyczy najczęściej sektorów o wysokim stopniu zaawansowania technologicznego - aczkolwiek przykłady klastrów można także w sektorach tradycyjnych, dla których klastering otwiera nowe możliwości rozwoju 3

Polityka rozwoju klastrów w Polsce jako element polityki regionalnej Koncentracja przestrzenna (wymiar geograficzny) polaryzacja rozwoju nacisk (push) i ssanie (pull) innowacyjne Bliskość (proximity) od linearnego do interakcyjnego modelu procesu innowacyjnego Interakcje efekty synergii i spillovers Powiązania (linkages) Partnerzy Koncentracja sektorowa 4

Determinanty produktywności Konkurencyjność w ujęciu mikroekonomicznym Jakość działań i strategii przedsiębiorstw Stan rozwoju klastrów Jakość środowiska otoczenia biznesu Konkurencyjność w ujęciu makroekonomicznym Infrastruktura społeczna i instytucje Polityka makroekonomiczna 5

Korzyści klastrów z perspektywy: poziomu regionu (poziom mezoekonomiczny) gospodarki narodowej (poziom makroekonomiczny) Sukces klastrów budzi entuzjazm dla współpracy w regionie i wzmacnia lokalny patriotyzm Klastry są katalizatorem poprawy koniunktury gospodarczej Tworzenie lokalnego łańcucha podażowego Klastry są stymulatorami innowacyjności Powstają nowe miejsca pracy, a jednocześnie zwiększa się podaż wyspecjalizowanej siły roboczej Klastry aktywizują eksport i przyciągają inwestycje zagraniczne Korzystna „atmosfera przedsiębiorczości” wokół klastrów przyciąga inwestorów Klastry aktywizują działalność gospodarcza, zwiększając PKB Łatwy dostęp do specjalistycznych usług 6

Wpływ klastrów na przedsiębiorstwa (poziom mikroekonomiczny) Korzyści Ø Ø Ø Ø Dostęp do wyspecjalizowanych usług Rozwój kapitału ludzkiego i mobilności siły roboczej Redukcja niepewności i ryzyka Sieć dostawców Informacja o nowych technologiach Efekty zewnętrzne (externalities) Efekty synergii Efekty spillovers Dyfuzja innowacji Dostęp do infrastruktury Dostęp do informacji o rynku (np. o bieżących potrzebach nabywców) Identyfikacja nisz produkcyjnych Wspólne działania marketingowe Koszty Ø Konkurencja na rynku czynników produkcji (zasoby pracy, nieruchomości) Ø Problemy związane z zatłoczeniem (np. transport) Ø Problemy z definiowaniem IPR – problem „wolnego jeźdźca” Ø Konkurencja na rynku zbytu (strona popytowa) 7

Klastry = Innowacje = Konkurencyjność PKB per capita w PPP (% średniej dla UE) Relacja między klasteringiem a PKB per capita dla regionów poziomu NUTS 2 w UE-15 (2004) 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Praha City Bratislava y = 83342 x 2 - 16467 x + 22886 R 0% 5% 10% 2 15% = 0, 4358 20% Procent ludności zatrudnionej w klastrach (Percent of employment in specialised clusters) Źródło: European Cluster Observatory 8

Identyfikacja klastrów w Polsce Ø do 2009 r. program badań statystycznych statystyki publicznej nie obejmował zgrupowań podmiotów gospodarczych. Ø 2009 r. - rozszerzenie o zagadnienia związane z klastrami Formularza PNT-02 – „Sprawozdanie o innowacjach w przemyśle” Ø Do programu badań statystycznych statystyki publicznej na 2010 r. wpisane zostały prace metodologiczne mające na celu badania klasteringu poprzez badania wtórne, oparte na bazach danych statystycznych będących w posiadaniu GUS: - metoda przepływów międzygałęziowych (Input/Output) oparta o współczynnik koncentracji, - metoda badania skupień (tzw. high points) oparta na współczynniku lokalizacji (LQ – location quotient) 9

Interaktywna (!) mapa klastrów w Polsce http: //www. pi. gov. pl/Klastry/index. html 10

