Van inschatting naar ondersteuning introductie emotionele ontwikkeling Lore

Van inschatting naar ondersteuning : introductie emotionele ontwikkeling Lore Goethals, Psychologe TCK

Uitgangspunten “ emotionele ontwikkeling is aanknopingspunt bij begrijpen van probleemgedrag” “probleemgedrag is niet per definitie een stoornis…maar kan wel erg lastig zijn”

Inschalen emotionele ontwikkeling � Schaal voor emotionele ontwikkeling van prof. Dosen: Seo � Recent herwerkt: SE 0 -r � Naast vragenlijst nu ook kleurenprofiel als methodiek, zowel voor ouders als begeleiders, netwerk, …

Resultaat � Emotionele leeftijd, naast verstandelijke en biologische leeftijd � Beter begrip van gedrag, en wat je kan verwachten � Aanknopingspunt naar begeleiding/aanpak

5 fases: �Fase 1: adaptatie, 0 tot 6 maanden �Fase 2: hechting, 6 tot 18 maanden �Fase 3: koppigheidsfase, 18 mndn tot 3 j. �Fase 4: identificatie, 3 tot 7 jaar �Fase 5: realiteitsbewustwording, 7 tot 12 jaar

Fase 1: aanpassing/adaptatie 0 -6 maanden • Prikkelverwerking staat centraal: leren omgaan met prikkels vanuit het lichaam en omgeving: zoals een baby! • Geen besef onderscheid tussen zichzelf/ander (vb in regressie, geen onderscheid tss eigen gedachte en die van een ander) • Link met autisme: prikkels komen ‘harder’ binnen. • Link met ADHD: zich niet kunnen richten, geen selectie, op alles reageren.

• Te verwachten niveau bij diep verstandelijke beperking! (IQ onder 20) • Bij aanpak staat doseren van prikkels centraal! Medicatie kan noodzakelijk hulpmiddel zijn… • Erg belangrijk te weten welke zintuigen centraal staan, via welk kanaal komen meeste prikkels binnen, welk kanaal is gevoelig? (vb auditief, tactiel, visueel)vb douchen • Instemming zal hier erg basaal zijn, maar kan je voorspelbaar maken: als dit gebeurd, gaan we dat doen… vb epsi

Fase 2: Socialisatiefase (6 -18 maanden) • Groeiend besef van de ander, er is iemand die zorg biedt, maar nog symbiotisch (geen besef waar de ander stopt en ik begin) • Hechting als centrale opdracht (“kleven”) • Angst voor verlies/scheiding • Nadruk ligt op relatie, die niet meer inwisselbaar is (vgl fase 1: nadruk ligt op bevrediging van prikkel)

• Te verwachten niveau bij diep verstandelijke beperking (IQ onder 20) • Bij aanpak staat het bieden van nabijheid centraal, symbool van relatie is erg belangrijk: knuffel/transitioneel object/Gsm/pet • Nood aan warme hechtingsfiguur (= een veilige haven om bij te tanken), “ik hang nog zo vast aan de ander, dat als die verdwijnt, ik mee verdwijn” • Instemming ligt op relationeel niveau: we verbinden ons aan elkaar (vb CBAW contract: ‘dit gaan we samen doen’)

Fase 3: Individuatiefase (18 maanden – 3 jaar) • De IK-fase, koppigheidsfase • Grenzen uittesten: eigen willetje • Afwisseling met nood aan bijtanken: aantrekken en afstoten • Belang van ‘doseren’: evenwicht zoeken tussen mogen bepalen en moeten luisteren, tip : kiezen tss 2 alternatieven! • Extern geweten: ik ken norm alleen maar in bijzijn van de belangrijke ander (belangrijk voor medicatie, budget, …)

