PROJEKT EVROPA ATDHEU YNE I PERBASHKET klasa 7

PROJEKT EVROPA: ATDHEU YNE I PERBASHKET klasa 7

Historia e Bashkimit Evropian Historia e Bashkimit Evropia Mes viteve 1945 dhe 1950 nje grup burrash qeveritare dhe guximtare perfshire edhe Robert Shuman, Konrad Adenauer , Alcide de Gasperi dhe Uiniston Cercelli te cilet kishin per qellim qe ti bindnin popujt e tyre qe te hyjne ne nje epoke te re. Me nente maj te vitit 1950, ministri francez I Puneve te jashteme , Robert Shuman foli publikisht per idete e tij ne Lidhje me BE Robert Shuman deklaroi se : ‘’Evropa nuk do te behet e gjitha menjehere , ose sipas nje plani , por ajo do te ndertohet nepermjet arritjeve konkrete. Ne deklaraten e tij ne vitin 1950 Robert Shuman propozoi krijimin e nje tregu te perbashket ate te qymyrit dhe celikut .

Traktatet e Bashkimit Evropian • • • -Traktati I Romes -Tregu I Perbashket Evropian (TPE ) -Sistemi Monetar Evropian (SME ) - Akti Unik (AU) Traktati I Mastritit

Traktati I Romes dhe Tregu I Perbashket Evropian • Traktati I Romes u firmos me 1 janar te vitit 1958 e cila krijoi (BEE)Bashkimin Ekonomik Evropian me synim kryesor vendosjen e nje tregu te perbashkem ndermjet 6 shteve anetare : Gjermanise , Frances, Italise, Belgjikes, Holandes dhe Luksemburgut. • Tregu I Prebashket Evropian • Me 25 mars 1951 vendet antare te BE-se nenshkruan nje marveshje e cila themelonte (TPE) tregun e perbashket evropian I cili realizoi elimin e barrjerave tregtare me vendet antare

Sistemi Monetar Evropian dhe Akti Unik • Sistemi Monetar Evropian (SME) • Sistemi monetary evropian u vendos ne vitin 1979. Ai kishte per qellim kryesor garantimin e qendrueshmerise se kursit te kembimit te monedhave te shteteve anetare. • Akti Unik u nenshkrua ne Luksenburg ne vitin 1986 dhe hyri ne fuqi nje vit me vone me 1 korrik 1987. • Rendesia e ketij dokumenti ishte se kishte per qellim nga 1 janari 1993 nga nje treg te vetem evropian, qe do te perfshinte jo vetem qarkullimin e lire te mallrave , por edhe njerzeve e kapitaleve.

Traktati I Mastritit hyri ne fuqi me 1 nentor te vitit 1993 , duke angazhuar vendet antare per krijimin e nje monedhe te perbashket ne vitin 1993 ne nje program me ambicioz dhe lidhjen me te ngushte ne politike e ekonomi.

Parlamenti Evropian • Parlamenti Evropian perbehet nga 730 deputete , te cilet zgjidhen me votim te drejtperdrejte nga qytetaret e shteteve anetare. Kjo do te thote se Parlamenti Evropian gezon legjitimet demokratike dhe se eshte I vetmi organ perfaqesues I qytetareve te Bashkimit. Zgjedhjet parlamentare mbahen nje here ne pese vjet dhe te drejten e votes e gezon cdo qytetar evropian qe eshte regjistruar si votues. Parlamenti Evropian I zhvillon punimet e tij ne France , Belgjike dhe Strazburg. Sesionet plenare zhvillohen ne Strazburg, qytet I cili konsiderohet edhe selia e Parlamentit.