Koncepcja Triple-helix Władze publiczne Przemysł Klastr y Nauka 11

Podejście oddolne (bottom-up approach) do roli polityki klastrowej Ø dominujące podmioty w klastrze to lokalne przedsiębiorstwa Ø działania państwa pełnią jedynie rolę pomocniczą selektywne programy wsparcia: - tworzenie odpowiedniej infrastruktury instytucjonalnej - zasadne w obszarach realnych niedoskonałości rynku - zależna od fazy rozwoju klastra. 12

Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007 -2013

Kierunek 5 „Infrastruktura dla innowacji” Ø Ø Ø podkreśla znaczenie wspierania wspólnych działań przedsiębiorców o charakterze sieciowym, ukierunkowanych na realizację przedsięwzięć innowacyjnych Działania to mają być realizowane m. in. poprzez: zwiększenie świadomości przedsiębiorców dotyczących korzyści płynących ze współpracy z jednostkami naukowymi oraz innymi przedsiębiorstwami, ustanowienie efektywnego partnerstwa publicznoprywatnego, zapewnianie warunków do współpracy sieciowej, wsparcie rozwoju klastrów, wsparcie rozwoju platform technologicznych w 14

Dotychczasowe instrumenty wspierania klastrów w Polsce Ø Ø „Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata 2004 -2006”, Ø Działanie 1. 1 „Wzmocnienie instytucji wspierających działalność przedsiębiorstw” Ø Działanie 1. 4 „Wzmocnienie współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką”. Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich na lata 2004 – 2006 (SPO RZL) Ø Działanie 2. 3 „Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki”, schemat b) „Promocja rozwiązań systemowych w zakresie potencjału adaptacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy”. => projekt systemowy PARP pt. „Program szkoleń promujących clustering”. 15

Obecne instrumenty wspierania klastrów w Polsce Ø Program Operacyjny Innowacyjna gospodarka 2007 -2013 (PO IG) Ø Ø Działanie 5. 1 „Wspieranie powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym” Program Operacyjny Kapitał Ludzki Ø Działanie 2. 1 „Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki”. Ø Poddziałanie 2. 1. 1 „Rozwój kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach” Ø Poddziałanie 2. 1. 2 „Partnerstwo dla zwiększania adaptacyjności” Ø Poddziałanie 2. 1. 3 „Wsparcie systemowe na rzecz zwiększenia zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw”. 16

Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej Ø Działanie 1. 4 „Promocja i współpraca”, komponent „Współpraca” - współfinansowani projektów dot. budowania sieci współpracy, w tym związanych z identyfikacją i rozwojem klastrów Ø badania analityczne, przygotowywanie ekspertyz i publikacji w zakresie polityki rozwoju województw Polski Wschodniej opartej na klasteringu Ø popularyzacja idei klasteringu w Polsce Wschodniej, w tym m. in. : organizacja konferencji i spotkań tematycznych; Ø tworzenie i rozwój klastrów, w tym m. in. : opracowanie strategii oraz dokumentów operacyjnych dla rozwoju klastra, zakup usług doradczych/prawnych, marketingowych, public relations, 17 organizacja i udział w konferencjach.

Regionalne Programy Operacyjne - cztery możliwe podejścia: 1) wyodrębnienie osobnych działań na wspieranie klastrów 2) łączenie działań wspierających klastry z innymi działaniami mającymi na celu wspieranie przedsiębiorczości, instytucji otoczenia biznesu lub mającymi na celu budowanie relacji pomiędzy przedsiębiorstwami a sferą B+R. 3) brak osobnego działania wspierającego klastry, przy jednoczesnym nadaniu odpowiedniego priorytetu działaniom o charakterze klastrowym przez umieszczenie odpowiednich zapisów w kryteriach wyboru projektów (np. RPO Województwa Podlaskiego) 4) pominięcie możliwości wsparcia inicjatyw klastrowych, co zmusza potencjalnych beneficjentów do aplikowania o środki krajowe => asymetryczność realnego wsparcia w układzie regionalnym 18

