TCARET HUKUKU BLGS Kambiyo Senetlerine likin Genel Dzenlemeler
TİCARET HUKUKU BİLGİSİ Kambiyo Senetlerine İlişkin Genel Düzenlemeler
KAMBİYO SENEDİ TERİMİ • Kambiyo senetleri, kanunda düzenlenen poliçe, bono ve çek için kullanılan ortak terimdir. 1926 tarihli Eski Ticaret Kanunu’nda bunun yerine “ticari senetler” terimi kullanılıyordu. Kambiyo senetleri deyiminin Türk hukukuna özgü bir terim olduğu, başka ülkelerde sadece poliçe, bono ve çeki kapsayan benzer bir terimin kullanılmadığı vurgulanmalıdır. • Kambiyo senetlerine ilişkin kanuni düzenleme, Türk Ticaret Kanunu’nun üçüncü kitabı olan Kıymetli Evrak içinde (TTK md. 645 -849), dördüncü kısımda yer almaktadır (TTK md. 670 -823).
Kambiyo İlişkisi İle Temel İlişkinin Bağlantısı • Kambiyo ilişkisinin her zaman bir sebebi vardır. Tarafların kambiyo senedini hangi amaçla düzenlediklerine bağlı olarak temel ilişkinin farklı yapılarda ortaya çıkması mümkündür. • Çoğunlukla kambiyo senedi, temel ilişkide ortaya çıkan ödeme yükümlülüğünün yerine getirilmesi amacıyla düzenlenir. Bu durumda tarafların temel ilişkide ortaya çıkan borcun bir kambiyo senedi düzenlenerek ödenmesine ilişkin bir anlaşmaları olduğu görülür. Bu anlaşma “ifa anlaşması” olarak isimlendirilmektedir. Taraflar arasında ifa anlaşması bulunmuyorsa, alacaklının ödemenin kambiyo senedi verilerek gerçekleştirilmesini reddetme hakkı da bulunmaktadır.
Kambiyo İlişkisi İle Temel İlişkinin Bağlantısı • Senedin oluşumuna ilişkin taraflar arasında bir temel ilişki bulunmasa, diğer bir ifadeyle kambiyo senedi bir sebebe bağlı olmadan oluşturulmuş olsa bile, bir ilişkinin varlığı kabul edilmektedir. Gerçekten bu aşamada da tarafların arasında konusu “aralarında bir temel ilişki bulunmadan kambiyo senedi düzenleme” olan bir anlaşmalarının bulunduğu kabul edilir. • Bu anlaşma da “hatır ilişkisi” olarak adlandırılır ve bu durumda ortaya çıkan senede de “hatır senedi” adı verilir. Dolayısıyla temel ilişki bulunmasa bile, taraflar arasındaki bu yönde anlaşma, temel ilişkinin yerini almakta ve belirtilen boşluğu doldurmaktadır. Bunun sonucu kambiyo senetlerinde, senedin oluşumuna sebep olan bir temel ilişkinin her zaman bulunduğu söylenebilir.
Kambiyo İlişkisinin Soyutluğu • Temel ilişki ile kambiyo ilişkisinin birbirinden ayrı olmaları ve birinin diğerinin sebebini oluşturması aralarında bir bağ olduğunu göstermektedir. Ancak kanun her üç kambiyo senedi bakımından, kambiyo taahhüdünün kayıtsız ve şartsız olması öngörülerek temel ilişkinin senet üzerinde belirtilmesinin önüne geçmiş bulunmaktadır. Böylece kambiyo ilişkisi sebebin içinde gösterilmesi mümkün olmayan bir hukuki ilişki olarak ortaya çıkmaktadır. Aksine davranış kambiyo ilişkisinin doğmaması sonucunu vermektedir (TTK md. 671, f. 1, b bendi; 776, f. 1, b bendi ). • Temel ilişki ve kambiyo ilişkisi arasındaki bu bağa rağmen temel ilişkinin sakat olması, kambiyo ilişkisinde sakatlığa yol açmaz. Bu sebeple kambiyo senetlerinin soyut (mücerret) olduğu konusunda fikir birliği bulunmaktadır.
KAMBİYO SENETLERİNİN ÖZELLİKLERİ • Tüm kambiyo senetleri bakımından geçerli bazı ortak özellikler bulunmaktadır. Bunların çoğu poliçe hakkında hükümlerde düzenlenmiş ve diğer kambiyo senetleri bakımından buraya atıf yapılmıştır.
Şekil Şartlarına Tabi Olmaları • Tüm kambiyo senetleri için ortak olan ilk husus, bunların sıkı şekil şartına bağlanmış olmalarıdır (TTK md. 671; md. 776; md. 780). Ticaret hukuku alanında şeklin bu derece ağır düzenlendiği başka bir alan bulunmamaktadır. • Kanunda zorunlu olarak belirtilen unsurlardan birinin bulunmaması halinde senetler geçerli olarak doğmaz. Şekle aykırılığın sonuçları her bir senet için aşağıda incelenecektir.
