YEMLEMEDE YAPILMASI GEREKENLER STRATEJLER KURALLAR VE PRATK TAVSYELER

YEMLEMEDE YAPILMASI GEREKENLER

STRATEJİLER KURALLAR VE PRATİK TAVSİYELER Rasyonda kaba ve konsantre yemler besin madde ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Tüm rasyonlar kaba yem temeline dayanmalı, tahıl, protein konsantrelerinin kullanım düzeyleri hayvanın egzersiz, gebe veya büyüme dönemine göre ayarlanmalıdır. Kaba yem tüketimi maksimum 1/100 kg/gün veya yaşama payı için canlı ağırlığın (CA) % 1’i olmalıdır. Rasyonlar her hayvan için ayrı hesaplanmalıdır. VKS’ye uygun özel besleme yapılmalıdır. Değişik yem kaynakları kullanarak rasyon hazırlanmalıdır. Padoklarında kalan tüm atlara günde bir kez egzersiz yaptırılmalıdır.

STRATEJİLER Öğünler aynı saatlerde günde iki kez, alıştıkları yerlerde (padok veya avlu) ve eşit miktarlarda verilmelidir. KURALLAR VE PRATİK TAVSİYELER Atlara alıştıkları zamanlar ve yerlerde yem verilmelidir Az yem tüketenlere yemleme sık ve küçük porsiyonlar halinde yapılmalıdır. Ayrıca sinirli ve huysuz atların yemleme sırasında diğer atları rahatsız etmesine izin verilmemelidir. Yarış atları diğerlerinden farklı olarak günde 4 kez yemlenmelidirler. Çalışan atlara rasyon iki eşit öğünde ve bir öğünü gece verilmelidir.

YEMLEMEDE YAPILMASI GEREKENLER STRATEJİLER Yemler belirli bir standart kaliteye sahip olmalıdır. KURALLAR VE PRATİK TAVSİYELER Hayvanlara iyi kaliteli yemler verilmelidir. Kirli, çamurlu ıslak yemlerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.

YEMLEMEDE YAPILMASI GEREKENLER STRATEJİLER Kaba ve konsantre yemler iyi karıştırılmalı. KURALLAR VE PRATİK TAVSİYELER Yem katkıların rasyonda homojen bir şekilde karıştırılması gerekir. Tahıllar kaba yemlerden daha lezzetli olduklarından atlar bu gibi yemleri daha fazla tercih ederler. (Aşırı miktarda tüketilmesine izin verilmemeli) Her öğünden önce yem karması suyla veya melasla ıslatılarak (yal) verilebilir.

YEMLEMEDE YAPILMASI GEREKENLER STRATEJİLER Rasyon her öğün için taze olarak hazırlanmalıdır. KURALLAR VE PRATİK TAVSİYELER Hazırlanan yem karışımı veya öğünü en fazla 1 -2 gün içerisinde tüketilmeli nem oranı yüksek yemler ise padoklarda en fazla 1 saat bekletilmeli tüketilmeyen artık yemler, yeni yem verilmeden önce uzaklaştırılmalıdır.

STRATEJİLER KURALLAR VE PRATİK TAVSİYELER Rasyon iyi bir uzman tarafından hazırlanmalı Genel sağlık, tırnak bakımı, rutin parazit ilaçlaması, düzenli ekzersizler, ahırın iyi ışık alması, idrar ve gübrelerden arındırılması, yemliklerin ve yalakların düzenli aralıklarla temizlenmesi, iyi kokması, temiz havalı olması gibi yetiştiricilik kurallarına tam riayet edilmesiyle tüketilen yemin yararı daha da artıracaktır.

STRATEJİLER KURALLAR VE PRATİK TAVSİYELER Atların önünde sürekli temiz içme suyu bulundurulmalı Atlar sıcak havalarda veya çalıştıklarında kaybedilen elektrolitlerini telafi etmek için temiz su almalıdırlar. Suluklardaki su, akar özellikte, bekletilmemiş olmalı veya otomatik suluklar kullanılmalıdır.

DİKKAT NOKTALAR EDİLECEK PRATİK ÖNERİLER Ani yem değişimi • Yeni yem değişimleri 4 -5 gün, yapılmamalı. büyük orandaki değişikliklerde ise 7 -10 gün içerisinde azdan çoğa doğru yapılmalıdır. Tahıl/konsantre • Yemleme hayvanın çalışma yemlere ani seviyesi ile uyum içerisinde geçiş olmalı, konsantre yemlerin yapılmamalı. verilmesinde her gün ayrı bir plan uygulamak yerine hayvanın çalışma performansına göre yem göreceli olarak artırılmalıdır.

DİKKAT NOKTALAR EDİLECEK PRATİK ÖNERİLER Tozlu, küflü, • Küflü ve tozlu yemler sindirim kontamine, kirli bozukluğu yaparlar. ve artık yemler • Kemirgenlerin artıkları kullanılmamalı. kontaminasyonlara ve nem içeriğinin yükselmesine neden olmaktadır. • Düşük kaliteli kaba yemler sindirim sisteminde aşırı yığılmalara ve hazımsızlıklara neden olmaktadır.

DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR PRATİK ÖNERİLER Egzersizi ve • Tahıl veya konsantre yemler çalışması dinlenme günlerinden önceki geceden olmayan başlayarak 1/3 oranında dinlenme azaltılmalı yerine aynı miktar halindeki atlara kuru ot doğranmış halde ikame Tahıllar, sınırlı edilmelidir. (topallık, zayıflık, sindirim miktarlarda bozukluları) verilmelidir. • Tekrar işe ve egzersize başlanılacaksa bir gün öncesinden alıştırma amacıyla konsantre yem veya tahıllar az miktarda yedirilir. At çalıştıktan iki gün sonra, ancak asıl rasyona geçilmelidir.

DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR PRATİK ÖNERİLER Atların ahırda veya gezindiği alanlarda konsantre yem, kirli veya nem oranı yüksek yemleri tüketmelerine izin verilmemeli • Aşırı yem tüketim isteği olan atlarda sindirim bozukluğu görülebilir. • Tahıl taneleri veya konsantre yemler kaba yemlerle karıştırılarak verilmelidir. • Genç atların baharda yeni gelişen ve nem içeriği fazla olan çayır ve mera otlarını tüketmeleri azaltılmalı ve gece otlamalarına izin verilmemelidir.

DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR PRATİK ÖNERİLER . Kirli, kumlu, tozlu, • Düzenli olarak yemlikler kontamine temizlenmeli, yem kovalarının eğik yemliklerle yemler ve yan bırakılmamasına özen ve su gösterilmelidir. Toprak, parazitler, verilmemelidir. parazit yumurtaları ve larvalar her an her yerde bulunabilmektedir.

DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR PRATİK ÖNERİLER Çalışmaya başlayacak • Çalışmadan önce midenin yemle dolu olan bir atın kaba olmasına izin verilmemelidir. yem alımı kontrol • Gece öğününde kaba yem % 60 konsantre edilmeli ve yem % 40 olduğunda kaba yemin çoğu kesinliklemidesinin gece boyunca tüketilmelidir. dolu olmasından • Egzersiz öncesi kaba yemlerin suyla kaçınılması gerekir. ıslatılması, iştah ve sindirimin akışını artıracağı için önerilmektedir.

DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR PRATİK ÖNERİLER Ağır egzersiz veya • Terli veya ısınmış atlara egzersizden hemen sonra yüksek miktarlarda soğuk çalışmalardan su verilmemelidir. sonra terli atlara soğuk su büyük • Başlangıçta su birkaç yudum verilir ve 10 dk sonra ılık su biraz daha fazla içirilebilir. miktarlarda Sonra tekrar egzersize devam edilir. kesinlikleverilmez. • Atların teri üzerinde kesinlikle kurumamalıdır. Hemen bir havlu ile kurutulmalı ve ahır ortamında karşılıklı camların cereyan yapması önlenmelidir.

YEMLER KABA YEMLER Mera Kuru ot Yonca Silaj Kaba yem ihtiyacı, canlı ağırlığın % 0. 5 -1. 0 arasında değişmektedir. Yeni doğan taylar ile sütten kesilen ve yüksek performans gösteren atların kaba yem tüketimi düşüktür. Yaşlı hayvanlar az miktarda konsantre yem, fazla miktarda kaba yem verilmelidir. Gebe hayvanlar ise % 50 kaba yem, % 50 konsantre yem tüketirler.

YEMLER 1. MERA VE ÇAYIR Meralar, kuruda bulunan bir atın besin maddeleri ihtiyacını karşılayabilir. – Baklagil - Buğdaygil otlarınca zengin mera otları - çayır otları At günde 12 saat merada otlayabilir. Bu hayvanlar açık havada merada otlarken iyi bir kondisyona sahip olurlar. Ağır iş ve antrenman yapan atların enerji ihtiyacını mera otlarına ilaveten canlı ağırlığın % 0. 75 -1. 50‘si kadar tane yem karmaları verilmelidir.

YEMLER 2. KURU OT Genel olarak at beslemede çok kullanılır. Atlara verilen kuru ot erken biçilmiş, bol yeşil yapraklı baklagil otu ile karışık ve temiz olmalıdır. Çalışan atlar, yarış atları, laktasyondaki kısraklar ve genç taylara kuru ota ek olarak tane yem karmaları mutlaka verilmelidir.

YEMLER 3. YONCA At rasyonlarını dengelemek için kullanılır. Yonca 2. 75 -4. 5 kg`a kadar atlara verilebilir. Yetişkin atlara %20 sorgum, %20 yonca otu karıştırılarak verildiğinde olumlu sonuçlar alınmıştır.

YEMLER 4. SİLAJ Silaj, kuru otun 1/3’den fazla verilmez. Diğer bir ifade ile en fazla 4. 5 -7. 0 kg/gün verilebilir.

TANE YEMLER Buğdaygil Tane Yemleri

YULAF Yulaf at rasyonlarında en yaygın kullanılan yem maddesidir. Düşük bir yoğunlukta olması Yüksek selüloz içermesi Çiğneme için tahılın büyüklüğünün ideal olması Konstipasyonu önlemesi

ARPA Arpa at rasyonlarında tek başına ve yüksek düzeyde kullanıldığında kolik`e neden olabilir. Arpa ile beraber %15 hacimli yemler, kepek veya %25 yulaf verilerek kolik önlenebilir. Arpa konsantre rasyonun % 33 -50’sini geçmemelidir.

MISIR Mısır rasyonlara bütün, kabaca veya buharda öğütülerek katılabilir. Kırılmamış mısır, genç tay ve dişleri bozuk atların rasyonlarında kullanılmamalıdır.

SORGUM BUĞDAY KEPEĞİ

PROTEİN SAPLAMENTLERİ SOYA KÜSPESİ Mükemmel bir protein kaynağıdır. Lizin miktarı yüksek olup bu yönü ile tay rasyonlarının vazgeçilmez yem maddelerinden birisidir.