Komisioni Evropian dhe Keshilli Evropian • Keshilli Evropian lindi nga samnitet e kryetareve te shteteve dhe te Qeverive te vendeve antare. Ne samnitin e Parisit ne djetor 1974, u vendos qe keto takime te mbaheshin tri here ne vit dhe te merrnin emrin “Keshilli Evropian “. Funksioni I Keshillit Evropian eshte percaktimi I drejtimeve kryesore politike per integrimin evropian. • Komisioni Evropian ka 28 komisionere qe pergatisin project-ligjet apo legjislacionin e BE –se te cilat ia prezanton PE dhe KE per miratimin . Buxheti dhe menyra e zbatimit caktohet prej ketyre 2 organeve. Ai perbehet aktualisht nga 28 antare , te cilet propozohen nga qeverite e shteteve antare dhe emerohen me nje mandate 5 vjecar , per te cilit nderkohe nevojitet edhe miratimi I Parlamentit Evropian.

Gjykata Evropiane dhe Banka Qendrore Evropiane • Gjykata Evropiane e Drejtesise eshte gjykata me e larte e BE- an. ajo eshte formuar ne vitin 1952 me formimin e Traktatit te Parisit apo 3 Komuniteteve per thengjill dhe celik , dhe selia e saj gjendet ne Luksenburg . Detyra e saj eshte te siguroj qe e drejta e BE –se te interpretohet dhe te zbatohetne menyren uniforme ne te gjitha shteteve antare . Sipas disa mendimeve pos si institucion qe vepron ne kuadrin e sistemit komunitar , Gjykata Evropiane e Drejtesise vepron edhe si gjygj nderkombetare si dhe gjkate e brendshme e shteteve antare. • Banka Qendrore Evropiane eshte nje nga bankat qendrore me te rendesishme ne bote , pergjegjese per politikat monetare per 16 vende anetare te Eurozones. Ajo u themelua nga BE me 1998 me qender ne Frankfurt.

• Ne fillim te Bashkimit Evropian shtetet perberse te tij ishin : Gjermania , Franca dhe Italia. • Por me pas ne vitin 1958 u antarsua : Belgjika, Luksemburgu , dhe Holanda. • Ketyre vendeve u takon merita e fillimit te procesit te gjate te vershtire te integrimit evropian. • Me vone ne vitin 1973 u antarsua Danimarka, Irlanda , dhe se bashku me to u antarsua dhe Britania e Madhe. • Ne vitin 1981 u antarsua Greqia, si dhe Spanja me Portugaline ne vitin 1986. • Ne fillim te viteve 1990 procesi I zgjerimit te BE u gjend perballe disa provave te forta , per shkak te zhvillimeve hitorike

• 8 Republika (Austria , Finlanda , Franca , Gjermania , Greqia , Irlanda, Italia, dhe Portugalia), dhe 7 mbreteri (Belgjika, Danimarka, Holanda, Mbreteria e Bashkuar, Spanja, Suedia, si dhe Dukati I Madh I Luksemburgut ). • Por zjerimin me te madh Bashkimi Evropian e realizoi me 2004 me antarsimin e : Estonise , Letonise , Lituanise, Polonise, Cekise, Sllovakise, Hungarise, Sllovenise, Maltes dhe Qipros. • Ne janar te vitit 2007 u antarsuan : Rumania dhe Bullgaria ndersa ne korrik te vitit 2012 u antarsua : Kroacia. • Zona ekonomike me e madhe ne bote. rendesia e BEeshte rritur edhe per shkak se BE ka ardhur gjithnje ne rritje. Nga nje komunitet I perbere , fillimisht prej gjashtetesh antare me ane te zgjerimit gradual eshte arritur te BE 28 diteve te sotme zona me e madhe ekonomike te botes.

ta pr o Lu Est ks on em ia bu Sll rgu Lu ov ks en em ia bu Lit rgu uu an i Irl a an Sll da ov a Fin kia l Da and ni a m a Bu rka llg ar i Au a st ri Su a e Hu dia ng ar ia Ce k Be ia lgj Po ik rtu a ga li Gr a eq Ho ia la n Ru da m an Po ia lo ni Sp a an ja Ita Br lia ita ni Fr a Gj anc er a m an ia Qi al M Grafiku I deputeteve te cdo shteti ne Bashkimin Evropian 120 100 80 60 Series 1 40 20 0

