Emotionele ontwikkeling bij mensen met LVB en EPA

Emotionele ontwikkeling bij mensen met LVB en EPA Herstel? Bij deze cliënt? Hoe dan? W van Langen, verpleegkundig specialist GGZ

Inhoud A) gezonde emotionele ontwikkeling B) emotionele ontwikkeling bij LVB Herstel en emotionele ontwikkeling bij LVB, hoe? C) meer beperkingen in emotionele ontwikkeling Probleemgedrag Diagnostiek Herstel en cliënten met grotere beperkingen in emotionele ontwikkeling Interventies Take-home message Vragen Extra informatie

A) Gezonde emotionele ontwikkeling Kalender leeftijd: 48 jaar Cognitieve leeftijd: 48 jaar Emotionele leeftijd: 48 jaar

A) Gezonde emotionele ontwikkeling nde o z ‘ge De flat’ Alle emotionele ontwikkelingsfases in de gezonde ontwikkeling van de persoonlijkheid

B) Emotionele ontwikkeling bij cliënten met LVB: op één lijn met cognitieve beperkingen Kalenderleeftijd: 48 fysiek Cognitieve leeftijd: + 12 ‘het kunnen’ Emotionele leeftijd: + 12 ‘het aankunnen’

B) Emotionele ontwikkeling bij cliënten met LVB: alle gebieden ongeveer op één lijn Cognitieve ontwikkeling • • • Beginnend logisch denken (oorzaak gevolg) Spreken over concrete zaken Leren door concrete ervaringen of door voorbeelden Lezen, schrijven, rekenen: circa groep 6 basisschool. Problemen met het verstaan van complexe boodschappen Problemen met abstract denken Sociale ontwikkeling • • • Gebonden zijn aan belangrijke personen Conformisme aan regels Geen groepsverband Loyaal tegenover belangrijke anderen Zwakke sociale verantwoordelijkheid Emotionele ontwikkeling • • • Wil gezien worden als sociaal geaccepteerd en competent Het verleden kan bepalend zijn voor het gevoel van nu De toekomst is minder belangrijk Goed ontwikkelde emoties: verdriet, geluk, liefde, haat, vertrouwen, wantrouwen Minder ontwikkelde emoties: eigenwaarde geweten, seksuele liefde, empathie Soms problemen impulsbeheersing (minder rem) Persoonlijkheidsontwikkeling • • • Geloof in ‘gouden regels’ ‘ego’ is afhankelijk van het oordeel van anderen dus beïnvloedbaar Beginnende vorming van het geweten, mede afhankelijk van belangrijke anderen Tabel: Psychosociale ontwikkeling van mensen met een verstandelijk beperking IQ 50 -70 Ontwikkelingsleeftijd 7 -12 jaar (vrij naar Dosen, 2010; grotendeels overgenomen R. Wolting)

B) Herstel en emotionele ontwikkeling bij cliënten met LVB, hoe? Casuïstiek: https: //www. youtube. com/watch? v=HRQHDj. WWHM 8 (13. 05 – 14. 25) Herstel en LVB, kan dat? Wat is nodig aan stut en steun voordat ingezet kan worden op herstel? https: //lfb. nu/diensten/

C) Grotere beperkingen in de emotionele ontwikkeling: alle gebieden in ontwikkeling niet op één lijn Het lijkt heel wat naar de buitenwereld toe, maar intern zijn er behoeften uit lagere fases waardoor gedragsproblemen Deels ontwikkelt maar door problemen in lagere fase, ook emotionele behoeften uit lagere fase Dus: Fundament met beperkingen: stut en steun vanuit omgeving nodig om overeind te blijven Lagere emotionele ontwikkelingsfase niet volledig ontwikkeld, behoeftes uit deze fase blijven nodig om zich veilig te voelen en geven dus ook problemen op gebieden van latere fases

C) Grotere beperkingen emotionele ontwikkeling bij cliënten met LVB: niet op één lijn met cognitieve beperkingen Kalenderleeftijd: 48 fysiek Cognitieve leeftijd: + 7 ‘het kunnen’ Emotionele leeftijd: + 3 ‘het aankunnen’

C) Gevolgen van grotere beperkingen in emotionele ontwikkeling in verhouding tot ontwikkeling andere gebieden: • Overvraging door omgeving en daardoor: • Gedragsproblemen • Herstel/focus op krachten niet goed mogelijk door voortdurende emotionele overvraging en gedragsproblemen.