Zróżnicowane wsparcie klastrów w poszczególnych regionalnych programach operacyjnych, dotyczące: Ø definicji beneficjenta działania, w tym szczegółowych wymogów formalnych stawianych podmiotom ubiegającym się o wsparcie, Ø wymagań dotyczących przygotowania i składania wniosków, Ø priorytetowego traktowania działań/sektorów, polegającego na przyznaniu dodatkowych punktów dla projektów z wybranych sektorów (np. RPO Województwa Opolskiego) Ø wielkości alokacji funduszy na działania, Ø wysokości minimalnej i maksymalnej wartości projektu, Ø wielkości wymaganego wkładu własnego, Ø wielkości minimalnego i maksymalnego poziomu dofinansowania => asymetryczność realnego wsparcia w układzie regionalnym 19

INTERNACJONALIZACJA inicjatyw klastrowych - nowy etap rozwoju klasteringu ! Ø globalizacja i integracja gospodarcza => możliwości przepływu zasobów i zwiększona specjalizacja łańcucha wartości ponad granicami krajowymi Ø Europejski Alians Klastrów PRO INNO (PRO INNO European Cluster Alliance) Ø BSR Inno. NET (Baltic Sea Region Innovation Network – Sieć Innowacji Regionu Morza Bałtyckiego), Ø INNET => program Innovation Express, Ø CEE-Cluster. Network 20

BSR Inno. Net: Pilot Programmes on Innovation Systems and Clusters (PIC) Projekt 1 Biotechnologia z Sektor aspektami ochrony środowiska Bałtycki Klaster Eko. Uczestnik energetyczny z Polski (Baltic Eco. Energy Cluster) Szwecja Inne Finlandia uczestni- Norwegia czące Islandia kraje Projekt 2 Sektor żywnościowy Projekt 3 Sektor ICT Projekt 4 Przemysł drzewnomeblarski Grupa przedsiębiorstw reprezentowanych przez SGGW Klaster ICT Pomorze Zachodnie (ICT West Pomeranian cluster) Wielkopolski Klaster Meblarski (Wielkopolska Furniture Cluster) Szwecja Finlandia Norwegia Islandia Szwecja Finlandia Norwegia Łotwa Dania Finlandia Łotwa Litwa Szwecja

Jak wspierać klastry? Kształtowanie przyszłej polityki rozwoju klastrów (1/2) Ø Propozycje umieszczone w projekcie dokumentu Ministerstwa Gospodarki „Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce” Ø Podejście Komisji Europejskiej: wspieranie klastrów o dużym potencjale rozwoju: - bieguny wzrostu dla gospodarki europejskiej - efektywność wydatkowania środków publicznych => wypracowanie mechanizmu selekcji najbardziej konkurencyjnych klastrów i koncentracja na nich środków publicznych (w tym z UE)? Ø utworzenie grupy ds. polityki rozwoju klastrów w Polsce z udziałem przedstawicieli poszczególnych instytucji 22

Jak wspierać klastry? Kształtowanie przyszłej polityki rozwoju klastrów (2/2) Ø Dalsza współpraca z Głównym Urzędem Statystycznym (GUS) w zakresie prac analitycznych mających na celu wypracowanie metodologii identyfikacji struktur klastrowych oraz potencjalnych zalążków klastrów, => mierzenie oddziaływania programów wspierania klastrów =>projektowanie nowych instrumentów polityki publicznej w tym zakresie, Ø dalsze zaangażowanie w transgraniczną współpracę klastrów (zgodnie z kierunkami rozwoju klastrów i polityki wspierania klastrów w Unii Europejskiej) 23

Potencjalne instrumenty wspierania klastrów w przyszłości Ø wspieranie opracowywania schematów działania animatorów (koordynatorów) klastrów i zarządzania relacjami w klastrze Ø finansowanie kosztów stałych animatora (koordynatora) klastra Ø stworzenie poradnika w zakresie ochrony praw własności intelektualnej (IPR) dla podmiotów zaangażowanych w struktury klastrowe Ø wspieranie audytu potrzeb szkoleniowych klastrów Ø wspieranie tworzenia sieci projektów twiningowych (partnerskich) dla koordynatorów klastrów z „bliźniaczymi” animatorami klastrów zagranicznych Ø organizację warsztatów diagnostycznych dot. współpracy między członkami klastra w ramach potrójnej helisy (triple helix) Ø stworzenie systemu ewaluacji inicjatyw klastrowych (w drodze ogólnokrajowego konkursu? ) 24

Dziękuję … Arkadiusz. Kowalski@mg. gov. pl 25