Gjuhet indoevropiane • Gjuhet indoevropiane quhet nje familje (grup) gjuhesh dhe dialektesh me preardhje te perbashket te cilat fliten sot ne pjesen me te madhe te botes , si ne ; Evrope, Azi jugperindimore, qendrore dhe jugore. Gjuhe te vecanta te kesaj familje gjuhesh fliten nga me shume se 100 milionefolesa amtare si per shembull spanjisht, anglisht shqipe , frengjisht , gjermanisht. Sot gjuhet indoevropiane kane numrin me te madh te folsave nebote ne krahasim me familje e gjuheve te tjera. Keto gjuhe fliten prej rreth tre miljarde folesash anetare

Gjuha angleze ose anglishtja English language eshte gjuhe e permasave boterore si dhe gjuha dominuese ne Britanin e Madhe, SHBA, Kanada , Irlande, Australi, Zelanden e RE e nje numer vendesh te tjera. Pergjethesisht perdoret si gjuhe e dyte dhe si gjuhe zyrtare ne shume shtete, te botes. Eshte gjuha qe mesohet dhe kuptohet me se shumti ne bote , shpesh e njohur me epitetin “gjuhae tregtise, arsimit , shkences dhe diplomacies” Anglishtja I takon familjes se gjuheve indo-evropiane dhe deges se gjuheve gjermanike. Rrjedh nga gjuha e vjeter e anglo-saksoneve, paraardhesve te anglezeve , qe u dynden ne Ishullin Britanik ne mesjeten e hereshme. Mirepo gjate histories eshte ndikuar nga nje numer I madh I fjaleve latine e fringe dhe eshte thjeshtuar ne gramatike duke dalluar nga gjuhet e tjera gjermanike qe flitet ne evropen kontinentale.

Gjuha frenge eshte nje gjuhe indo-evropiane e familjes se gjuheve romane. Ajo eshte nje gjuhe e folur nga 128 milion foles. Ajo eshte gjuhe zyrtare ne 29 vende si : Franca, Madagaskari , Kameruni, etj. Kjo gjuhe shquhet per delikatesen dhe me embelsine me te cilen flitet. Ajo eshte nje nga gjuhet me te folura ne bote. Gjuha frenge shkruhet me shkrojna latine. Frengjishtja ka lidhe me gjuhe si I talishtja, Spanjishtja , etj. Disa fjale ne gjuhen e perditshme jane : Merci – Faleminderit Bonjour-Mirdita Ca va ? - Si je ? Ishte nje kohe , kur frengjishtja dominonte boten dhe konsiderohej si gjuha e artit dhe e teknikes. Sot , e errsuar nga anglishtja , bota frankofone duket e perfshire ne nje lufte te humbur , per ruajtjen e ndikimit te saj. Everteta eshte qe sot ne bote , frengjishtja po vuan. Anglishtja eshte shenderruar ne nje gjuhe nderkombetare , e cila ka depertuar fuqishem edhe ne vendet me nje tradite te fuqishme frengjishtfolese. Nga bankat e shkolles , tek etiketat e produkteve ne te gjithe boten. Nga muzika dhe kinematografia, anglishtja po perforcon gjithmone e me shume “diktaturen” e saj. Me 175 milion njerez te perfaqesuar zyrtarisht ne OIF, numri I frankofoneve ka pesuar nje rritje, por kjo kryesisht per shkak te rritjes natyrore demografike te popullsive frengjishtfolese, vecenarisht ne afrike. Ne vende si Kameruni , Maroku apo Gaboni , frengjishtja ka perfortsuar ndikimin e saj , por ne krahun tjeter , ajo ka humbur pike ne Kongo dhe vendet e Afrikes Qendrore. Por , me e renda eshte reduktimi I vazhdueshem I njohesve te frengjishtes , ne Evrope. Perballe ketij fati te percaktuar , frengjishtja perpiqet te reagoje. Ajo mbeshteti me force rezoluten qe mbronte diversitetin e gjuheve ne tetor 2006 dhe mesimin e njekohshem te disa gjuheve ne Evrope

