Tregu unik financiar dhe sistemi monetar Evropian Prof

Tregu unik financiar dhe sistemi monetar Evropian Prof. dr. Besim Beqaj 20/11/2007 1

Marrëveshja e Romës o o o CONTENTS Treaty establishing the European Community as Amended by Subsequent Treaties: Preamble Part One. Principles (Arts. 1 -7) Part Two. Citizenship of the Union (Art. 8) Part Three. Community Policies (Arts. 8 -130) n n n n Title I. Free Movement of Goods (Arts. 9 -37) Title II. Agriculture (Arts. 38 -47) Title III. Free Movement of Persons, Services and Capital (Arts. 48 -73) Title IV. Transport (Arts. 74 -84) Title V. Common Rules on Competition, Taxation and Approximation of Laws (Arts. 85 -102) Title VI. Economic and Monetary Policy (Arts. 102 a 109 m) Title VII. Common Commercial Policy (Arts. 110 -116) Title VIII. Social Policy, Education, Vocational Training and Youth (Arts. 117 -128) 20/11/2007 2

Marrëveshja e Romës n n n n n o o Part Four. Association of the Overseas Countries and Territories (Arts. 131 -6) Part Five. Institutions of the Community (Arts. 137 -208) n n o Title IX. Culture (Art. 128) Title X. Public Health (Art. 129) Title XI. Consumer Protection (Art. 129 a) Title XII. Trans-European Networks (Art. 129 b-d) Title XIII. Industry (Art. 130) Title XIV. Economic and Social Cohesion (Arts. 130 a-e) Title XV. Research and Technological Development (Arts. 130 f-p) Title XVI. Environment (Arts. 130 r-t) Title XVII. Development Cooperation (Arts. 130 u-y) Title I. Provisions Governing the Institutions (Arts. 137198 e) Title II. Financial Provisions (Arts. 199 -209) Part Six. General and Final Provisions (Arts. 210 -248) 20/11/2007 3

Kalimi nga TP në Tregun Unik o o o Rendësi të posaçme integrimi i tregut financiar Vendet e kishin shumë të vështirë të humbin autonominë financiare Integrimi financiar ka shkuar shumë me ngadalë Ecuritë në ekonominë botërore ndikojnë në liberalizimin financiar Kriza e dollarit dhe e naftës rikthejnë kontrollin e qarkullimit të kapitalit. 20/11/2007 4

Kalimi nga TP në Tregun Unik o o o SHBA lëshojnë konvertibilitetin e dollarit në ari, prandaj në evropë hyjnë shumë dollarë spekulativ BEE vendosë kursin e përbashkët rrëshqitës të valutave evropiane ndaj dollarit Kriza e naftës rikthen kontrollin devizor 20/11/2007 5

Tregu unik – Marrëveshja e Romës o Shkaqet kryesore n BEE duhet të mbrohet nga ndikimet e çrregullimeve të jashtme si dhe nga konkurrenca e SHBA dhe Japonisë n Vitet 80 -ta shënojnë një ekspanzion të tregjeve financiare ndërkombëtare n Ndryshohet struktura e tregut financiar ndërkombëtar (currency swap, interest rate swap, swap options) – shpejtohet qarkullimi i parasë dhe kapitalit o o o Swap – ndërkëmbim valutor – shitje e menjëhershme e valutës por me data të ndryshme levrimi. Currency rate swap – kundërkëmbim i normës së interesit Currency swap – ndërkëmbim valutor Teknologjia e re mundëson këmbime anëmbanë botës brenda 24 orësh BEE tenton të behët qendër e hapur dhe efikase e tregut financiar n o 20/11/2007 6

Tregu unik financiar përmban: o o Lirinë e qarkullimit të kapitalit n Bartja e vlerës nga një shtet në tjetrin Lirinë e shërbimeve n Shërbimet e kryera me kompensim nga një shtet në tjetrin o Shërbimet financiare n n o o Lehtësimet e pagesave Ndërmjetësim rreth huazimit § shërbimet bankare, qarkullimi i letrave me vlerë, sigurimi Lirinë e hapjes së ndërmarrjeve të vogla n Themelimi i ndërmarrjeve në shtetin tjetër Këto liri realizohen në tregun unik financiar dhe kjo nënkupton se secili qytetar i BEE mund të investojë si rezident në shtetet e BEE. 20/11/2007 7

Sistemi monetar Evropian o o Një decenie e unionit doganor ve në pah çrregullime të shpeshta monetare të cilat ndikonin në bashkëpunimin ekonomik. 1970 marrëveshja për union të vërtetë monetar i cili duhej të realizohej deri në vitin 1980. n o o o Unionin monetar do te shpejtojë integrimin e unionit ekonomik. Pas këtij vendimi vie deri tek zgjerimi i BEE dhe thellimi i krizës monetare ndërkombëtare që edhe ndikon në shtyerjen e vendosjës së unionit monetar për një periudhë të gjatë. Meqënëse kjo nuk funksionoi në afat të shkurtës u mor vendimin për Sistemin Monetar Evropian (SME) Edhe me tutje ka probleme për transferimin e sovranitetit nacional në sferën e politikës monetare në organet e përbashkëta të BEE. 20/11/2007 8