Vormen probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking - fysieke agressie; destructie; zelfverwondend gedrag; seksueel onaangepast gedrag; oppositioneel gedrag; eisend gedrag; zwerven; mengvormen van de genoemde gedragingen; andere gedragingen en mengvormen daarvan (DC-LD, 2001).

Hoeveel mensen met LVB hebben gedragsproblemen? Ø 30 -60% van de mensen met LVB hebben gedragsproblemen (Janssen, Schuengel, & Stolk, 2002)

Diagnostiek emotioneel ontwikkelingsniveau: SEO

C) SEO-R inschatting emotioneel ontwikkelingsniveau, een voorbeeld Man LVB TIQ: 70 autisme

interactief Wat is in deze casus extra nodig aan stut en steun voordat ingezet kan worden op herstel?

Hoe aansluiten bij emotionele ontwikkelingsfase? Geen extra ondersteuning emotionele ontwikkeling nodig Ondersteunen overzicht en consequenties lange termijn Rekening houden met minder rem, meer korte termijn denken, minder overzicht consequenties van keuzes Korte termijn denken, hulp nodig reguleren bij veel stress/emoties, moeten dagelijks kunnen terugvallen op bereikbare steunfiguren voor welbevinden, duidelijke regels Nabijheid steunfiguren in de buurt nodig 24/7, samen met. . , korte termijn denken, beperkt inlevingsvermogen, eigen behoeften centraal, duidelijke regels, extern geweten nodig Peuterpuberteit: Duidelijke kaders nodig waarbinnen eigen keuzes mogen maken, dagelijks extern geweten nodig wat niet wordt vastgehouden, eigen behoeften centraal Voortdurende nabijheid nodig, vertrouwen versus wantrouwen centraal Overname van regulatie interne en externe prikkels nodig, neem onlusten en prikkels weg Bv gedragsproblemen bij pijnklachten of lawaai of andere prikkels

Interventies Omgeving: • aanpassen aan emotionele behoeften, pas bij veiligheid kan iemand groeien! • stoppen overvraging • instructie omgeving (naastbetrokkenen, werk, wonen enz. ) • verduidelijking van omgeving: eenvoudige regels, korte cyclus oorzaak/gevolg, duidelijke structuur • Aansluiten bij emotionele ontwikkelingsniveau, bv. meer samen doen, zelf keuzes laten maken binnen een kader: keuze uit twee • soms veranderen van omgeving Individueel: • stoppen overvraging van zichzelf/ belangrijk maken van taken die wel kunnen • gebruik maken van belangrijke anderen, samenwerken met netwerk • vergroten eigenwaarde, succeservaringen • aanpassen behandeling en begeleiding en herstelinterventies (minder talig, praktisch oefenen, herhalen) • inspelen op de gouden regels

Take home message • Doen: emotioneel niveau inschatten bij LVB en gedragsproblemen (SEO) • Eerst omgeving laten aansluiten aan de emotionele ontwikkelingsniveau om overvraging te voorkomen, anders werken aan herstel niet goed mogelijk • Herstelinterventies: minder talig, meer ervaringsleren-> oefenen, meer samen, neem obstakels weg (prikkels, overvraging) biedt duidelijkheid, biedt kader waarbinnen zelf keuzes gemaakt kunnen worden, kleine stapjes, herhaling, mikken op succeservaringen

a r V ? n ge

Extra informatie

Internet: • Richtlijnen en principes voor de praktijk (Europese richtlijnen LVB en probleemgedrag) http: //www. kennispleingehandicaptensector. nl/docs/KNP%20 GS/Richtlijnen_en_ principes_voor_de_praktijk-Verstandelijke_beperkingen_en_probleemgedrag. pdf Film Zembla https: //www. youtube. com/watch? v=HRQHDj. WWHM 8

Boeken: • Emotionele ontwikkeling bij mensen met een beperking, door J. Vonk en A. Hosmar http: //www. bol. com/nl/p/emotionele-ontwikkeling-bij-mensen-metbeperking/1001004006529069/ • Werken met ontwikkelingsleeftijden, door B Vughts-de Groot. http: //www. bol. com/nl/p/werken-met-ontwikkelingsleeftijden/1001004007626230 /

Integratieve diagnostiek bij LVB en gedragsproblemen Deel I: ziektebeelden, somatische aspecten TIQ, PIQ/ leerstijl sociaal, emotioneel, coping steunfiguren, (on) duidelijkheid, overvraging DSM-V Deel II:

Domeinen • • • • Domein 1: Omgaan met het eigen lichaam: Domein 2: Omgaan met ‘emotioneel belangrijke anderen’. Domein 3: Beleving van zichzelf in interactie met de omgeving. Domein 4: Omgaan met een veranderende omgeving/permanentie van object. Domein 5: Angsten. Domein 6: Omgaan met ‘gelijken’. Domein 7: Omgaan met materiaal. Domein 8: Communicatie. Domein 9: Differentiatie van emoties. Domein 10: Agressieregulatie. Domein 11: Invulling vrije tijd – Spelontwikkeling. Domein 12: Morele ontwikkeling. Domein 13: Regulatie van emotie

Definitie probleemgedrag en criteria Definitie: Probleemgedrag is een maladaptieve interactie tussen persoon en de omgeving (Europese richtlijn, Van Gennip, 2008). Criteria: - de frequentie, ernst en chroniciteit van het probleemgedrag is voldoende om speciale interventie/ondersteuning noodzakelijk te maken; - het probleemgedrag mag geen direct gevolg zijn van een psychiatrische stoornis, medicatie of fysieke stoornis; - het probleemgedrag heeft een significantie invloed van betekenis op de kwaliteit van bestaan van de persoon zelf of van anderen; - het probleemgedrag vormt een significant risico van betekenis voor de gezondheid en/of veiligheid van de persoon zelf en/of van anderen; - het probleemgedrag is persistent en pervasief (DC-LD, 2001).

LVG en gedragsproblemen? → kijk naar het emotionele ontwikkelingsniveau Europese richtlijnen (2008) http: //www. kennispleingehandicaptensector. nl/docs/KNP %20 GS/Richtlijnen_en_principes_voor_de_praktijk. Verstandelijke_beperkingen_en_probleemgedrag. pdf Meetinstrumenten: SEO-R: Schema Emotionele Ontwikkeling / SEO-V ESSEON-R: Experimentele Schaal voor het beoordelen van het Sociaal Emotionele Ontwikkelingsniveau

Fases van emotionele ontwikkeling Kalenderleeftijd Fase Kenmerken 0 - 6 mnd. Adaptatie fase • fysiologische regulatie • sensorische prikkelverwerking 6 – 18 mnd. Eerste socialisatiefase • integratie sensorische en motorische prikkels • hechting 18 – 36 mnd. Eerste individuatiefase • Wisselingen in afhankelijkheid en autonomie • ontwikkeling autonomie vanuit basisveiligheid 3 – 7 jaar Identificatiefase • egovorming/ impulsief ego • prelogisch denken/ magisch 7 – 12 jaar Realiteitsbewustwordingsfase • logisch denken • egodifferentiatie: morele ontwikkeling, eigen behoeften, wensen, interesses