Beteja e humbur • Burimet diplomatike franceze pranoje se gjuha frenge gjendet ne momentin me te veshtire te histories se saj. Ne gjirin OIF-es te perbere nga 63 vende anetare vezhguese vetem 20 te ketyre shteteve flasin frengjisht. Gjuha frenge u perpjek per ndikimin e saj ne Evrope Lindore. Qendrore si Polonia dhe Rumania por anglishtja e nderpreu kete perpjekje dhe flitet me shume. Ne cdo vend anglishtja eshte e detyrueshme ndersa frengjishtja fakultive.

Gjuha greke Greqishtja (elinika-helenisht) eshte nje gjuhe indo-evropiane qe flitet ne : Evropen Lindore, Ballkan etj. Numri I folesve eshte 15 -16 milion foles, renditet e 61 ne bote. Gjuha greke ka nje histori te dokumentuar prej 400 vjetesh dhe shkruhet ne alfabetin e greqishtes. Eshte gjuhe zyrtare e Greqise , Qipros dhe eshte njohur si gjuha e minoritetit grek ne Shqiperi dhe ne Itali.

Gjuhet : italisht portugalisht Italishtja Gjuha italiane ( Italishtja) eshte nje gjuhe e familjes romake …Ajo flitet ne Itali , Zvicer, Brazil, etj. Gjuh a portugeze Gjuha portugeze eshte gjuhe indo-evropiane e familjes latine , gjithashtu eshte edhe gjuhe zyrtare ne portugali si dhe ne disa nga ish-kolonite portugeze.

Gjuha shqipe Gjuha shipe eshte gjuhe indo-evropiane qe flitet ne Shqiperi , Kosove , Republiken e Maqedonise, Serbine Jugore dhe nga shqiptaret etnike ne pjese te tjera te Ballkanit jugore. GJuha shqipe flitet gjithashtu pergjate bregdetit lindor te Italise dhe ne Sicili, ne jug te Greqise si dhe ne Gjermani, Suedi SHBA, Kanada, Ukraine dhe Belgjike. Shqipja eshte nder gjuhet modern qe perfaqeson nje dege me vete ne familjen e gjuheve indo-evropiane. Numri I folesve eshte mbi 15. 6 milione ne mbare boten. Renditja e 45 -ta

Gjuha spanjolle Gjuha Spanjolle Gjuha spanjolle (ose spanjishtja) flitet ne Spanje , ne Ameriken Qendrore , si dhe ne te gjithe Ameriken Jugore (Latine ), me perjashtim te Brazilit ku flitet portugalishtja. I takon familjes se gjuheve indo-evropiane , gjegjesisht asajgjuhes latine . Karakteristike e saj eshte se shkruhet ashtu sic flitet. Perhapja e gjuhes spanjolle Ne kohen e zbulimeve te medha , u zbulua nga Ameriko Vespuci kontinenti I ri , qe do merte emrin e tij Amerika. Zbuluesi gjenovez Kristofor Kolombi ne sherbim te Mbreterve Katolike , nuk e dinte se ckishte zbuluar duke gjurmuar rruget detare me te shkurtra per te arritur Indine. Ne kete kohe dy mbreterite Spanja dhe Portugalia u ngriten ne super fuqi boterore pas epokes se rioushtimit dhe permiresuan teknikat e lundrimit ne oqeane. Energjia e madhe e treguar gjate ripushtimit , ambicia per pasuri e lavdi , I mundesoi atyre qe te arrinin te zbulonin dhe te sundonin te ashtequajturen Boten e Re. Keto dy vende e ndane kete bote ne dy pjese , perendimi I takoi spanjolleve e lindja portugezeve . Per kete shkak , sot ne Peru , Ekuador , Venezuela e pjesen me te madhe te Amerikes Latine (me disa perjashtime )flitet gjuha spanjolle , si gjuhe zyrtare, ndersa ne Brazil gjuha zyrtare eshte portugalishtja.

