VLAGGENSYSTEEM SPORT IS OOK EEN SPEL MET GRENZEN

VLAGGENSYSTEEM SPORT IS OOK EEN SPEL MET “ GRENZEN” Het vlaggensysteem is een handig instrument voor bestuurders en lesgevers van een sportorganisatie, sportbegeleiders en sporters om bewust te leren omgaan met lichamelijk of seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sport. Aan de hand van zes criteria leer je lichamelijk of seksueel grensoverschrijdend gedrag correct inschatten. Zo kan je een situatie beoordelen met een groene, gele, rode of zwarte vlag. Die kleur geeft ook aan hoe je gepast kan reageren. ZBM wil als club zijn lesgevers hieromtrent informeren. INDIEN VRAGEN OF BEMERKINGEN : Algemeen aanspreekpunt ( API) ZBM : Jos Stas : EVS-verantwoordelijke Voor de vlaamse zwemfederatie is dit : Gretl Vandamme (API) Mail: gretl. vandamme@zwemfed. be Tel. 09/220. 53. 87 Laatste update juni 2018

Een heleboel kinderen en jongeren beleven elke dag fijne sportmomenten. Dat gebeurt natuurlijk het liefst op een veilige manier. Een belangrijk aspect daarbij is de lichamelijke en seksuele integriteit. Als sportbegeleiders moeten we de minderjarigen een omgeving aanbieden waarin ze leren omgaan met elkaar en zich kunnen ontplooien. Kinderen en jongeren ontwikkelen zich immers ook op seksueel vlak en als volwassenen worden wij geacht ervoor te zorgen dat ze dat op een gezonde manier kunnen doen. We zijn dat eerst en vooral aan de kinderen en jongeren verplicht, omdat hun welzijn elk ander belang overstijgt. Verder zijn we dat verplicht aan de ouders, die hun kroost aan onze zorgen toevertrouwen. Maar we zijn als sportclubs ook aan onze eigen status verplicht dat we alles doen wat haalbaar is om de lichamelijke en seksuele integriteit van onze jonge sporters te beschermen. Op die manier kunnen sportclubs veilige, gezonde havens zijn voor de volwassenen van morgen. De sportsector, waarbij de zwemfederatie ook haar steentje heeft bijgedragen, ontwikkelde voor sportfederaties en clubs enkele handige instrumenten:

SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG? DISCUSSIE EN ONDUIDELIJKHEID De Vlaamse Zwemfederatie VZF wenst inspanningen te leveren om de persoonlijke integriteit van haar leden te beschermen en stimuleert hierbij het integer handelen van haar begeleiders, trainers en bestuurders. Dit thema gaat heel breed: van geweld (verbaal en fysiek) en ongewenst intimiteiten tot het pushen en psychisch beïnvloeden van zwemmers, trainers en bestuurders. Acties? Uitwerken 'lichamelijke en seksuele integriteit' 1. Wat is seksueel overschrijdend gedrag? We spreken over seksueel grensoverschrijdend gedrag als er sprake is van een gebrek aan toestemming, vrijwilligheid en gelijkwaardigheid. Naast die factoren moet ook de context (belangrijk voor de sportsector), het zelfrespect en de ontwikkelingsfase van de personen in rekening gebracht worden. Seksueel misbruik is een vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag waarbij een groot leeftijdsverschil of machtsonevenwicht is, en waarbij de ervaringen bijna zeker pijn, angst of kwetsuren (al dan niet zichtbaar) veroorzaken. ‘

Geseksualiseerde samenleving Seksuele weerbaarheid beperkt aanwezig Verschillen in visie seks verlamt teams De discussie seks is vaak geladen en persoonlijk Er is een groot gevoel van verantwoordelijkheid Men wil vooral risico’s vermijden Seksuele ontwikkeling krijgt moeilijk ruimte Overreactie of laisser faire Men gaat het gesprek uit de weg Mistoestanden blijven lang toegedekt WAT IS HET PROBLEEM?

* Gender ongelijkheid belangrijk thema, dubbele moraal jongens en meisjes Verschillen in opvattingen over sekserollen zijn groter in culturen waar familie-eer een grote rol speelt Tweeledige rol media Bevestiging genderstereotiepe beeldvorming, ook druk op jongens om initiatief te nemen en meisjes te versieren (intern) dilemma voor meisjes: seksueel lijken (medianormen) dat niet mogen zijn (maatschappelijke normen). SEKSUALISERING, SEKS EN GRENSOVERSCHRIJDING: WAT WETEN WE?