PROTEİN SAPLAMENTLERİ KETEN TOHUMU KÜSPESİ Proteinli yemler içinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Atın kıllarına parlaklık ve canlılık verir. Laksatiftir ve konstipasyonu önler Keten tohumu küspesi lizin bakımından fakirdir ve tay rasyonlarında ve hızlı büyülen atlarda kullanıldığından lizin eksikliğine neden olabilir.

1. Kaliteli yemler verilmeli 2. Hayvana verilen rasyon dengeli olmalı 3. Ani rasyon değişikliklerinden kaçınılmalı 4. Laktasyonda ve büyüme döneminde olan atlarda protein ve mineral yüksek olmalı 5. Kaba yemin rasyondaki ağırlığı % 50 olmalı 6. Küflü donmuş yem verilmemeli 7. Yemin ve suyun temiz olması sağlanmalı 8. Elden yem yedirmemeli ki bu durum kemirmeye neden olabilir 9. Büyüyen ve laktasyonda olan atlara daha ziyade baklagil otları verilmeli

10. Olgun ve yaşlı atlara buğdaygil otları tercih edilmeli 11. Yemle yeterince Ca ve P verilmeli 12. Atlarda diş kontrolü mutlaka yapılmalı 13. Konsantre yemlerin çok inceltilmemesi gerekir. 14. Hayvana verilen su temiz ve serin olmalı 15. Çalışma yapacak atlar çalışmaya çıkmadan en az 1 saat önce yemini tamamen bitirmiş olmalı veya çalışmadan gelmiş atlara en az 1 saat sonra yem verilmeli 16. Genelde atlar günde iki kez yemlenmeli, çok sıkı çalışan atlarada ise bu sayı 3’e çıkarılmalı 17. Terli ve egsersizden yeni gelmiş atlara hemen su verilmemeli 18. Ahırda kalan atlara sürekli egsersiz yapılmalı

TAYLARIN BESLENMESİ Tay 3 yaşına kadar olan genç atlar için kullanılır Kısraklar doğumlarından sonra 3. güne kadar Ig. G ve Ig. M içeriği yüksek kolostrum salgılar Kolostrun ilk 30 dk-en geç 6 saat içinde verilmeli CA %10 -20 kadar süt içirilebilir. Doğumdan 16 saat sonra kolostrum verilse dahi – Bağırsak temizleyici özelliği – İmmun sistemi kuvvetlendirici etkisi yoktur – Enterotoksemi ve septisemiden ölümler görülebilir. – Ağız sütü verilmeden su ve süt 16 saat kesinlikle içirilmez

Tay günde 60 -70 kez 2 -3 dk. süreyle ve her emişte 160 -220 g alır. Emme olayı 4 aylıkta saatte bir’e kadar iner Kısraklarda pik süt verimi 6 -8 hf 3. aydan sonra süt üretimi azalır. Süt iyi bir besin maddesi olmakla beraber demir, bakır ve diğer bazı besinleri yetersizdir. – Bakır normal kemik gelişimi için mutlaka gerekli Taya tek başına süt verilmemelidir, hayvanlarda anemi görülebilir. çünkü

Genç taylar, maksimum oranda büyüme ve gelişme için sütle birlikte diğer besin maddelerine ihtiyaç duyarlar. Annesi olmayan taya başka bir kısrağın kan serumu çıkarılıp deri altı yolla verilirse kolostrum etkisi sağlanabilir.

Creep Yemlerle Beslenme destekleyen tay yemi) (Anne sütünü Süt alma dönemindeki (4 -6 ay) taylara sütün veya çayırın yetersiz olabileceği düşünülerek hazırlanmış konsantre yem veya konsantre+kaba yem karmasına krep veya emekleme yemi denir. Krep yem 10. günden, taze yeşil yemler veya kuru otlar 3. haftadan itibaren taylara verilmeye başlanır. Tay CA’ın %1 -1. 5 kadar krep yem tüketebilirler (3 aylık yaşa kadar günde 2. 7 kg geçmemeli-kemik rahatsızlıkları-)

Tay rasyonlarında mineral ve özellikle Ca ve P düşük düzeyde veya yetersiz ise yalama taşları kullanılır. – Hayvanın rahatlıkla ulaşabilecekleri yerlere konmalı Fazla protein tüketimi Ca’un fazla retensiyonuna ve Cu ve Zn gibi kemik gelişiminde etkin olan minerallerin yetersiz emilimine neden olmaktadır – %14 -16 HP süt yemleri kullanılabilir. Krep yem 1 -1. 5 kg tüketilirse sütten kesilebilir. Çayır ve mera kaliteli ise 2 -3 haftadan sonra taylar otlatılabilir – Parazit kontrolleri yapılmalı

Çayır ve mera yetersiz ise sekumdaki mikrobiyel sindirimin gelişmesi için iyi kaliteli yonca kuru otu, çayır kuru otu veya bunların karışımları 50: 50 melas +su ile ıslandırılıp tatlandırılarak taya yedirilir. Anne sütü Fe ve Cu yönünden fakir olduğundan creep yemlere ilave edilmeli. Tay, 3. 5 aylık yaşa kadar ortalama 1. 4 kg / gün CA kazanır. Bu yaştan sonra CA kazancı düşme gösterir. Tay 3. 5 aylık yaşta olgun ağırlığının %80’ ine ulaşır.

