SOCIJALNA INTERAKCIJA UENIKA SA SMETNJAMA U RAZVOJU Dr

SOCIJALNA INTERAKCIJA UČENIKA SA SMETNJAMA U RAZVOJU Dr Rajka Đević, naučni saradnik Institut za pedagoška istraživanja, Beograd

Zašto je važno intenzivirati proučavanje socijalnih interakcija učenika sa smetnjama u razvoju • Vodeći argument za inkluziju učenika sa smetnjama u razvoju u redovnu školu. • Nedovoljan broj istraživanja u našoj sredini o socijalnom funkcionisanju učenika sa smetnjama u razvoju u redovnoj školi. • Izraženija usmerenost na obrazovna postignuća, a manja na socijalizaciju učenika sa smetnjama u razvoju.

Rad ima dva cilja: Prikaz osnovnih rezultata istraživačkih studija u svetu o socijalnom ponašanju učenika sa smetnjama u razvoju u redovnoj školi Prikaz rezultata istraživanja koje smo realizovali u našoj sredini, a koje se bavilo socijalnim interakcijama učenika sa smetnjama u razvoju i vršnjaka koji nemaju smetnje u razvoju

Dominantan nalaz istraživačkih studija u svetu Učenici sa smetnjama u razvoju češće se suočavaja sa različitim poteškoćama u socijalnom funkcionisanju u poređenju sa učenicima koji nemaju smetnje u razvoju, kako u osnovnoj, tako i u srednjoj školi.

Dominantni nalazi istraživačkih studija u svetu UOPŠTENI NALAZI • nizak stepen socijalne prihvaćenosti • nepovoljan socijalni status • teškoće u ostvarivanju prijateljskih veza • socijalna izolovanost SPECIFIČNE TEŠKOĆE • učenici sa teškoćama u intelektualnom razvoju imaju izražene probleme u ostvarivanju interakcija sa vršnjacima • telesno invalidna deca imaju problem sa kvantitetom interakcija • neravnopravni odnosi kod dece sa oštećenjem vida • izraženi problemi u komunikaciji dece sa oštećenjem sluha • socijalni i komunikacioni deficiti učenika sa autizmom

SOCIJALNE INTERAKCIJE UČENIKA SA SMETNJAMA U RAZVOJU U NAŠOJ SREDINI CILJ: • ispitati učestalost i kvalitet socijalnih interakcija učenika sa smetnjama u razvoju u osnovnoj školi METODE, TEHNIKE I INSTRUMENTI: • sistematsko posmatranje (protokoli za sistematsko posmatranje) • sociometrija (sociometrijski upitnik i rejting skala)

UZORAK ISTRAŽIVANJA Sistematsko posmatranje • • • N=60 (30 učenika sa smetnjama u razvoju i 30 učenika bez smetnji u razvoju). 46 dečaka, 19 devojčica u ukupnom uzorku. 21 dečak, 9 devojčica u svakoj od posmatranih grupa učenika. 24 učenika trećeg, i 36 učenika četvrtog razreda. 30 odeljenja iz 15 osnovnih škola (13 odeljenja trećeg, 17 odeljenja četvrtog razreda). 90 školskih časova i odmora (srpski jezik, matematika i likovna kultura). Sociometrija • Sociometrijski upitnik i rejting skalu popunili su svi učenici iz odeljenja obuhvaćenih istraživanjem, te je u ovom segmentu istraživanja ukupno učestvovalo 724 učenika.

Rezultati istraživanja • UČESTALOST I PRIRODA SOCIJALNIH INTERAKCIJA UČENIKA SA SMETNJAMA U RAZVOJU. • SOCIJALNA PRIHVAĆENOST I OSTVARIVANJE PRIJATELJSTAVA UČENIKA SA SMETNJAMA U RAZVOJU.

UČESTALOST I PRIRODA SOCIJALNIH INTERAKCIJA UČENIKA NA ŠKOLSKOM ČASU

UČESTALOST I PRIRODA SOCIJALNIH INTERAKCIJA NA ŠKOLSKOM ODMORU (učestvovanje u zajedničkim aktivnostima i njihovo trajanje)

UČESTALOST I PRIRODA SOCIJALNIH INTERAKCIJA NA ŠKOLSKOM ODMORU (vreme koje učenik provodi sam)