Formimi dhe zhvillimi i SME o o Konferenca e Hagës në dhjetor të 1969 parashihet ideja për formimin e unionit ekonomik Fazat e realizimit: n Konsultimet paraprake për masat e politikës ekonomike n Standardizimi fiskal dhe harmonizimi i tatimeve n Harmonizimi i buxheteve nacionale n Vendosja e procedurës për rregullimin e marrëdhenieve me organeve të BEE n Elimin e kufizimeve devizore dhe i barrierave për qarkullimin e kapitalit n Standardizimi i instrumenteve të politikës monetare me rolin aktiv të Guvernatorëve të Bankave Qendrore 20/11/2007 9

Raporti i Vernerit § "Raporti i Vernerit“ § § § Ky dokument flet për domosdoshmërinë e unionit ekonomik dhe monetar realizimi gradual-në formë të qarkullimit plotësisht të lirë të fuqisë punëtore, mallit, shërbimeve dhe kapitalit pa kufizimin e konkurrencës dhe pa jobalansimet strukturale dhe rajonale 20/11/2007 10

Politika e përbashkët monetare q Në sferën e politikës monetare është: q q planfikimi i formimit të një mekanizmi unik monetar në kuadër të sistemit ndërkombëtar që do të bazohej në konvertibilitetin e plotë të valutave Eliminimi i fluktuimit të kurseve devizore Krijimi i kushteve për aplikimin e njësisë së përbashkët monetare q q Organizimi i Bankave Qendrore në nivel të BEE-së Kompetencat: q q q 20/11/2007 politika monetare dhe kreditore politika monetare ndaj vendeve jashtë Unionit politika në tregun e përbashkët të kapitalit, qarkullimi i kapitalit politika buxhetore dhe tatimore, si dhe masat rajonale për zhvillimin e balansuar të Unionit 11

Koncepcionet e politikës së përbashkët monetare § koncepcioni i "monetaristëve" të cilët shrehnin interesat e Francës § § § insistimi në përcaktimin e kurseve fikse devizore në kuadër të BEE-së kontrolli rigoroz i qarkullimit të kapitalit Qëndrimi i “monetaristëve: § § koordinimi dhe harmonizimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare- duhet të aplikohet vetëm në fazat e mëtejme të integrimit koncepcioni i përfaqësuar nga "ekonomistët“ § § shprehje e interesit të Gjermanisë preferohet qarkullimi krejtësisht i lirë i kapitalit koordinimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare Qëndrimi i “ekonomistëve”: § 20/11/2007 vetëm në këtë mënyrë do të krijoheshin kushtet për vendosjen e kurseve fikse devizore 12

Fazat e bashkëpunimit monetar q q Raporti i Vernerit - përpjekje drejt intensifikimit të integrimit monetar në kuadër të BEE-së q Qëllimi: në një periudhë të ardhme - të arrihet unioni monetar q Aktualizimi i integrimit monetar - për shkak të krizës së sistemit monetar ndërkombëtar q Përkrahja e procesit të integrimit monetar me qëllim të vendosjes së reformës së sistemit monetar ndërkombëtar integrimi monetar - mjet për arritjen e unitetit politik në BEE q Faza e parë e bashkëpunimit monetar – 1972 q valutat e vendeve anëtare mund të këmbeheshin me devijime prej +- 2, 25% q këmbimi i valutave kryesishte i lidhur për dollarin q u formua Fondi Evropian për Kooperimin Monetar (EMCF) q embrioni i Bankës Qendrore Evropiane q detyra: rregullimi i mekanizmit valutor dhe aranzhmanet kreditore Vendet anëtare pajtohen se për valutën e përbashkët mund të flitet vetëm pasi të përfundojë procesi i vendosjes së UME Arrihet marrëveshja për veprim në kushtet jostabile të marrëveshjeve ndërkombëtare monetare 20/11/2007 13

