Psychologia w Zarzdzaniu Wykad 3 Rola predyspozycji osobowociowych

Psychologia w Zarządzaniu Wykład 3 – Rola predyspozycji osobowościowych w pracy i w organizacji (temperament i zdolności) Dr Jolanta Babiak Semestr zimowy 2020

Osobowość a temperament (Reber i Reber, 2005) • Z perspektywy teorii cech: zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, myślenia, odczuwania, reagowania (s. 491). • Teoria typów Hipokratesa: istnienie czterech podstawowych temperamentów: choleryk, sangwinik, melancholik, flegmatyk (s. 491). • Temperament – aspekt osobowości, ze względu na cechy przejawiające się w zachowaniu, wzorzec reakcji emocjonalnych, zmian nastroju, oraz wysoki bądź niski próg wrażliwości. Temperament charakteryzuje się względną stałością w ciągu całego życia, uważa się, że jest genetycznie zdeterminowany (s. 783).

Teoria PEN – trzech superczynników Hansa Eysnecka • Osobowość posiada dwa aspekty: temperament i inteligencję; jeśli z obszaru osobowości usuniemy inteligencję pozostaje temperament, stąd w tej teorii termin temperament i osobowość można używać zamiennie • Koncepcja Eysencka ma status teorii temepramentu, choć czasem prezentowana jest jako przykład biologicznie zorientowanej osobowościowej teorii cech • Wstępne analizy doprowadziły do wyodrębnienia dwóch czynników: neurotyczności i histerii (nadmierna emocjonalność jako reakcja nerwicowa u ekstraweryków i stan obniżonego nastroju u introwertyków zwana dystymią) • Wynikiem tych badań było wyodrębnienie dwóch zasadniczych czynników tj. ekstrawersji i neurotyczności • Kolejne prace badawcze doprowadziły uczonego wraz ze współpracownikami do wyodrębnienia trzeciego wymiaru tj. Psychotyczności – niska wrażliwość na normy społeczne (niedostosowanie społeczne) i impulsywność • Te trzy czynniki traktowane są jako niezależne: psychotyczność, ekstrawersja i neurotyczność, stąd akronim PEN

Opis czynników w teorii PEN • Psychotyczność: wymiar, którego jeden biegun reprezentują cechy takie jak altruism, empatia i uspołecznienie, a drugi biegun reprezentuje agresja, chłód emocjonalny, przestępczość, psychopatia i schizophrenia • Ekstrawersja: jeden biegun to: towarzyskość serdeczność, aktywność, poszukiwanie doznań; drugi biegun to wycofanie społeczne, mniejsza aktywność, niska asertywność, i niskie poszukiwanie doznań • Neurotyczność (emocjonalność): lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie; przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga, stabilność emocjonalna

Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana • Założenie: pod względem odporności na deprywację sensoryczną istnieją silne różnice indywidualne • Koncepcja poszukiwania doznań jest skoncentrowana na jednym wymiarze temperamentu • Postulat: osiągnięcie optymalnego poziomu stymulacji jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego • Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki sytuacyjne (zewnętrzne dla jednostki) i konstytucjonalne (związane z jednostką; podstawowa właściwość fizyczna lub psychiczna) • Cecha, która wyraża skłonność do poszukiwania lub unikania doznań została nazwana poszukiwaniem doznań (sensation seeking) • Źródłem stymulacji jest nie tyle wartość ilościowa stymulacji ile ich znaczenie dla danej jednostki • Istotne dla poszukiwania doznań jest podejmowanie ryzyka

Poszukiwanie doznań - czynniki 1. Poszukiwanie grozy i przygód (thrill and adventure seeking): manifestuje się w chęci do zajęć i aktywności na świeżym powietrzu i ryzykownych, chęci do uprawiania ekscytujących rodzajów sportu 2. Poszukiwanie przeżyć (experience seeking): przejawia się w nietuzinkowym stylu życia angażującycm umysł i zmysły np. Niekonwencjonalne podróże, sięganie po narkotyki, poszukiwanie niezwykłego towarzystwa 3. Rozhamowanie (disinhibition) skłonność do poszukiwania odprężenia w takich aktywnościach jak “hulaszczy” styl odpoczynku, picie alkoholu, hazard 4. Podatność na nudę (boredom susceptibility) przejawia się w awersji do powtarzania doświadczeń, pracy o rutynowym, powtarzalnym charakterze, do nudnych ludzi; wskaźnikiem tej charakterystyki jest reagowanie niepokojem na monotonię