* Dubbele moraal die jongeren weerspiegeld zien in media: • Neerbuigende en agressieve houding t. o. v. meisjes (o. a. meisjes als “hoeren” typeren), houding die je weerspiegeld ziet in bepaalde muziekclips of in porno. Groepsdruk bij ventileren van opvattingen. • Jongens die altijd seks willen & meisjes die daaraan grenzen moeten stellen. SEKSUALISERING, SEKS EN GRENSOVERSCHRIJDING: WAT WETEN WE?

Psychosociaal welzijn Vergelijken met ideaalbeelden in media, onhaalbaar ideaal. Lager gevoel van eigenwaarde bij meisjes (zelfbeeld). SEKSUALISERING, SEKS EN GRENSOVERSCHRIJDING: GEVOLGEN?

Dubbele moraal, seks en grenzen : Meisjes worden verantwoordelijk gehouden voor aangeven van grenzen, voor mogelijke grensoverschrijding (zoals aanranding en verkrachting). • Meisjes komen hierdoor onvoldoende toe aan herkennen en realiseren wensen. • Jongens nauwelijks bewust van eigen grenzen. SEKSUALISERING, SEKS EN GRENSOVERSCHRIJDING: GEVOLGEN?

* Pedagogische interventie: Continuüm van gezond naar zeer ernstig sgg en gradaties. • Signaleren • Duiden • Bespreekbaar maken door concretiseren • Wanneer ketenpartners inschakelen. • Weten hoe te handelen • Manco’s, geen diagnose, geen onderliggend probleem, geen juridisch kader. VLAGGENSYSTEEM

Een normatieve lijst (korte versie- lange versie) Criteria voor beoordeling Vlaggen (gradaties) Pedagogisch plan Tekeningen met leidraad Handleiding en trainingshandleiding Folder voor ouders(in ontwerp) VLAGGENSYSTEEM BESTAAT UIT

Verschillen in beoordeling Persoonlijke visie. De persoon over wie het gaat. De context. Je Kennis en ervaring. GRENSOVERSCHRIJDEND OF NIET?

Groene vlag: aanvaardbaar en positief seksueel gedrag Gele vlag: occasioneel licht grensoverschrijdend gedrag Rode vlag: zorgwekkend grensoverschrijdend gedrag Zwarte vlag: zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag BEOORDELEN VAN SEKSUEEL GEDRAG

Gebaseerd op bestaande literatuur over seksuele ontwikkeling Ingedeeld in leeftijdsfases Consequent volgens de vlaggen ingevuld Uitgebreid feedback van experts, werkveld en ouders (2008 -2009) Is een vertrekpunt voor beoordeling DE NORMATIEVE LIJST

ZES CRITERIA Toestemming Vrijwilligheid Gelijkwaardigheid Leeftijdsadequaat Contextadequaat zelfrespect Één criteria afdoende, per geval uniek.

WEDERZIJDSE TOESTEMMING Is er consent (toestemming)? Begrip en besef van wat voorgesteld wordt Kennis van de maatschappelijke norm Bewustzijn van de mogelijke gevolgen en alternatieven Verwachting dat een onderling akkoord gerespecteerd zal worden Mentale competentie Onduidelijk, eenmalig gebrek, herhaaldelijk gebrek.

VRIJWILLIGHEID Is er dwang? Druk die de vrije wil van het slachtoffer ontkent Perceptie van macht of autoriteit Perceptie van kracht Secundaire winst of verlies (geld, voordelen, vriendschap in ruil voor seks of angst voor verlies van liefde en vriendschap) Dreiging en geweld Wat is volgens jou dwang? Lichte dwang, eenmalig, herhaaldelijk gebruik manipulatie.

GELIJKWAARDIGHEID Gelijkwaardige relatie, een balans tussen beide partijen op vlak van leeftijd, kennis, intelligentie, macht, aanzien, religie, levenservaring… Is er gelijkwaardigheid tss beide partijen? Fysieke, cognitieve en emotionele ontwikkeling Passiviteit en assertiviteit Macht en controle Autoriteit Wat vind jij een gelijkwaardige relatie en wat niet? Licht, eenmalig grote en herhaaldelijk grote ongelijkwaardigheid.