q q q vendosja e aranzhmaneve që vendeve anëtare të BEE-së do t'i mundësojë: § koordinimin e politikës ekonomike § fiksimin e kurseve të tyre devizore deri në kufijt e lejuar nga ana e FMN-së Ky aranzhman monetar krijoi hapësirën për aplikimin e skemës valutore të BEE-së § braktisja e Britanisë së Madhe, Italisë (1973), Francës (1974) Nevoja për nxitjet reja në sferën e bashkëpunimit monetar § domosdoshmëria e marrjes parasysh të dallimeve strukturale dhe rajonale mes vendeve anëtare Firencë 1977 - ringjallje e koncepcionit të unionit monetar mes vendeve anëtare (Roy Jenkins) § propozohen masa të reja për forcimin e koordinimit afatshkurtër të politikës ekonomike mes vendeve anëtare § përsosjen e tregut të përbashkët § Qëllimi: arritja e stabilitetit monetar në Evropë Argumente ekonomike përtërirjen e idesë mbi forcimin e bashkëpunimit monetar në kuadër të BEE-së: 20/11/2007 14

o Politika e përbashkët monetare - kushti themelor për zgjidhjen e problemeve kryesore ekonomike n n o zvogëlimi i dallimeve strukturale rajonale ndihma rajoneve më pak të zhvilluara në disa vende anëtare Propozohet Deklarata për formimin e Sistemit Monetar Evropian (6 -7 korrik 1978 - Bremen) n Miratimi i Deklaratës nga Këshilli Ministror (15. 12. 1978, Bruksel) 20/11/2007 15

Qëllimet dhe mekanizmat e SME-së o SME – është paramenduar si element fundamental i strategjisë së orientuar drejt zhvillimit ekonomik kontinuel dhe stabil n n n o Sigurimi i punësimit të plotë, harmonizimi i standardit jetësor Zvogëlim i dispariteteve rajonale në kuadër të BEE-së Nxitje e procesit të integrimit evropian me ndikim në stabilizimin e marrëdhënieve ndërkombëtare ekonomike dhe monetare Qëllimi kryesor i SME-së ishte: n n n vendosja e bashkëpunimit më të ngushtë monetar mes vendeve anëtare valuta e përbashkët dhe udhëheqja e përbashkët monetare shpejtimi i ecurisë drejt unionit monetar dhe zonës së stabilitetit monetar në Evropë 20/11/2007 16

o SME – është shprehje e përpjekjeve të përbashkëta për tejkalimin e kufizimeve n o Shndërrimi i Fondit Evropian për Kooperim Monetar - në Fondin Monetar Evropian n n o Përdorimi i njësisë valutore evropiane (ECU) miratohet më 17 shkurt 1986 në Luksemburg Motivet e formimit të SME-së janë: n Vendosja e kurseve devizore fleksibile shkaktoi pasiguri dhe moskënaqësi të përgjithshme Kurset devizore karakterizoheshin me fluktuime të tepërta Subjektet ekonomike humbën besimin në stabilitetin monetar n efekte negative në investime n n o nevojë e vendeve anëtare për një kurs stabil devizor dhe harmonizimin e politikës monetare Jostabiliteti i theksuar i dollarit amerikan n n n konvertimi masovik i dollarit në markën gjermane marka gjermane i ekspozohet presioneve të forta për revalvim, e valutat tjera - për devalvim lëvizjet e tilla- të papranueshme për Gjemaninë kërcënohet zvogëlimi i eksportit dhe profitit Gjermania – e motivuar për forcimin e bashkëpunimit monetar evropian ofrimi i mundësisë reale për ndarjen e presionit artificial në markën gjermane me valutat e vendeve tjera evropiane 20/11/2007 17

o o o SME u vendos më 13. 3. 1979 n me përjashtim të Britanisë së Madhe, Norvegjisë n Greqia - nuk u pranua menjëherë në SME Karakteristikat kryesore të mekanizmit të SME-së: n formë e bashkëpunimit monetar n si një aranzhman monetar mes vendeve evropiane Parakushtet esenciale për integrimin e mëtejmë ekonomik mes vendeve të BEE-së: n Krijimi i zonës së stabilitetit në Evropë duhet bazuar në shpenzime dhe çmime fikse n zhvillimi ekonomik, zvogëlimi i dallimeve në shkallën e zhvillimit 20/11/2007 18

o Shkurt 1986 - vendet anëtare vendosën që të realizojnë tregun e brendshëm të përbashkët deri më 1992 n n o eliminimi i plotë i barierave në qarkullimin e mallit, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore një hap përpara në zvhillimin e integrimit - në drejtim të ndërtimit të unionit ekonomik Përsosja e mëtejme e SME-së n shndërrimin e tij në Union Monetar-pjesë e pandarë dhe e paevitueshme e Unionit Ekonomik 20/11/2007 19

o Humbja e sovranitetit nacional monetar n n n o mundësisë që politika monetare të shfrytëzohet si instrument i politikës ekonomike nacionale me krijimin e UME-së, pushtetet nacionale humbin një pjesë të mundësive që të udhëheqin politikën nacionale ekonomike pushtetet nacionale humbin instrumentin kryesor për kontrollin e kërkesës Politikën e UME-së do ta zbatojë SEBQ n do të ndryshonte edhe mekanizmi i koordinimit ndërkombëtar të politikave monetare dhe devizore 20/11/2007 20