Süt ikame yemleri ve erken sütten kesim Süt ikame yemleri; 1. Annenin ölümü veya hastalanması durumunda 2. Anne sütü yetersiz olduğunda 3. Annenin memelerinin yaralanmasında 4. Annenin tekrar tohumlanmasında yardımcı olmak amacıyla erken sütten kesme durumunda 5. Annenin eğitimi ve gösteride bulunması için erken sütten kesilmesi durumlarında.

Öksüz taylara varsa başka bir kısrağın kolostrumu 250 cc verilir Kısrak sütü yoksa keçi sütü verilebilir. – Kazein düşük olduğu için rahatlıkla taylara verilebilir. – Keçi sütü yoksa inek kolostrumu (Ca (%25 DCP) ve %6 -7 laktoz) verilebilir. Süt ikame yemi: Yağsız süt tozu veya 700 ml %2 yağ içeren inek sütü, 20 -30 g laktoz, 10 g DCP (2 çay kaşığı) SİY 2. günden sonra verilmelidir.

Taylara verilecek SİY (toz form) besin madde miktarları HP %21 (min. %22’si süt ürünlerinden sağlanmalı) HY, min %12 -14 HS, maks. %0. 15 Ca, %0. 7 -1, 1 P=%0. 65

BÜYÜMEKTE OLAN ATLARIN BESLENMESİ Sütten kesimden 1 yaşına kadar olan süreyi kapsar. En az 4 en fazla 7 ay içinde sütten kesilir. Taylar %14 -16 HP, 3000 kcal, %0. 7 lizin, %0. 7 Ca ve %0. 5 P içerikli konsantre yemi 1 -1. 5 kg tüketirse sütten kesilebilir. 8 -10 saat otlatma imkanı sağlanmalı Otlatma imkanı yoksa yonca +çayır kuru ot karışımı CA%1. 5 -2 si kadar veya adlibitum verilebilir. Rasyonun %70 konsantre yem olmalıdır Tayın sekumu 15 -24 aylıkta tam olarak gelişmekte ve kaba yemi maksimum sindirebilmektedir.

BÜYÜMEKTE OLAN ATLARIN BESLENMESİ Sütten kesimden 1 yaşına kadar olan süreyi kapsar. En az 4 en fazla 7 ay içinde sütten kesilir. İlk yılda canlı ağırlık kazancı en yüksektir – İlk birkaç ayda kemik ve kas gelişimi daha hızlı Rasyonları protein, enerji, vitamin ve mineral yönünden yüksek olmalıdır. Doğumdan 18 aylığa kadar ağırlık ve yükseklik Tay doğumdan sonra ilk 90 günde yaklaşık 110 kg‘ a yükselir ve günde 1. 2 kg CA kazanır. 2. 90 günde 75 kg ve günde 0. 8 kg CA kazanır. 3. 90 günde 60 kg ve günde 0. 7 kg CA kazanır. 4. 90 günde 45 kg ve günde 0. 5 kg CA kazanır.

BİR YAŞLI ATLARIN BESLENMESİ Atlar bir yaşa ulaştığında iyi bir şekilde büyümüş, iyi bir şekil almış ve ayakları iyi gelişmiş olmalıdır. Tayların ikinci yılık periyodunda CAA ilk yılda olduğu gibi olmasa bile hayvanlara iyi kaliteli yem vermek gerekir. Sütten kesildikten sonra hayvanlara her 45. 4 kg CA için 0. 45 -0. 68 kg kaba yem ve 0. 45 -0. 68 konsantre yem vermek gerekir.

Kaba konsantre yem oranı hayvanın özelliğine bağlıdır. Hızlı büyüyen atlara, yarış atlarına ve yüksek performansa sahip olan atlara konsantre yem kaba yemden daha fazla verilir. İyi bir bakım ve besleme programı uygulanmış ve iyi bir kas kemik yapısına sahip at ikinci yılın sonunda çok iyi bir performans ve yarış gösterir.

Bir yaşında olan atlar için rasyon örnegi

Rasyon % 12 -14 HP, 10 -11 Mcal/kg SE, % 0. 6 Ca ve % 0. 40 P olmalıdır. Yazın iyi kaliteli mera ihtiyacı karşılayabilir. Mera iyi değilse her 100 kg CA için 1 kg tahıl kırması yeterlidir. Kışın ise her 50 kg CA için 250 -500 g konsantre yem verilmelidir.

BİR YAŞINDAN BÜYÜK OLAN ATLARIN BESLENMESİ Bu hayvanların rasyonlarındaki protein, Ca ve P miktarı bir yaşındakilere oranla daha düşüktür. Kaba yem oranı % 60 -70 konsantre yem oranı da % 30 -40 şeklinde olmalıdır. Rasyonun HP yaklaşık % 13, kaba yemin ise %10. 5 olduğunda, böyle özellikteki kaba yem 3/4 oranında kullanılabilir. Yarış ve yüksek performans gibi kritik durumlar söz konusu olmadığından iyi kaliteli kaba yem yeterli olabilir.

AYGIRLARIN BESLENMESİ Aygırlar yetiştirme ve tohumlama sezonundan önce ne fazla yağlandırılmalı ne de fazla zayıf düşürülmeli. Aygır tohumlamada kullanılacaksa iyi kaliteli çayır otu veya yonca otu ile besin madde ihtiyacı büyük ölçüde karşılanır. Bu dönemde hayvanlara verilecek otun temiz, kaliteli, bol yapraklı olması gerekir. Su temiz ve rahatlıkla ulaşabilecekleri yerlerde olmalıdır.