LEEFTIJDSADEQUAAT GEDRAG (ONTWIKKEL LEEFTIJD) Is dit gedrag geobserveerd bij meer dan 20 % van de actoren bij recente observaties Is het gezien de leeftijdsspecifieke mogelijkheden te verwachten? Is het gezien de specificiteit van de ontwikkeling te verwachten vb autisme, intelligentieniveau, … Denk aan bijvoorbeeld factoren als: ses, etniciteit, seksuele voorkeur, religie, sekse, leeftijd.

CONTEXTADEQUAAT GEDRAG Contextgebonden regels vb school De algemene maatschappelijke norm: Privacy: naaktheid en aanrakingen zijn beperkt tot bepaalde plaatsen en mensen Tijd en cultuurgevoelig Persoonlijk en specifiek Storend voor een meerderheid Licht aanstootgevend, onbeleefd. Kwetsend of beledigend. Choquerend.

ZELFRESPECT Gedrag dat mogelijks gevaar of schade inhoudt voor zichzelf Fysieke kwetsuren zoals wondjes; pijn, infectie, mishandeling Psychische pijn zoals vernederd worden, uitgelachen, te kijk gezet, … Gedrag kan zelfbeschadigend zijn. Gedrag heeft fysieke, emotionele of psychologische gevolgen. Gedrag heeft zware fys. , emot. , of psychologische schade als gevolg.

Grensoverschrijding op één van de criteria voldoende Mate van grensoverschrijding bepaalt de kleur van de vlag Herhaald gedrag-rodere kleur Urgentie vanaf Rood Seksueel misbruik: rood/zwart SCHEMA

groen geel rood zwart toestemming OK +- OK --OK vrijwilligheid OK +- OK --OK Gelijkwaardigheid Leeft/ontw. adequaat Contextadequaat Zelfrespect OK +- OK - OK --OK

Indien het gedrag Duidelijk zonder wederzijdse toestemming is Duidelijk niet vrijwillig is Er geen voldoende gelijkwaardigheid is tussen de partners Dan wordt het beschouwd als seksueel misbruik. SEKSUEEL MISBRUIK

Groen: accepteren en eventueel uitleggen Geel: begrenzen en alternatieven bieden, uitleggen Rood: verbieden, uitleggen en controleren, eventueel straf of interventie aankondigen Zwart: verbieden, uitleggen, tussenkomen met straf of/en begeleiding HOE TE REAGEREN?

TWEE DERTIENJARIGE MEISJES ZITTEN IN DE SLAAPKAMER OP BED. ZE STRELEN ELKAAR TUSSEN EN OVER DE BOVENBENEN EN VINDEN HET FIJN. GROENE VLAG.

Wederzijdse Toestemming? Ja Vrijwilligheid? Ja, geen dwang. Gelijkwaardigheid? Ja Context: kan licht aanstootgevend zijn. Leeftijdsadequaat: ja (zie normatieve lijst) (zelf) respect (eventueel zelfbeschadigend)? ja Ingaan op of negeren, eventueel bevestigen en respecteren. GROEN VLAG EN GROENE VLAG REACTIE

EEN GROEPJE VAN 17 JARIGE JONGENS MASTURBEREN ZICH SAMEN. ZE HEBBEN VEEL LOL. GELE VLAG.

Toestemming? Onduidelijke wederzijdse toestemming Vrijwilligheid? Lichte dwang of druk Gelijkwaardigheid? Lichte ongelijkheid Leeftijdsadequaat? Licht leeftijdsafwijkend gedrag Context? Licht aanstootgevend (Zelf) respect? Eventueel zelfbeschadigend Benoem Jullie spelen een spelletje Begrens Je mag wel plezier maken, maar niemand dwingen (Zeg waarom): vrijwilligheid, contextadequaatheid Monitor Niet verbieden, wel grenzen aangeven GELE VLAG EN GELE VLAG REACTIE

EEN BLOTE JONGEN VAN 10 ZET EEN MEISJE VAN 10 ONDER DRUK OM HEM TE PIJPEN. RODE VLAG.