Përparësitë dhe dobësitë o o Përparësitë e SME-së: n me aplikimin e valutës unike BEE avancon statusin e saj në tregun ndërkombëtar financiar dhe në marrëdhëniet monetare ndërkombëtare n valuta e BEE-së - njëra nga tri valutat më atraktive në botë n kontributi në pavarësimin monetar të vendeve evropiane n kursi i valutave evropiane ndaj dollarit Dobësitë e SME-së janë: n nuk arriti t'i mbledhë të gjitha valutat e vendeve anëtare n nuk ishte tërheqës për vendet tjera anëtare që ishin jashtë SME 20/11/2007 21

UNIONI MONETAR EVROPIAN (UME) o o Procesi i formimit të UME- fillon nga viti 1979 me formimin e SME Shtetet anëtare shpejtojnë procesin e ndërtimit të "tregut unik" krahas "tregut unik" – krijimi i unionit ekonomik monetar dhe politik Tendencë që BEE- të shndërrohet në një Union Evropian me të gjitha atributet ekonomike, politike dhe ushtarake të një superfuqie 20/11/2007 22

Unioni Ekonimik si parakusht i Unionit Monetar o Elemente themelore të Unionit Ekonomik janë: n n n tregu unik i mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore politika e konkurrencës dhe masat tjera për sigurimin e funksionimit normal të mekanizmave të tregut politika e përbashkët ndaj ndryshimeve strukturale harmonizimi i shkallës së zhvillimit në kuadër të BEE-së koordinimi i politikës makroekonomike (rregullat e politikës buxhetore) 20/11/2007 23

Përmbajtja e Unionit Monetar Evropian (UME) o Unioni monetar nënkupton: n n n o valutën unike bankën qendrore dhe politikën monetare unike krahas unionit ekonomik - edhe ate politik UME-heqje dorë nga sovraniteti monetar e pjesërisht edhe nga ai politik n n ndërtimit të unionit monetar duhet t’i paraprijë unioni ekonomik gjatë aprovimit të vendimeve vlen parimi i subsidiaritetit, kjo d. m. th. se: o o o n në organet e BEE-së barten vetëm punët të cilat më mirë kryhen në kuadër të BEE-së, se sa në instanca më të ulëta (kombëtare, rajonale apo lokale) vendimet duhet marrë në një nivel sa më të afërt me qytetarët Kompetenca e BEE është reziduale ndërsa ajo e vendeve – themelore Rrespektimi i specificitetit të anëtarëve në aspektin ekonomik dhe në shkallën e inflacionit 20/11/2007 24

o Vendosja e UME-së dhe Sistemi Evropian i Bankave Qendror n n n o qeverisja në sferën monetare ruajtja e stabilitetit të çmimeve vendosja dhe shfrytëzimi i instrumenteve të politikës monetare Kushtet e domosdoshme për aplikimin e valutës unike: n n n stabiliteti i çmimeve - shkalla e inflacionit jo më shumë se 1, 5% të mesatares së 3 vendeve anëtare me shkallë më të ulët të inflacionit norma e kamatës - normat afatgjata të kamatës-më së shumti 2% mbi mesataren e normave të kamatës së 3 vendeve anëtare me normë më të ultë kamatore deficiti i buxhetit - deficiti i buxhetit nacional nuk mund të jetë mbi 3% të bruto produktit shoqëror borxhi publik - borxhet publike të gjithmbarshme- të mos kalojnë 60% të bruto produktit njëvjeçar të vendit; stabiliteti i parasë - valuta nacionale të mos jetë e devalvuar në 2 vitet e fundit divergjencat eventuale të kursit të saj- në suaza plus - minus 2, 25% 20/11/2007 25

Unioni monetar evropian o Kriteriumet e konvergjencës dhe Marrëveshja e Mastrihtit n n n o lejohet mundësia diskrete e të drejtës së vendeve anëtare që t’i vlerësojnë kushtet për inkuadrimin në valutën unike anëtare e UME-së mund të bëhej edhe vendi anëtar që nuk i plotësonte një ose dy kushte nëse ai vend kishte realizuar përparim të dukshëm drejt plotësimit të tyre Etapat e vendosjes së Unionit Monetar Evropian n UME është rezultat i procesit të integrimit ekonomik o o n n n Qarkullim i lirë i mallrave, njerëzve, shërbimeve dhe kapitalit Valutë unike evropiane (ECU) procesi i formimit të unionit monetar - kufizimi i sovranitetit monetar dhe atij politik adaptimi psikologjik, politik dhe ekonomik Etapat e realizimin të Unionit Monetar dhe Ekonomik: o o o 20/11/2007 Etapa e parë (1990 - 1993) Etapa e dytë (1994 -1999) Etapa e tretë (pas vitit 1999) 26