Konsantre yem fazla verilmemeli daha çok kaba yem ağırlıklı besleme yapılmalıdır. Tohumlama sezonunda kullanılacak damızlık aygırlara verilecek konsantre yem miktarı 2 -3 haftadan önce artırılmalıdır. Bu dönemde protein, enerji, mineral ve vitamin bakımından yüksek yeme ihtiyaç duyarlar. Tohumlama sezonunda 100 kg CA için 1000 g konsantre yem verilir.

Konsantre yem miktarı aygırın kondisyonuna, kaba yemin kalitesine ve diğer faktörlere bağlı olarak değişir. Eğer iyi kaliteli çayır otu yoksa her kg CA 1 kg çayırbaklagil otu karışık kaba yem verilebilir.

Kısrakların beslenmesi Kısrakları yüksek düzeyde konsantre yemle besleyerek yağlandırmak veya yetersiz besleme yapılıp hayvanları zayıflatmak üreme sisteminin olumsuz yönde etkilenmesine neden olur. Genelde mart, nisan ve mayıs aylarında doğum yaparlar. Bu aylarda doğum yapan kısraklar daha sağlıklı olurlar. Gebeliğin son 90 günü önemli (embriyo hızlı gelişir) Tayın doğum ağırlığı 41 -45 kg‘ dır. 500 kg CA bir kısrak günde yaklaşık 7. 3 kg KM tüketir. Yani vücut ağırlığının % 0. 7' si kadar yem tüketir.

Gebeliğin ilk aylarında konsantre yemden sadece 0. 5 kg veya biraz daha fazla verilirken gebeliğin son 90 gününde konsantre yemden % 25 -35 oranında kullanılır. Hayvanın ve embriyonun ihtiyacının karşılanması için konsantre yem 1. 8 -2. 7 kg/ gün verilebilir.

LAKTASYONDA BULUNAN KISRAKLARIN BESLENMESİ Laktasyondaki kısraklar enerji, protein, mineral ve vitamin yetersiz düzeyde verilirse süt üretimi azalır – Gebe hayvanlarda fötusun gelişimi olumsuz yönde etkilenir. Besin maddelerince yetersiz rasyonla beslenen kısraklardan doğan tayların bir yaşına ulaşıncaya kadar kazandığı CA düşük olur. Laktasyonun ilk üç ayında besleme Laktasyonun ilk üç ayında yem tüketimi günde 3 kg/100 kg CA‘ a yükselirken, laktasyonun son 90 gününde bu miktar % 37 azalmaktadır. Laktasyonun ilk üç aylık periyodunda konsantre yem toplam yemin % 45 -55' ini oluşturur.

Tablo. Laktasyonun ilk üç ayında bulunan kısraklarda enerji ve yem tüketimi CA, kg Yem tüketimi, hayvan/kg/gün Sin. Enerji Mcal/kg Süt üretimi kg/gün 200 5. 2 2. 79 8 400 8. 4 2. 79 12 500 10 2. 79 15 600 11. 8 2. 79 18

Laktasyonun 3. Ayından sütten kesime kadar besleme; Tay doğduktan sonraki ilk üç ay içerisinde kısrağın ürettiği süt miktarı 2/3 oranında azalır (tüketilen yem miktarı azalır). Kaba yemin protein düzeyi ise % 11' den az olmamalı. Tablo. Laktasyonun üçüncü ayından sütten kesime kadar süt üretimi ve yem tüketimi Canlı ağırlık 200 400 500 600 Yem tüketimi, Süt üretimi gün / hayvan / kg / gün kg 5. 0 6. 0 7. 8 8. 0 9. 4 10. 9 10. 0 12. 0

Anne Sütü Kısrak laktasyonun pik döneminde günde 24 kg süt verebilir (genelde ortalama 12 -18 kg) Anne sütü tayın tüm ihtiyaçlarını karşılayamaz. Anne sütündeki besin maddelerini dengeleyebilecek saplementlere ihtiyaç vardır. Anne sütündeki sindirilebilir enerji, protein, Ca ve P tayın ihtiyacını karşılamada yetersiz. Süt Fe ve Cu yönünden yetersiz olduğundan taylarda anemiye de neden olabilir.

YARIŞ ATLARININ BESLENMESİ İyi bir performans ve yarış için eğitim gören atlara, atletlere benzer şekilde uygulama yapılmalı. Bir insanın ortalama yaş ömrü 70 yıl iken atın ömrü yaklaşık olarak 20 yıldır. At bir yaşından itibaren eğitime ve çalışmaya başlar. At insana göre daha erken yaşta antrenmana başlar ve bu durum hayvanın vücudunda ağır bir stres oluşturur. Bu stres iyi bir şekilde ortamdan uzaklaştıramaz ise vücut ve kemik gelişimi tam olamaz.

Yarış atları genelde 2 yaşında yarışmalara başlar. Bu dönemde dengeli bir rasyon ve iyi bir bakımda şarttır. Yarış atları yüksek düzeyde enerjiye ihtiyaç duyar. Yarış atı yarış periyodunun ilk 1 -3 dakikasında maksimum gücünü harcar. – Enerjinin kullanılması ve yararlanılabilirliği kısa zamanda maksimum seviyeye ulaşmaktadır. Enerjinin kullanılabilirliği vücudun yarış esnasında oksijen taşıma ve kullanma kapasitesine bağlıdır.

Bir aksama söz konusu olursa atın yarış performansı oldukça düşer. Atın çalışması esnasında kaslara enerjinin sağlanmasında glikojen ve serbest yağ asitleri önemli rol oynar. Bu amaçla rasyonlara glikojen ve yağ ilave edilebilir. Ancak at çalışmıyor ise verilen bu yağı okside edemez ve yağların iyi değerlendirilememesine neden olur.