Regulacyjna teoria temperamentu RTT w ujęciu Jana Strelaua • Temperament ujmowany jest w myśl RTT jako jeden z czynników uczestniczących w regulacji stosunku człowieka ze światem zewnętrznym • RTT postuluje, że temperament obecny u człowieka już we wczesnym niemowlęctwie odnosi sie przede wszystkim do formalnych cech zachowania • Formalne charakterysytka zachowania wyróżnia • Aspekt energetyczny • Aspekt czasowy

Aspekt energetyczny i czasowy w ujęciu RTT • Aspekt energetyczny • Reaktywność – cecha organizmu, która determinuje intensywność reakcji charaktersytyczną dla danej jednostki; biegun wrażliwości sensorycznej i biegun wydolności • Niska reaktywność oznacza duże zapotrzebowanie na stymulację • Wysoka reaktywność wiąże się z małym zapotrzebowaniem na stymulację • Aktywność – przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej. Duży poziom aktywności idzie w parze z niską reaktywnością; niska aktywność idzie w parze z wysoką reaktywnością • Aspekt czasowy • Szybkość i tempo reakcji – zdolność szybkiej zmiany zachowania w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu

Cechy temperamentu w ujęciu RTT Cecha Opis Żwawość Tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednej reakcji na inną w zależności od zmian w otoczeniu Perseweratywność Skłonność do kontynuowania i powtarzania zachowań i doświadczania stanów emocjonalnych po zaprzestaniu działania bodźca, który te stany wywołał Wrażliwość sensoryczna Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej Reaktywność emocjonalna Skłonność do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażające się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej Wytrzymałość Zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej Aktywność Skłonność do podejmowania aktywności o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia)

Temperament i jego znaczenie w funkcjonowaniu zawodowym • Temperament ujawnia się zazwyczaj w sytuacjach trudnych, które charakteryzują się wysokim poziomem stymulacji lub jej brakiem • Funkcjonowanie jednostki w warunkach trudnych wskazuje m. in. na umiejętność radzenia sobie ze stresem • Stan wysokiego stresu może prowadzić do negatywnych zmian w zachowaniu, a nawet zaburzeń w zachowaniu tj. patologii

Temperament a satysfakcja z pracy zawodowej Watson i Slack, 1993 • Negatywna i pozytywna emocjonalność koreluje m. in. z satysfakcją z pracy, z satysfakcją ze współpracowników, z satysfakcją z przełożonego • Osoby, które charakteryzują się wysoką emocjonalnością pozytywną w większym stopniu cieszą się ze swojej pracy niż osoby z wysoką emocjonalnością negatywną • Na satysfakcję z pracy oddziałują zarówno zmienne środowiskowe jak i cechy temperamentu

Temperament a obciążenie pracą zawodową Taina Hintsa i wsp. , 2010 • Unikanie szkody (pesymizm, lęk przed niepewnością, lęk społeczny oraz męczliwość) okazało się predyktorem długotrwałych wymagań i obniżonej kontroli w pracy oraz długotrwałego obciążenia pracą • Unikanie szkody może mieć związek z niską umiejętnością radzenia sobie ze stresem a wysoki poziom męczliwości może powodować spostrzeganie wymagań w pracy jako zbyt wygórowanych • Poszukiwanie nowości zaś powiązane jest z niższym długotrwałym obciążeniem i wyższą długotrwałą kontrolą pracy • Wytrwałość jest predyktorem długotrwałych wymagań i kontroli w pracy