Toestemming wederzijds? Nee eenmalig? Herhaaldelijk? vrijwilligheid? Nee, gebruik van macht en intimidatie. Hoeveel dwang? Gelijkwaardigheid? Nee, niet in behoefte wel in leeftijd. Context? choquerend Leeftijdsadequaat? Nee, zie normatieve lijst Zelfrespect? Nee, beschadigend. RODE VLAG

Benoem Verbied Dat kan je niet doen Zeg waarom Ik zie (ik hoor) dat je een meisje hebt gedwongen aan je piemel te zuigen Je dwingt haar: je kan een ander niet dwingen tot seks. Dat is absoluut verkeerd (dwang, geen toestemming, gelijkwaardigheid, context, leeftijdsadequaat, zelfrespect) Monitor/ begeleiding/hulpverlening/ straf? Als dit nog eens gebeurt zullen we maatregelen moeten nemen. Is er iets aan de hand met agressor? In de gaten houden. Is voorlichting, begeleiding of hulpverlening nodig voor agressor en slachtoffer? Aangifte? RODE VLAG REACTIE

EEN MEISJE VAN 10 ZIT OP DE SCHOOT VAN EEN VOLWASSEN MAN. DEZE STREELT HAAR BORSTJES TERWIJL ZE DAT NIET LEUK VINDT. ZWARTE VLAG.

Wederzijdse toestemming? Nee, herhaaldelijk afwezigheid van wederzijdse toestemming Gebruik van agressie of dreigementen Grote ongelijkwaardigheid in behoefte Groot leeftijdsverschil Contextadequaat? zeer choquerend Leeftijdsadequaat? Nee Zelfrespect? Zeer beschadigend ZWARTE VLAG

Benoem Verbied Je hebt een meisje op je schoot genomen en aan haar borstjes gevoeld, niet ok ongeacht wat zij vindt. Niet ok ivm ongelijkheid, onvrijwilligheid, geen toestemming. Is seksueel misbruik. Waarom zij is veel jonger dan jij en durft dat niet te weigeren, dat is machtsmisbruik. Monitor is begeleiding/hulpverlening en/of straf nodig? Je kan niet meer als begeleider werken. Begeleiding, hulpverlening nodig? Aangifte. ZWARTE VLAG REACTIE

Helpt om seksualiteit bespreekbaar te maken Helpt opvoeders de emoties te hanteren die SGG oproept Stimuleert het praten over SGG Het gesprek is neutraler en rustiger Je kan kinderen verantwoordelijkheid geven Het kind luistert en voelt zich begrepen, is minder defensief Het SGG neemt af Nadenken over “toezicht”, ook bij nieuwe vormen van misbruik VLAGGENSYSTEEM HEEFT NUT?

We gebruiken normatieve lijst in de praktijk Het is een zeer hanteerbaar systeem De criteria zijn een goede ruggegraat We gebruiken de tekst voor ons beleidsplan Geeft ruimte voor het opbouwen van seksuele ervaringen van jongeren Een goed tegenwicht tegen paniek en doofpot Seksueel gedrag wordt bespreekbaar Aandacht voor nieuwe media EVALUATIES

EXTRA INFO Meldpunt 1712 Net als elke burger kunnen ouders van jonge sporters, de sporter zelf, trainer of bestuursleden gratis en anoniem het telefonisch meldpunt 'geweld, misbruik en kindermishandeling' bellen via het nummer 1712. Het meldpunt luistert en helpt naar de juiste weg van hulpverlening. www. 1712. be Tel. 1712

Child Focus Dit is de stichting voor vermiste en seksueel uitgebuite kinderen. Voor vragen en meldingen in verband met seksueel misbruik bij minderjarigen. www. nupraatikerover. be (chat) www. stopchildporno. be (meldpunt) www. clicksafe. be (veilig internet) www. childfocus. be Tel. 116000 HUISARTS/SPORTARTS HIJ/ZIJ IS HET AANSPREEKPUNT VOOR DE PLEGER OF SLACHTOFFER EN KAN ADVIES EN HULP BIEDEN OF DOORVERWIJZEN NAAR GESPECIALISEERDER HULP.

Andere instanties/personen die u ook kunnen bijstaan: Vertrouwenspersoon club/federatie (indien aanwezig) : EVS-verantwoordelijke ZBM Jos Stas CLB (Centrum voor leerlingenbegeleiding) CAW (Centrum Algemeen Welzijnswerk via 0476/92 18 04 of onthaal@caw. be) Vertrouwenscentrum Kindermishandeling POLITIE VOOR HET AANGEVEN VAN EEN KLACHT WWW. LOKALEPOLITIE. BE TEL. 101