Yüksek performansa sahip ve efor sarf eden atların rasyonlarına yağ ilave etmek enerjinin vücutta kullanılabilirliğini olumlu yönde etkilemektedir. Rasyonlara yağ katmak enerjinin kullanılabilirliğini artırdığı gibi amino asitlerin dolayısıyla proteinlerin kullanılabilirliğini de yükseltmektedir. Ancak fazla miktarda yağ kullanmaktan kaçınmak gerekir. Bu amaçla rasyonlara genelde % 1 düzeyinde yağ katmak yeterli olmaktadır.

Besinler Tavsiye edilen düzeyler Protein Kalsiyum Fosfor Lysine Methionine % 14 - 16* % 0. 8 - 1. 0* % 0. 6 - 0. 8 % 0. 7 - 0. 8 % 0. 3 - 0. 4

ATLARDA ÖNEMLİ BESLENME HASTALIKLARI

Laminitis (Arpalama) Ayağın lamina tabakasının yangısıdır. Genelde ön ayaklarda lokalize olur. Yüksek ateş ve ürümede güçlük gözlenir Etiyolojisi CA yüksek poniler daha duyarlı Mısır ve sorgum gibi tane yemlerin fazla miktarda verilmesi Sert yüzeyler Terli hayvanların fazla miktarda soğuk su ile yıkanması

At ayaklarını öne uzatır Ödem ve yangının gelişimi

Bir ayağın üzerine diğer ayağın sakatlanması nedeniyle aşırı yük binmesi İklimsel faktörler Tane yemlerin sindirimi sırasında açığa çıkan histidin dekarboksile olarak histamine dönüşür. – Damar permeabilitesini artırarak damar yönnden çok zengin olan ayak dokusunda kan serumunun lamellalar arasına sızmasına neden olur. Yüksek miktarda kolay eriyebilir CHO sekum ve kolonda laktik asit ve UYA üretilmektedir. Ölen bakteriyel hücrelerden salınan endotoksinler emilerek damar permeabilitesini artırarak laminitiste rol oynar.

Ödematöz, ısı artmış ve kızarık

Klinik belirtiler Genel olarak hayvanda ateş yükselir, solunum artar, kalp ve nabız atımında artış, bazı vakalarda ağrılı spazmlar ve aşırı terleme görülür. Bu belirtiler genelde 10 günde ortaya çıkar Tırnak ile yumuşak tabaka arasında serum infiltrasyonu vardır.

Teşhis Hayvanın genel durumunda bozulma, tırnakta ısı artışı, ayak arterlerinde nabız artışı, ayakta ağrı, hareket etmede isteksizlik hastalığın teşhisine yardımcı olur.

Tedavi Akut laminitiste özelikle aşırı tane yemle beslenen hayvanlarda ayaktaki sıcaklığı giderebilmek için soğuk kompresler yapılır Antihistamik solusyonlar tatbik edilir. Günde 3 kez 120 ml IM kan verilerek otohemotereapi yapılabilir Kronik laminitiste, çok uzayan tırnak ayak ucundan kesilerek uzaklaştırılır. Yassılaşan tabanı korumak için nallama yapılır

İlerlemiş laminitis

Sancı (kolik) Sindirim sisteminde meydana gelen bozukluklarla karakterize ve ince bağırsaktaki kasların kasılması sonucu oluşan abdomen ağrısıdır. Besleme hataları ve yanlış bakım sonucu at ölümlerinin önemli bir nedeninin oluşturur. Çalışan atlarda oldukça sık görülür. Etiyoloji Fermente ve hacimli kaba yemlerin mide ve ince bağırsakta yapışkan bir kitle oluşturması

Fazla miktarda tahıl ve yeşil yemin birdenbire verilmesi, Stres, Düzensiz çalıştırma, İş yapmayan atların fazla doyurulması veya bu hayvanlarda ani yem değişikliği yapılması Midesi dolu atların çalıştırılması (özellikle hacimli yemler verildiğinde) Çalışmadan (işten) yeni dönmüş atlara hemen soğuk içirilmesi

Kötü kaliteli, çamurlu ve topraklı kaba yemlerin tüketilmesi Diş bakımının düzenli aralıklarla yapılmaması Hayvana verilen suyun temiz olmaması Parazitler Klinik belirtiler Sancı genelde kan laktat seviyesinin yükselmesi ile karakterizedir At kuyruğunu ısırır, toprağı döver, iştah kaybı vardır İleri vakalarda at kendini yerden yere atar.

Sancı belirtisi

Vesica urinaria’ya n basınçtan dolayı at sık idrar yapar. Kalp ve solunum sayılarında artış görülür. Normalde kalp dakikada 38 -40 kez atarken kolikte bu sayı 68 -92’ye çıkar. Şiddetli kolikte kalp atımları dakikada 100 atımın üzerindedir. Solunum sayısı 12 -24’den 72’ye yükselir. Vücut ısısı biraz düşer, diare, gaitada sindirilmemiş tane yemler, kötü nefes kokusu ve burundan mide içeriği gelmesi görülür.

SANCI ÇEŞİTLERİ: 1) Yemek borusu tıkanıklığı sonucu gelişen sancı Atlara yetersiz su verilmesi, kötü diş yapısı, yabancı cisimler Tükürüğün yetersiz olması Yumuşak peletlerin veya kuru şeker pancarı posası peletlerinin at beslemede kullanılması sonucu tükürüğün büyük kısmı bu yemler tarafından emilir. Bu yüzden verilmesi gereken pelet yem daha sert yapıda olmalıdır.