Gjuha gjermane ose gjermanishtja (original Deutch) I takon deges se gjuhes perendimore gjermane . Ajo eshte gjuha me e folur ne Unionin Europian dhe renditet nder gjuhet boterore. Sipas nje trungu gjermanishtja paraqitej ne nje dege te gjuhes perendimore te familjes gjermane prane anglishtes. Gjemanishtja , gjuha e mendimtareve dhe poeteve te medhenj ka pasur nje vend te vecante midis gjuheve te tjera evropiane . Me nje fond leksikor prej rreth 450000, ajo merr pjese si gjuhe e shkences , filozofise etj.

Willam Shakespare • Uilliam shekspir apo I vleresuar ndrysghe si: “ Lordi I I shkrimit anglez” , eshte vleresuar I dyti. Ishte nje dramaturg anglez qe lindi me 23 prill 1564 ne Stratford Mbi Avon dhe vdiq 23 prill 1616 ne po te njejtin qytet. Ai ishte I biri I nje tregtari jo fort te pasur anglez dhe lindi ne nje famlje me shume femije , ne Stradfort –mbi Ejven me 23 prill 1564 dhe ishte femija I trete I John dhe Mary Shakespeare. William studioi ne shkollen e vendlindjes. Pengese per vazhdimin e studimeve ishte martesa. Disa vepra te tij ishin, Endrra e nje nate vere , Shume zhurme per asgje , Romeo dhe Zhulieta , Nata e 12 , Hamleti , Otello etj.

Vladimir Nabokov • Vladimir Nabokov ishte shkrimtar rus dhe veprat e tij ishin ne gjuhe amtare. Lindi ne Shen Pjeter burg, Rusi dhe jetoi atje deri ne moshen 18 vjecare. Kur arriti ne SHBA shkroi vepren e tij me te famshme , Lolita. Romani qe ka tronditur shoqerite e gjitha koherave dhe eshte realizuara shume here ne filma.

James Joise • James Joise , lindi me 2 shkurt dhe vdiq me 13 janar , eshte nje shkrimtare irlandes I cili renditet I treti. Ai eshte I njohur per romanin e tij Uliksi dhe Zgjimi I Feneganeve dhe tregimi I shkurter Dublinasit. Nje roman gjysme auto-biografik Portreti I artistit ne rini. AI eshte kritikuar shpesh per stilin e pakuptimte dhe monton. Pavarsisht kesaj, vlersohet sin je shkrimtaret me me teper ndikim tek shekulli xx. Eshte njohur per romanin e tij “Uliksi” , permbledhjen me tregime “Dublinasit” me vepren mjaft te diskutuar “Zgjerimi I Finegareve”etj

Fjodor Dastojevski • Fjodor Dastojevksi , themeluesi I ekzistencializmid ne shekullin xx , klasifikohet, ne vend te peste. Shkrimtari rus I njohur edhe si filozof dhe eseist , mbahet per aftesine e hulumtimit te psikologjise njerzore nga pikpamjet me karakter politik ose shoqeror.

Viktor Hygo • Hygoi lindi ne Bezanson te Frances me 26 shkurt 1802 ai vdiq me 22 maj 1885. Vitet e par ate jetes se tij I kaloi ne shume vendete ndryshme I detyruar me familjen pershkak te punes se babait I cili ishte nje general ne fushatat aktive Napoleiane pas 3 vjetesh ne korsike , 2 ne Paris dhe disa vjet ne Italine Jugore ai nisi shkollen ne Spanje dhe me vone e vazhdoi ne Paris. • Disa nga veprat e tij ishin : Te mjeret , Odet, Njeriu qe qesh , Notre Dame de Paris , Marie Tudor , Le roi s`amuse, etj.

Punuan : nxenesit e klases se shtate Pranuan mesuesit: Florenca Shahini Haki Kumria Klodian Hoxha Ylli Kumara