• Te verwachten bij ernstig verstandelijke beperking (IQ onder 35) • Mijn verstandelijke mogelijkheden laten besef toe dat ik een ik-je heb los van de ander • Bij aanpak staat ‘cirkelen’ centraal; beeld van het paard leiden! • Optimaal frustreren: probeerruimte met terugvalbasis, flexibel overnemen… • “ik besef dat ik een eigen persoontje ben, wil me afzetten, maar ben nog erg bang om de ander te verliezen”

Fase 4: Identificatiefase (3 - 7 jaar) Het ikje wil de wijde wereld in…maar is nog niet stevig Nog onrealistisch en egocentrisch Faalangst en onzekerheid, hoe en waarom vragen. “Ik krijg interesse in meer dan de begeleider, en wil gezien worden” • Instemming kan uitgebreid worden, denkproces aanmoedigen door zelf input te geven, gevolgen te schetsen: “als dit…dan dat” • •

• Te verwachten bij matig verstandelijke beperking (IQ onder 50) • Bij aanpak staat afstandsbediening centraal • Pas hier mogelijk begin van intern geweten! • Identificatie in stukjes: ik neem van de ander over wat ik nodig heb, kijk niet op naar de gehele realistische persoon • Kans op succeservaringen optimaliseren

Fase 5: Realiteitsbewustwording (7 – 12 jaar) • Eigen rol en plaats tav de anderen, groep wordt belangrijk • Denkfouten en egocentrisme zijn niet weg • Afstandsbediening kan in vreemde omgeving…maar vergeet niet eerst de brug te leggen • Instemming : hun eigen gevolgen laten bedenken! • Ideaal voor de lagere school, maar is vaak op “de toppen van de tenen lopen”, terugval in huis: gaat goed op werk maar bij thuiskomst is het teveel (en dan nog taken? !)

• Te verwachten bij licht verstandelijke beperking (IQ onder 70) • Presteren/werken kan, meer realiteit, maar dus vecht ik ook tegen mijn beperking (moeilijke doelgroep, wil geen ‘gehandicaptenzorg) • Balans vinden tussen eigen mogelijkheden en verwachtingen van de omgeving • Reflectie wordt mogelijk, contextueel werken: denken over mezelf en de ander en mijn plaats in de groep

SEO-R • • • • Omgaan met eigen lichaam Omgaan met emotioneel belangrijke anderen Beleving van zichzelf in interactie met de omgeving Permanentie van object Angsten Omgaan met gelijken Omgaan met materiaal Communicatie Differentiatie van emoties Agressieregulatie Invulling vrije tijd, spelontwikkeling Morele ontwikkeling Regulatie van emoties

Agressie regulatie • Fase 1: reageert onmiddellijk en fel op prikkels • Fase 2: ongecontroleerd agressief tav omgeving, maw niet persoonlijk gericht maar is geen garantie! • Fase 3: ongecontroleerd agressief naar persoon die frustratie veroorzaakt • Fase 4: gecontroleerd agressief tav de persoon • Fase 5: kan agressie onderdrukken, wordt verbaal geuit

Morele ontwikkeling • Fase 1: nog geen geweten • Fase 2: geen eigen geweten, fysieke aanwezigheid ‘belangrijke ander’ bepaalt regels • Fase 3: ontwikkelt een extern geweten, straf en beloning is een vorm van structuur • Fase 4: overgang van extern naar intern geweten. Beginnend normbesef en empathie • Fase 5: ontwikkeld intern geweten

3 leeftijden • Kalenderleeftijd • Verstandelijke leeftijd: belang van IQ inschaling, zicht op mentale mogelijkheden/beperking • Emotionele leeftijd: welke ‘jonge’ fases spelen mee?

Resultaat van inschaling: Kloof tussen verstandelijk niveau en emotioneel niveau: Persoon functioneert veel jonger dan we volgens verstandelijke leeftijd kunnen verwachten Dus: stem je af op emotionele leeftijd!

3 scenario’s 1) We kijken naar verstandelijk niveau ipv biologische leeftijd: persoon functioneert op dat niveau (belang van kennis van IQ!) 2) Nog niet te begrijpen: zoek of emotionele niveau lager ligt dan verstandelijke en stem je daarop af 3) Zelfs dan nog verstoord gedrag: sprake van psychiatrische problematiek

• Disharmonisch profiel: verschillende fases spelen mee bij de meeste cliënten/patiënten. • Terugval en sprong vooruit • Je MOET met alle fases werken maar MAG een voorkeur hebben als begeleider • Ouders en externe partners begrijpen dit…durven uitleggen.

Tot slot o Afname is maar zo sterk als de vertaling: belang van het mandaat van het netwerk, betrek ze! o Seo is een visie, team/voorziening moet erachter staan o Niet iedereen moet expert zijn, maar wel een notie hebben o Waar kun je laten afnemen: Ampel-WINGG o Combinatie mogelijk met RTH Vaph voor afname én begeleiding (want deze doelgroep heeft niet genoeg met CBAW, een zorgnetwerk!)

Praktijk! �Casus A �Casus S �Eigen werkveld

Aanmelding A. �Gemeenschapsinstelling, kort voor 18 vraag TCK (instemming is dus erg relatief!) �Belang van opnamevoorstel: anticiperen ipv achter de feiten aanhollen �Geschiedenis van gebroken hulpverlening, telkens moeten vertrekken wegens agressie. Hechtingsproblematiek �We willen starten: medicatie en dagbesteding én outreach psychiatrie (was figuur met mandaat)

�Terugval: weigeren medicatie, dagbesteding, en eerste agressie incidenten �We gaan op zoek naar wat achter probleemgedrag zit: inschaling emotionele ontwikkeling: �Resultaat: fluctueert tss eerste 3 fases, we moeten dus mee fluctueren, begeleiding/woonst meer afgestemd �Zo komen we uit dynamiek: angst dat ze me niet zullen aankunnen, gevolg, ik lok zelf afwijzing uit �En centraal: meer nabijheid noodzakelijk

IPH Zorgplan �Wat: extra middelen voor complexe problematiek (ipv weg te lopen, gaan we dichter komen, we bouwen veilige hechting op! �Hoe: meer IB, extern aanbod inkopen �Zo kunnen we dubbel traject lopen zodat nieuwe partners gekend zijn wanneer hij overstap TCKCBAW moet maken �We coachen andere partners vanuit emotionele ontwikkeling: vb OCMW (budgetbeheer hangt aan je woonst, overnemen vs eigen verantwoordelijkheden)

Casus S. �Vanuit andere voorziening: lijkt meer eigen wil/instemming: jongen van bijna 18 (maar valkuil!) �Lesje geleerd: opnamevoorstel en anticiperen op schoolweigering: niet schoolgaand project �We gaan mee in vragen, veeeeel instemming vb zelfs internaat betalen om op school te geraken ‘al wat je vraagt, gaan we proberen’ �Ondanks alle creativiteit krijgen we weerstand en depressie, we hebben overvraagd… �Beeldvorming: licht mentale beperking en adhd

�We hebben het dus veel te moeilijk gemaakt: we bakenen grenzen af, en daarbinnen kan je kiezen. We geven alternatieven, maar beperken ze �Vb gemeenschappelijk kookmoment, vb budgetregeling vb dagbesteding/werk �We gaan niet kiezen bij overprikkeling, uitstel! We installeren rituelen (in taal én situatie) zodat hij wachttijd kan overbruggen �Instemming over verblijf en nood aan verdere begeleiding maar we gaan niet alles doorgeven/betrekken

Last but not least �Eilandjes van keuze: “wat ik echt eens wil” �Eilandjes van niet moeten: uitzondering op zelfstandigheid �Want we moeten zijn verstandelijk niveau meenemen en hem niet behandelen als klein kind �We betrekken hem bij de beeldvorming: kent zijn eigen achterstand en begrijpt waarom we soms overnemen