2) İmpaktik Kolik (Kabızlık Sancısı) Bu tür kolikte gaz sıkışıklığının büyük bir kısmı kalın bağırsaklardadır. Feçes kolonun belli bir noktasına lokalize olmuştur. Aynı zamanda ileosekal kanalda yer alabilir. Sekumda su emilimi azalır, ventral kolonda dehidratasyon ve hipovolemik şok görülür. Feçes ince bağırsakta sıkışması fazla tahıl tüketiminde ortaya çıkmaktadır. Özellikle yaşlı, diş problemi olan ve düşük kaliteli ot tüketen atlarda daha sıklıkla görülür. Tedavi: Yağlı maddeler, Sabunlu su da

3) Gaz Sancısı Şişkinlik ventral kolonda ve abdomende oluşur. Gastrik timpani yem tüketiminden 4 -6 saat sonra oluşur. Bağırsaklarda biriken basıncın mutlaka yok edilmesi gerekir. Aksi taktirde mide yırtılır ve hayvan ölür. Tipik olarak köpek oturuşu durumu. İleri vakalarda: burundan mide içeriği gelir, mide yırtılır ve hayvan şoka girerek ölür. Tedavi %4’lük tuz solüsyonu fermente olmuş kitlede viskoziteyi azaltarak su tüketiminde artış sağlayıp sancıyı kısmen azaltabilir.

4) Kum sancısı Özellikle çok kumlu topraklarda otlayan hayvanlarda sıklıkla görülmektedir. Bazı atlar kötü bir alışkanlık olarak kum ve toprak yer. Hayvanda diyare, yere yatma ve inleme, ayakları ile yeri eşeleme ve ileri vakalarda ölüm görülür. Tedavi için fazla miktarda parafin likit verilmelidir

Bağırsaklarda düğüm ve rotasyonla sancı şekillenebilir. Bu tür sancıda operasyon yapılmalıdır. Ancak başarı sancı son derece düşüktür. 5) Spazm Bağırsaklarda çok fazla hareket vardır. Ani yem değişikliği, ağır çalışma ve üşütmede spazm sancısı görülmektedir. Tedavide spazm çözücü preparatlar kullanılır.

6) TAY SANCISI Taylarda doğumu takiben 48 saat içerisinde bu tip sancı oldukça yaygındır. Mekonyumun kalın bağırsaklarda bloke olması ile şekillenir. Tedavide hayvana lavman yapılmasını takiben 200 ml parafin likit veya gliserol oral yolla kullanılabilir veya sabunlu su verilebilir.

7) Parazitlerden Kaynaklanan Sancı Atların meralarda serbest beslenmeleri durumunda parazitlerle enfekte olma riski daha yüksektir. En çok karşılan türler askaritler, tenyalar ve barsak kurtlarıdır. Tedavinin amacı gastrointestinal sistemde yırtılmayı önlemek Timpani ve ağrıyı kontrol etmek Bağırsakları boşaltmak Bakteriyel fermentasyonu hızla durdurmak ve bağırsakta normal bir peristaltik sağlamaktır.

Sancıyı oluşturan kitlenin uzaklaştırılması için mineral yağlar veya kaolin-pektin hamuru yedirilir. 500 kg CA bir ata 2 -6 lt parafin likitin günde bir veya iki kez verilmesi yararlıdır. Keten tohumu yağı 0, 5 -1 lt Ağrı kesici ve sakinleştirici (sedatif) preparatlar kullanılır.

AZOTÜRİ (PAZARTESİ HASTALIĞI) Yarış atlarında ve fazla çalışan küçük atlarda daha sık görülür. Hafta sonu tatili gibi bir süreliğine dinlendirilen atların aniden çalıştırılmaya başlatılmasıyla oluşur. Etiyoloji Hastalık uzun süre dinlendirmede olan iyi beslenen atlarda ve soğuk hava koşullarında kolaylıkla ortaya çıkar. Konvülsiyon genelde egzersizin ilk bir saati içinde özelliklede ilk 15 dakikada görülür. Azotüri, glikolizis sonucu dokularda ve kanda laktik asit birikmesi ile bazı mental bozukluklara sebep olan bir myopati olarak tanımlanır.

Klinik bulgular Hayvanlar birdenbire işe koşulduktan sonra bulgular şekillenmeye başlar. Terleme ile birlikte arka bacakların birinde veya ikisinde sertlik görülür. – Dinlendirilirse birkaç saat içerisinde belirgin düzeyde iyileşir. Hastalık başladığında önlem alınmaz ise belirtiler süratli bir şekilde gelişir. Hayvan sinirli bir hale gelir. Solunum hızlanır ve hastalığın ilerlemesi ile at önce köpek pozisyonu alır sonra tamamen yatar pozisyona geçer. Hastalık sadece ön ayaklarda lokalize olmuşsa hayvan ayakta durur.

Lezyonlar genelde bel kaslarında görülmektedir. Bu kas bölgeleri açık renkli ve bölümlüdür. Kalp atışı 90’a çıkar, hastalığın ilerlemesi ile kalp atışı daha da hızlanır ve hayvan gücünü tamamen yitirir. Etkilenen kaslar sert, duyarsız ve şişkindir. Ürinasyon zordur ve ve zaman içerisinde biriken idrar sonda ile dışarı alınmalıdır. Hastalığın seyri farklılık gösterir. iyileşme birkaç saat içerisinde olabildiği gibi 2 -4 gün de sürebilir.