Rezultati istraživanja (sistematsko posmatranje učenika) • Učenici sa smetnjama u razvoju su inicirali značajno manji broj socijalnih interakcija (F(1, 58)=4, 90, p=. 03), a i drugi učenici su sa njima u manjem broju inicirali socijalne interakcije (F(1, 58)=11, 105, p=. 02). • Učenici sa smetnjama u razvoju su ređe prihvatali socijalne interakcije drugih učenika (F(1, 58)=18, 363, p=. 00). • Kada su učenici sa smetnjama u razvoju inicirali interakcije, one su češće bile vezane za sadržaje rada/aktivnosti na času (t(89)=3, 627, p=. 00). • Učenici sa smetnjama u razvoju su učestalije tražili, nego što su nudili pomoć vršnjacima u odeljenju (t(89)=2, 503, p=. 01). • Drugi učenici su im češće nudili, nego tražili pomoć (t(df)=-4, 226, p=0. 00). • Učenici sa smetnjama u razvoju su značajno manje učestvovali u zajedničkim aktivnostima (F(1, 58)=17, 795, p=. 00).

RAZLIKE U SOCIJALNOJ PRIHVAĆENOSTI IZMEĊU UČENIKA SA SMETNJAMA U RAZVOJU I UČENIKA KOJI NEMAJU SMETNJE U RAZVOJU (1=MAKSIMALNA SOCIJALNA PRIHVAĆENOST, 3=MINIMALNA SOCIJALNA PRIHVAĆENOST

ZASTUPLJENOST UČENIKA SA SMETNJAMA U RAZVOJU (N=30) I UČENIKA BEZ SMETNJI U RAZVOJU (N=30) U RAZLIČITIM DIMENZIJAMA SOCIJALNOG STATUSA

Rezultati istraživanja (sociometrija) • Učenici sa smetnjama u razvoju su značajno manje socijalno prihvaćeni u odeljenju (t(29)=-3, 692, p=. 00). Takođe, učenici sa smetnjama u razvoju su lošije rangirani od ostalih vršnjaka u odeljenju. • Učenici sa smetnjama u razvoju imaju nepovoljniji socijalni status u odeljenju od učenika koji se ne suočavaju sa smetnjama u razvoju. Učenici sa smetnjama u razvoju su u većem broju svrstani u kategoriju „zanemarenih“ i „odbačenih“ učenika. Znatno su ređe „popularni“ u vršnjačkoj grupi, za razliku od tipičnih vršnjaka koji su u većem broju zauzimali ovakav socijalni status. • Učenici sa smetnjama u razvoju ostvaruju manje prijateljstava sa vršnjacima u odeljenju koje pohađaju. Učenici sa smetnjama u razvoju imaju manji broj recipročnih izbora (30%), za razliku od učenika bez smetnji u razvoju koji imaju više takvih izbora (87%). Ovi učenici u znatno većem broju nemaju nijednog prijatelja, te su ređe birani kao oni sa kojima bi drugi učenici želeli da se druže.

ZAKLJUČAK • Učenici sa smetnjama u razvoju su ostvarili značajno manji broj interakcija tokom školskih časova i odmora u poređenju sa vršnjacima bez smetnji u razvoju. • Kvalitet socijalnih interakcija učenika smetnjama u razvoju koji smo procenjivali na osnovu prirode socijalnih interakcija, socijalne prihvaćenosti i ostvarenih prijateljstava, snižen je u poređenju sa učenicima bez smetnji u razvoju.

PEDAGOŠKE IMPLIKACIJE • Adekvatnija pripremljenost prosvetnog kadra za rad u inkluzivnoj školi. • Razvijanje pozitivnih stavova svih učesnika obrazovnovaspitnog procesa prema deci sa smetnjama u razvoju. • Podsticanje nastavnika da intenzivnije primenjuju nastavne strategije koje unapređuju socijalno funkcionisanje učenika (na primer, kooperativno učenje, različite vršnjačke strategije. • Intenzivirati istraživanja koja bi se bavila uzrocima nepovoljnijeg socijalnog položaja ovih učenika, kao i primenom i efektima određenih interventnih programa koji bi imali za cilj unapređivanje socijalnih veština učenika sa smetnjama u razvoju.

IDEJE ZA BUDUĆA ISTRAŽIVANJA • Realizovati slična istraživanja u starijim razredima osnovne škole, kao i u srednjim školama. • Realizovati longitudinalno istraživanje koje bi pratilo iste učenike u različitim razredima (na primer, ponoviti opisano istraživanje na istom uzorku u osmom razredu). • Zanimljivo bi bilo proširiti istraživačke aktivnosti van učionice (na izletima, ekskurzijama).

HVALA NA PAŽNJI