Kanunen Emre Yazılı Senetler Olmaları • Yukarıda incelenen hamile, emre ve nama yazılı kıymetli evraka ilişkin ayrım dikkate alındığında, kambiyo senetlerinin kanunen emre yazılı oldukları görülür. Bunun sonucu olarak bu senetler, ciro yoluyla devredilebilirler ve senet üzerindeki hak sahibi düzgün ciro silsilesi ile anlaşılabilir. • Ancak ilgili bölümlerde inceleneceği gibi bunların nama (poliçe, bono ve çek) ve hamile (çek bakımından) yazılı hale gelebilmeleri de mümkündür. Ancak bunun için düzenleyenin bu yönde iradesinin açıkça ortaya çıkması gerekir. Ayrıca emre yazılı bir senedin beyaz ciro ile devri halinde, hukuken değilse de ekonomik anlamda hamile yazılı bir senet gibi tedavülüne olanaklıdır.
Alacak Hakkı İçeren Senetler Olmaları • Kambiyo senetleri her zaman alacak hakkını içeren senetler olarak ortaya çıkar. Bu sebeple kambiyo senetlerine alacak senedi adı da verilmektedir. Ancak her tür alacağın kambiyo senedine bağlanması da mümkün değildir. Bu açıdan kambiyo senetleri üzerinde oluşan alacak hakkının konusunu her zaman para alacağı oluşturur. Türk hukukunda misli eşya borcunun kambiyo senedine bağlanması mümkün değildir.
İcra Takibinde Özel Düzenlemeye Konu Olmaları • Kambiyo senetleri icra hukuku bakımından özel düzenleme altına alınmıştır (İİK md. 167 -176). Bu hükümlerde alacaklının diğer ilamsız takiplere göre daha fazla korunduğu görülmektedir. Gerçekten ilamsız takiplerde sadece itiraz ederek takibi durdurma imkânı bulunan borçlunun karşısında, kambiyo senetlerine ilişkin takip yolunda, borçlunun itiraz etme imkânı sınırlandırmış ve itirazının takibi durdurmasının önüne geçilmiştir. Böylece hukukumuz bakımından alacağın kambiyo senedine bağlanması, alacaklının alacağına daha çabuk kavuşmasına imkân tanımaktadır.
Sınırlı Sayı İlkesine Tabi Olmaları • Kanunda üç ayrı senet sayılmış ve bunların şekil şartları belirtilmiştir. Bu senetlere benzeyen bir başka senedin oluşturulması mümkün olmadığından, kambiyo senetlerinde sınırlı sayı ilkesi (numerus clausus) ilkesinin geçerli olduğu kabul edilir.
İmza • Kambiyo senetleri nitelik olarak birer yazılı belge, yani senet olduklarından, üzerlerinde yer alan irade açıklamasının ilgilisi tarafından imzalanması gerekir. Kanunda kambiyo senetlerinde ortaya çıkan tüm sorumlulukların imza ile ortaya çıkacağı ayrı belirtilmiştir. • Gerçekten düzenleyen bakımından TTK md. 671; ciranta bakımından TTK md. 683; kabul eden bakımından TTK md. 695; aval veren bakımından TTK md. 701 hükümleri, imza zorunluluğunu öngörmektedir.
İmza • Tüm bu hallerde imza ile birlikte üçüncü kişiler tarafından rahatlıkla anlaşılabilen bir irade açıklaması ortaya çıkmaktadır. • Genel hüküm niteliğindeki Borçlar Kanunu md. 14'de yazılı şekle tabi hukuki işlemlerin, borç altına girenler tarafından imzalanması gerektiği belirtilmektedir. Kambiyo senetleri de nitelik olarak birer hukuki işlem olduklarından, sorumluluğun imza ile oluşacağı ilkesinin uygulanması normal sonuçtur.
İmza • Borçlar Kanunu sisteminde imzanın el ile atılması gerektiği açıkça ifade edilmiştir (TBK md. 15, f. 1). TTK md. 765 f. 1'de de “Poliçe üzerindeki beyanların el ile imza edilmesi lazımdır” denilerek, genel sistemin uygulanacağı belirtilmiştir. Kambiyo senetleri bakımından genel sistemden ayrılan husus, kambiyo senetleri bakımından imza yerine alternatif bir çözümün öngörülmemiş olmasıdır. • Gerçekten TBK’da “el yazısı dışında bir araçla atılması” veya “imza yerine usulüne göre onaylanmış olması koşuluyla, parmak izi, el ile yapılmış bir işaret ya da mühür” geçerli kabul edilmektedir. Buna karşılık TTK md. 765, f. 1’de, el yazısı ile olan imza yerine, mihaniki her hangi bir vasıta veya el ile yapılan veyahut tasdik edilmiş olan bir işaret yahut resmi bir şahadetname kullanılması açık bir biçimde yasaklanmıştır.
İmza • Benzer olarak TBK bakımından kabul edilen güvenli elektronik imza, kambiyo senetleri bakımından geçerli bir yöntem değildir. 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu 5, f. 2 hükmü “Kanunların resmî şekle veya özel bir merasime tabi tuttuğu hukukî işlemler ile teminat sözleşmeleri güvenli elektronik imza ile gerçekleştirilemez” ifadesiyle, kambiyo senetlerinin bu şekilde oluşturulmasını engellemektedir. • Bu yasak özellikle kambiyo senetleri bakımından öngörülmüştür. Diğer bazı kıymetli evrak bakımından, izin veren düzenlemeler bulunmaktadır. Gerçekten pay (hisse) senedi bakımından, baskı şeklinde imzaya izin verilmiştir (TTK md. 487).
Ehliyet • Kambiyo senetlerine ilişkin ortak hükümler arasında yer alan TTK md. 670’de “Sözleşme ile borçlanmaya ehil olan kişi, kambiyo senetleri ile borçlanmaya da ehildir” denilerek, kambiyo senedi düzenleme ehliyetinin varlığı için, borçlanma ehliyetinin varlığı aranmıştır. Bunun sonucu hak ve fiil ehliyeti bakımından Medeni Kanun’un ehliyete ilişkin hükümleri uygulama alanı bulacaktır.
Ehliyet • Ehliyetsizliğin sonucu, “imzaların istiklali ilkesi”ni düzenleyen TTK md. 677’de açıklanmıştır. Burada yer alan “Bir poliçe, poliçe ile borçlanmaya ehil olmayan kişilerin … ya da adlarına imzalanmış olan kişileri herhangi bir sebeple bağlamayan imzaları içerirse. . . ” ibaresinden, ehliyeti bulunmayan imza sahibinin bu imzayla bağlı olmayacağı anlaşılmaktadır. Diğer taraftan aynı hükümde getirilen “imzaların istiklali ilkesi”, senet üzerinde yer alan diğer imzaların sahiplerinin sorumluluğunun devamını sağlamaktadır. Böylece ehliyetsizlik, sadece ehliyetsiz kişinin sorumluluğunu etkilemektedir. Dolayısıyla senede yönelen bir geçersizlik yaratmamaktadır.
Temsil • Kambiyo senetleri üzerinde ortaya çıkan taahhütlerin temsil yoluyla oluşması mümkündür. Nitelik olarak kambiyo taahhütleri, temsilin yasaklandığı işlemlerden değildir. Ticaret Kanunu'nda kambiyo senetlerinde temsili düzenleyen genel bir hüküm bulunmamaktadır. Sadece TTK md. 678'de yetkisiz temsil düzenlenmiştir. Bu özel düzenleme dışında temsil konusunda genel hükümlere (TBK md. 46 -47) başvurulması gerekmektedir.
Temsil • Temsil yetkisinin bulunmaması durumu kambiyo senetlerinde temsile ilişkin tek düzenlemeyi oluşturmaktadır. TTK md. 678 hükmü, temsil yetkisi bulunmayan temsilcinin, senet bedelinden bizzat sorumlu olacağını ve ödeme yaptığı takdirde, temsil olunan ödeme yapsaydı başvurabilecek olduğu senet sorumlularına başvurabileceğini belirtmektedir.
Kambiyo Taahhütlerinin Bağımsızlığı İlkesi • Bu ilke TTK md. 677’de öngörülmüştür. İlkeye göre bir senet üzerinde ehliyetsiz kimselerin imzaları bulunuyorsa, bazı imzalar sahteyse veya gerçekte bulunmayan kişilerin imzaları mevcutsa, senet üzerinde bulunan diğer imzaların geçerliliği bundan etkilenmeyecektir. Böylece sorumluluk ve senedin geçerliliği konusunda bağlantı ortadan kaldırılmış bulunmaktadır. Senedi oluşturan düzenleyenin imzası geçersiz bulunsa bile, senet üzerindeki diğer sorumluluklar ayakta tutulmaktadır.
Kambiyo Taahhütlerinin Bağımsızlığı İlkesi • Belirtilen ilke kambiyo senetlerinin tedavül gücünü arttırmak amacıyla getirilmiştir. Bu ilkeye bağlı olarak senedi devralan kişinin sadece senedi kendisine devredenin imzasının sıhhatini araştırma zorunluluğu öngörülmüştür • Hükümde belirtilen ehliyetsizlik, sahte imza bulunmayan kişilerin imzalarına ilişkin sayımın sınırlı olmadığı kabul edilmelidir. Gerçekten bu hükümde sayılmamakla birlikte, senedin zorlama (ikrah) yoluyla imzalanmış olmasının da aynı ilke kapsamında değerlendirilmesi gerekir.
- Slides: 21