WPROWADZENIE KONCEPCJE TEORETYCZNE WSPCZESNE PROCESY I PRAKTYCZNE WYZWANIA

WPROWADZENIE. KONCEPCJE TEORETYCZNE, WSPÓŁCZESNE PROCESY I PRAKTYCZNE WYZWANIA REALIZACJI PROGRAMÓW AKTYWIZACJI MAŁYCH I ŚREDNICH MIAST W POLSCE PRZEMYSŁAW ŚLESZYŃSKI INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA PAN KOMISJA GEOGRAFII OSADNICTWA I LUDNOŚCI PTG EUROPA MAŁYCH OJCZYZN • WAŁBRZYCH • 24 KWIETNIA 2019 R.

ZMIANA WZROSTU NA REGRES: SPODZIEWANA DEPOPULACJA max 32 mln

PROGNOZA DEMOGRAFICZNA (2015 -2050) ORIENTACYJNY SZACUNEK UWZGLĘDNIAJĄCY NIEREJESTROWANĄ EMIGRACJĘ ZAGRANICZNĄ Źródło: Śleszyński 2016, Ekspertyza dla MR (Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju)

REGION EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ NAJSILNIEJ WYLUDNIAJĄCYM SIĘ REGIONEM ŚWIATA (OBOK JAPONII) Źródło: ONZ, Departament Spraw Ekonomicznych i Społecznych

WEWNĘTRZNA POLARYZACJA WSKUTEK MIGRACJI WPŁYW NA: § Różnicowanie hierarchii osadniczej. § Migracje jako główny czynnik depopulacji regionów peryferyjnych. § Drenaż wewnętrzny, konkurencja o zasoby ludzkie, atrakcyjność migracyjna. § Deformacje struktury płci. § Suburbanizacja. § Wpływ na rynek pracy. Źródło: Śleszyński 2018

ATRAKCYJNOŚC MIGRACYJNA MIAST osobo*km (liczba osób x odległość przemieszczenia wewnętrznego) - 10 najatrakcyjniejszych gmin (2012)

ATRAKCYJNOŚĆ MIGRACYJNA MIAST, 2017 Około 75% miast ma saldo ujemne

Zmiany w hierarchii migracyjno-osadniczej miast Polski w latach 1990 -2014

TRACENIE/ZYSKIWANIE FUNKCJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH W ZBIORZE MIAST (POLARYZACJA SYSTEMU OSADNICZEGO) Źródło: Śleszyński 2016, Ekspertyza dla MR (Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, zob. Przegląd Geograficzny 2017)

UDZIAŁ W AKUMULACJI ZAMELDOWAŃ (1989 -2015) % reforma administracyjna 1999

Ile nas kosztuje niekontrolowana urbanizacja: pieniężne koszty chaosu przestrzennego w Polsce Obszar Osadnictwo i infrastruktura techniczna Transport i mobilność Rolnictwo Rynek nieruchomości Opis kosztów budowa infrastruktury, obsługa nadmiernie rozproszonego osadnictwa, ujemne saldo gospodarki przestrzennej nadmierne dojazdy do pracy, kongestia ruchu, straty czasowe, koszty zewnętrzne mechanizacja, transport, nadmierne wyłączenie terenów z produkcji rolnej, ochrona przez zadrzewienia wykup gruntów, roszczenia odszkodowawcze, pomniejszone wpływy z podatku od nieruchomości Koszty zewnętrzne wydatki na ochronę środowiska, koszty zdrowotne, usuwanie w środowisku skutków klęsk żywiołowych przyrodniczym Razem Oszacowana kwota dla Polski 20, 5 mld zł 31, 5 mld zł 8, 8 mld zł 10, 9 mld zł 12, 6 mld zł Uwagi W przypadku kosztów wieloletnich przyjęto 10 -letni okres amortyzacji. Kwota nie obejmuje roszczeń odszkodowawczych W przypadku kilku różniących się szacunków tego samego zjawiska kwoty uśredniano. W przypadku kosztów zewnętrznych przyjęto 20% całości kosztów dane z gmin i województw interpolowano na gminy typowo wiejskie w Polsce Bez tzw. bańki spekulacyjnej wynikającej z silnej nadpodaży gruntów i potencjalnych kosztów odszkodowawczych związanych z ewentualnym uchyleniem planów miejscowych Kwota minimalna, np. WHO oszacowało koszty silnego zanieczyszczenia powietrza na 102 mld USD 84, 3 mld zł Źródło: Kowalewski A. , Markowski T. , Śleszyński P. , 2018, Studia nad chaosem przestrzennym, Studia KPZK PAN, 182, t. I-III, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, Warszawa, 840 ss.

WYZWANIA ROZWOJOWE 1. Rosnące niedopasowanie miejsc pracy i zamieszkania przy powiększającej się luce podażowej. 2. Coraz bardziej rozproszone i nieefektywne osadnictwo. 3. Polaryzacja, nierównowaga przestrzenna, wzrost roli przepływów i mobilności.

CO ROBIĆ? KONCEPCJA DEGLOMERACJI I JEJ POTENCJALNE ZNACZENIE DLA AKTYWIZACJI I ROZWOJU

NOWA DOKTRYNA ROZWOJU POLSKI § Błędne sformułowanie dylematu: "rozwój polaryzacyjny czy zrównoważony". § Rozwój powinien być zrównoważony regionalnie, ale skoncentrowany lokalnie.

POLICENTRYCZNOŚĆ § Polski system osadniczy jest policentryczny pod względem demograficznym § miasta są różnej wielkości, nie ma dysproporcji § miasta są w miarę równomiernie rozmieszczone geograficznie § jest to nasz niedoceniany "skarb narodowy"

INDEKS POLICENTRYCZNOŚCI ŹRÓDŁO: ESPON

Dlaczego policentryczność systemu osadniczego jest cechą korzystną? 1. Nie występują rażące dysproporcje (a przez to systemy społeczno-gospodarczoprzestrzenne, w tym zagospodarowania przestrzennego, nie wykazują nadmiernych tendencji do koncentracji, efektów sprzężeń zwrotnych, itd. ). 2. Jest większe prawdopodobieństwo wystąpienia synergii (możliwe uzyskanie korzyści dzięki połączeniu różnych części większego systemu, w tym przypadku osadniczego, poprzez sieci transportowe). Zjawisko synergii jest charakterystyczne dla systemów sieciowych, gdzie występuje zaawansowana kooperacja wysoko wyspecjalizowanych zespołów z różnych przedsiębiorstw. W dalszej kolejności umożliwia to powstawanie powiązanych wzajemnie i wysokoefektywnych skupień komplementarnych działalności, czyli klastrów. 3. Obniżane są koszty działalności (a więc i konkurencyjność ośrodków miejskich). 4. Systemy policentryczne są zatem bardziej efektywne. Warto przypomnieć, że policentryczność systemów osadniczych - tak obecnie powszechnie postulowana w polityce regionalnej UE, to pokłosie tego, że zaszczepił ją obecnej kadrze zarządzającej w gospodarce przestrzennej UE jeszcze w latach 1970. i 1980. prof. Kazimierz Dziewoński (IGi. PZ PAN).

NACZELNY PROBLEM WSPÓŁCZESNEJ DEGLOMERACJI POLSKI § Jak optymalnie dopasować funkcje różnego typu i różnego rzędu (szerzej działalność społecznogospodarczą) do policentrycznego systemu osadniczego Polski? § W jakich układach potrzebna jest koncentracja, a w jakich równoważenie czynników rozwoju?

OBSZARY (DZIEDZINY) DEGLOMERACJI DEGLOMERACJA OPTYMALIZACJA PODZIAŁU ADMINISTRACYJNOTERYTORIALNEGO LOKALIZACJA I KSZTAŁTOWANIE FUNKCJI MIASTOTWÓRCZYCH WYŻSZEGO RZĘDU POLICENTRYZM KOMUNIKACYJNY NOWA POLITYKA PRZEMYSŁOWA I REINDUSTRIALIZACJA POLICENTRYZM FINANSOWY ZRÓWNOWAŻONA POLITYKA MIGRACYJNA

NOWA POLITYKA PRZEMYSŁOWA I REINDUSTRIALIZACJA Zatrudnienie w rolnictwie – nadwyżki ludności na wsi Ośrodki reindustrializacji i relokacji przedsiębiorstw

Dziękuję za uwagę!