Dejeneratif değişiklikler histolojik incelemeler sonucu belirlenir. Hasta hayvan sakin ve rahat edebileceği yerde barındırılırsa nabız düzelir ve 24 saat içerisinde normale döner Sedatif ve tranklizanlar ile sakinleşmeyen atlar için prognoz kötüdür.

Tedavi Yapılacak ilk işlem atı sakin ve sessiz bir yere götürüp dinlenmesini sağlamaktır. Sinirli ve huzursuz atlara sedatifler ile lakzatif preparatlar verilir. Hastalığın önlenmesi için E vitamini, Se ve kortizon uygulaması yararlı olmaktadır. Rasyona %2 sodyum bikarbonat katılması tavsiye edilir.

Osteokondrozis Endokondral kemikleşmede bozukluk Hastalığın iki ayrı formu vardır: 1) kıkırdakta kalıtımsal bozukluk (idiopathic) 2) normal kıkırdak yapı üzerinde meydana gelen bozukluk (beslenmeye bağlı) Etiyoloji: Kalıtım, büyüme hızı, rasyondaki dengesizlik (Yüksek enerji/protein alımı, bakır eksikliği, kalsiyum/fosfor dengesizliği), düzensiz uygulanan çalışma programı

Şematik lezyon Artroskopik tanı

Farklı evrelerde osteokondrozis

MR tanısı

Operasyonda, defekt büyüklüğü

Yüksek kalori alınması, Rasyonda fazla miktarda protein Yüksek miktarda CHO tüketiminde taylarda insulin ve troid hormonunun düzenli salınımı bozduğu ve hücrelerin besin maddelerinden yeterli ölçüde yararlanmasının engellendiği görülmektedir. Atlarda bakır noksanlığı ve çinko fazlalığı sonucu ortopedik gelişim bozuklukları görülmektedir. Koruma ve tedavide öncelikle gerekli önlemlerin alınması daha yararlıdır.

Enerji ve bazı besin madde yetersizlikleri veya fazlalıklarında görülen hastalıklar Enerji noksanlığı; Genç atlarda büyümede yavaşlama ve gerileme hatta tamamen durma görülür. Ergin atlarda canlı ağırlık azalır, kondisyon düşer ve aşırı yorgunluk gözlenir. İç organlarda atrofi ve yağ dokuda azalma Enerji fazlalığında, yağlanmaya yol açabilir. Atlar özellikle stres ve hastalıklara karşı hassastır Üreme etkinliği düşer ve yaşama süresi azalır

Kanda yağ miktarı Fazla kilolu at

Kaşektik at

Hayvan çok zayıf ise enerji tüketimi artar, çok yağlı ise enerji tüketimi azalır. Genç hayvanlarda çeşitli iskelet bozuklukları ortaya çıkar Protein noksanlığında; özellikle genç taylarda iştah, büyüme ve canlı ağırlık azalır, ergin atlarda düzensiz östrus, döl verimi düşer ve süt verimi azalır. Protein fazlalığında; aşırı miktarda protein verilmesi atlarda büyümede gerileme ile sonuçlanır

Genç atlarda aşırı miktarda beslendiğinde arpalama, kolik yada yağlanma ve sonuçta ortopedik hastalıklar gelişir. Atlarda proteinle ilişkili olarak myositis hastalığı söz konusu olup , son klinik çalışmalar rasyonun protein düzeyini azaltarak bu sendromun iyileştirebileceğini göstermiştir.

Atlarda Kalsiyum Fosfor Yetersizliği Rasyon fosfor bakımından yüksek, kalsiyum bakımından da ancak ihtiyacı karşılayacak düzeyde ise , hayvanlarda şiddetli iskelet bozuklukları ve ileri devrelerde hyperparatiroidizm görülür Yüz kemikleri büyür ve süngerimsi bir yapı alır. Fosfor bakımından yüksek değere ve kalsiyum bakımından düşük değere sahip buğday kepeğinden aşırı miktarda tüketildiğinde bu hastalık ortaya çıkar

Yüksek miktardaki fosfor aynı zamanda ince bağırsakta kalsiyum emilimini azalttığı gibi böbreklerde kalsiyum atılması, kan kalsiyum konsantrasyonunu ve kemiklerde kalsiyum alıkonulmasını azaltmaktadır. Çalışan atlar terleme ile kalsiyum ve fosfor kaybedebilirler Hayvan enerji ihtiyacını karşılamak için fazla miktarda yem tüketeceğinden kalsiyum ve fosfor ihtiyaçlarını da karşılamış olur. Çalışan atların her 100 kg CA için 5. 2 -6. 0 g kalsiyum ve 3. 0 g fosfor gereklidir.

Hem kalsiyum hem de fosfor noksanlığı atlarda kemik bozukluklarına neden olur. Taylarda kemik şekillenmesi zayıflar, yumuşak kemik oluşur ve sonuçta raşitizm meydana gelir. Yaşlı atlarda ise kemik süngerimsi bir hal alır, poröz oluşum vardır ve kemiklerde kırılmalar şekillenebilir.

Genç atlarda kalsiyum, fosfor noksanlığı ile beraber bakır, çinko eksikliği ve dengesizliği, tendoların kasılması gibi hastalıklar görülebilir. Rasyondaki fazla kalsiyum, kalsitonin hormonu sekresyonunu artırır. Bu durumda büyümekte olan tayın kıkırdak dokusunun kemik dokusuna dönüşümü düzenli olmaz