Procesy poznawcze, rozwiązywanie problemów, rozumowanie 1. Kroki mentalne podejmowane w celu rozwiązania problemu to procesy poznawcze powiązane z rozumowaniem • Ta aktywność umysłowa umożliwia kojarzenie bieżących informacji z wiedzą i informacjami przechowywanymi w pamięci w celu podjęcia decyzji lub rozwiązania problemu 2. Rozwiązywanie problemów – jest procesem poznawczym nakierowanym na rozwiązywanie konkretnych problemów poprzez wykorzystanie zestawu operacji mentalnych prowadzących od stanu wyjściowego do założonego celu 3. Rozumowanie – proces myślowy, w którym wnioski wyprowadzone są z zestawu faktów; myślenie nakierowane na osiągnięcie określonego celu

Rozwiązywanie problemów Co wiem teraz Redukowanie rozbieżności Co chciałbym wiedzieć

Przestrzeń problemowa Stan wyjściowy np. niesatysfakcjonujące warunki Zestaw operacji umysłowych lub podjętych kroków Stan docelowy

Wspomaganie procesu rozwiązywania problemów • Co nam przeszkadza: Musimy skupiać się na zbyt wielu lub zbyt kompleksowych elementach wpływających na dany problem • Wymagana jest zatem mentalna reprezentacja procesu dochodzenia do celu, aby głębiej zrozumieć złożoność danego problemu • Czasami rezprezentacja umysłowa procesu wspomaga znalezienie nowatorskich rozwiązań • Umiejętność stwierdzenia, z jakim typem problemu mamy do czynienia: dobrze zdefiniowanym (well-defined) czy źle zdefiniowanym (ill-defined) • W przypadku dobrze zdefiniowanego problemu w procesie myślowym dochodzenia do konkluzji zastosowanie mają algorytmy • W przypadku źle zdefiniowego problemu wymagane jest myślenie kreatywne • Zastosowanie rozumowania dedukcyjnego lub indukcyjnego

Ocenianie i podejmowanie decyzji • Ocenianie jest procesem tworzenia opinii, dochodzenia do wniosków, i formułowania krytyki zdarzeń i ludzi na podstawie dostępnych informacji • Często, w rzeczywistości ocena dokonywana jest szybko i spontanicznie bez wykorzystania formalnej procedury dochodzenia do konkretnych wniosków • Amos Tversky i Daniel Kahneman argumentują, że oceny dokonywane przez ludzi często opierają się na wykorzystaniu heurystyk tj. “mentalnego chpdzenia na skróty” a nie formalnych metod analizy • Dlaczego? : umiejętność dokonania szybkiej oceny sytuacji (fast) przy wykorzystaniu niewielkiej ilości informacji (frugal) jest procesem adaptacyjnym—ma dużą wartość dla przetrwania

Podejmowanie decyzji • Podejmowanie decyzji jest procesem dokonywania wyborów między alternatywami, selekcjonowania i odrzucania pewnych dostępnych opcji • Podejmowanie decyzji powiązane jest podejmowaniem działania • Ramy decyzyjne – najbardziej naturalnym sposobem podejmowania decyzji jest branie pod uwagę opcji, z których osiągniemy największy zysk lub opcji, która przyniesie najmniejszą stratę • Percepcja zysku lub straty często zależy od sposobu opisu wyboru oraz sytuacji i oczekiwań • Przykład: podwyżka 1000 zł

Konsekwencje podjętych decyzji • Kiedy decyzje doprowadzają do negatywnych konsekwencji, ludzie odczuwają żal • Badania wskazują, że największy żal odczuwamy wtedy, gdy stwierdzamy, że podjęliśmy złe decyzje w odniesieniu do edukacji lub wyboru pracy • Badacze odkryli, że istnieją osoby, które będą maksymalizować zyski płynące z podjętych decyzji oraz takieosoby, które zadowolone będą z decyzji minimalizujących koszty (good enough) • style podejmowania decyzji mają konsekwencje w odniesieniu do zachowań zawodowych, w tym kierowniczych, rutynowych zachowań jak i relacji społecznych

Bibliografia • Gerrig, R. (2012). Psychology and Life. PEARSON • Strelau, J. (2016). Różnice indywidualne: historia, determinanty, zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR • Strelau, J. (2006). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR