SES BLGS Ses Akcierlerden kan havann nefes borucu

SES BİLGİSİ

• Ses : Akciğerlerden çıkan havanın nefes borucu aracılığıyla yukarı çıkarak, gırtlaktaki ses tellerine çarpmasıyla oluşan titreşimlere ses denir. Bir dilin en küçük birimi sestir.

• Harf : Bir dilin başlıca seslerini yazıda göstermeye yarayan işaretlere denir. Bir dildeki harflerin bütünü o dilin alfabesini oluşturur.

• Hece : Bir dilin sesten sonraki en küçük birimi hecedir. Heceler bir veya birden fazla sesten oluşabilir. Ağzımızın bir hareketiyle çıkan tek veya birleşik sese hece denir. Her hecede mutlaka bir sesli olur. Bir kelimede kaç sesli varsa o kadar hece vardır. ki tap lık

• Türkçe’de heceler altı çeşittir : • • • Bir sesliden oluşan heceler : a-dam, e-rik Sesli + sessiz : al-çak, üz-gün Sessiz+sesli : ba-lık Sessiz+sesli+sessiz : bal-çık Sesli+sessiz : alt Sessiz+sesli+sessiz : yurt

SESLER ÜNLÜLER ÜNSÜZLER AEIİOÖUÜ BCÇDFGĞHJKLMN PRSŞTVYZ

ÜNLÜLER KALIN DÜZ GENİŞ a DAR ı YUVARLAK GENİŞ DAR o u İNCE e i ö ü

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU

• Türkçe’de sözcüklerde genel olarak, kalın ünlülerden sonra kalın, ince ünlülerden sonra ince ünlü gelir. Türkçe’yi başka dillerden ayıran bu temel özelliğe “büyük ünlü uyumu” denir.

• Zamanla ses değişikliğine uğramış bazı sözcüklerde bu kurala aykırılık olabilir. Ana bu kelimeler Türkçe sayılır. • kardeş (kardaş, karındaş), • elma (alma), • hangi (hangı, kangı), • anne (ana).

• • • Tek heceli kelimelerde bu kural aranmaz. Aç Er Türk Yar Gül

• Birleşik kelimelerde aranmaz. Kelimeler birleşikken uymaz, ayrı incelendiğinde uyarsa bu tür kelimeler Türkçe’nin yapısına uygundur. • Hanımeli = hanım + eli • Bölmepınar = bölme + pınar

• Türkçe’de sözcüklere gelen ekler de büyük ünlü uyumuna göre değişiklik gösterirler. Ama; –leyin, -imtrak, - ken, -yor, -ki , - gil ekleri bu kurala uymazlar. • Geli-yor • Masada-ki • Akşam-leyin

KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU

• Bir sözcüğün ilk hecesi düz ünlüyle(a, e, ı, i) başlıyorsa onu takip eden hecelerde de düz ünlü(a, e, ı, i) bulunur. • Yuvarlak ünlüyle(o, ö, u, ü, ) başlıyorsa onu takip eden hecedeki ünlüler ya dar yuvarlak(u, ü) ya da düz geniş ünlü(a, e) olmalıdır. • Bu kurala “küçük ünlü uyumu” denir.