PSKOLOJK SALAMLIK DENZ KULA PSKOLOJK DANIMAN Kaynak ocuk

PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK DENİZ KULA PSİKOLOJİK DANIŞMAN

Kaynak: Çocuk ve Ergenler İçin Psikolojik Sağlamlık Geliştirme Programı(ÇEPSP 101 -TEMEL DÜZEY) DR. Atanur AKAR

“Aşıklara gurbet bülbüle firkat Derdimi sorarsan dürülü kat Ey gönül derdinden etme şikayet Yüce dağlar gurur duyar karından” Şair’in hayatı zorluklarla doludur. Çocuk yaşta görme yetisini kaybetmiş, sosyoekonomik güçlükler yaşamış, ilk eşi tarafından terk edilmiştir. Bütün bu zorluklara rağmen sayısız eser üretmiştir. Babasının aldığı bağlama onun için yeni bir ufuk açmış ve bütün derdini, gamını türkülere aktarmıştır. 3

Mevsimin ilk kar taneleri Londra Köprüsü’nün kulelerinde birikirken, Oakley sokağında tek odalı bir evde iki erkek çocuk, kırmızı kadife ceketini kesen annelerini seyretmektedir. Anne kendi ceketini bozarak büyük oğlu Sydney’e okul ceketi dikmektedir. Alkolik olan baba erken yaşta öldüğü için öylesine yoksullardır ki, çocuklardan büyük olanı Sydney, okuldan artta kalan zamanlarında gazete satmakta küçük kardeşi ise oduncuda kesilen odunları dizmekte, nergis çiçeği satmakta ve hatta annesinin eski giysilerini pazarda satmayı denemektedir. Hikâyedeki küçük kardeş yıllar sonra yaşamış olduklarını şu şekilde anlatmaktadır; “Yoksul mu yoksulduk. Küçük bir odada yaşıyorduk. Çoğu zaman yiyecek bir lokma ekmeğimiz olmazdı. Ayakkabılarımız da yoktu. Annem kimi zaman potinlerini çıkarıp bize giydirir, potinleri giyen; yoksullar için dağıtılan çorbanın peşine düşer ve günlük tek aşımız olan çorbayı getirirdi”. Annesinin akıl hastalıkları ve ruh sağlığı hastanesine yatırılmasının ardından küçük kardeş zor bir gemi yolculuğuyla Kanada’ya ardından trenle New York’a geçer. Orada set işçisi olarak çalışırken Amerikalı yönetmen Sennett’in “Çekeceğim film için bir komedi unsuruna ihtiyacım var, bir komedi makyajı yap, ne olursa olsun fark etmez” demesi ile hayatı değişir (Akın, 2017, ss. 49 -52). 4

ÇEPSP 101 DR. ATANUR AKAR 5

Erken dönem psikolojik sağlamlık araştırmalarında şu sorulara yanıt aranmıştır: (1) Niçin bazı insanlar zor, stresli ve travmatik etkilerle daha kolay baş edebilmekte ve sağlıklı uyum göstermektedir? (2) Bu insanları diğerlerinden farklı kılan özellikler nelerdir? (National Institute of Mental Health, 1995, s. 26). 6

Belirgin risk faktörlerine rağmen pozitif sonuçlar elde etme sürecidir. Belirli bir etkinin ardından maddenin eski haline dönme miktar ve hızı Olumlu gelişimi devam ettirebilme 7

Psikolojik sağlamlık dinamik bir süreçtir. Psikolojik sağlamlık terimi, güç durumlarda olumlu sonuç elde edebilme, gelişimini devam ettirebilme ve bu güçlüklere iyi uyum sağlayabilme olarak tanımlanmaktadır. Psikolojik sağlamlık mizaç, dayanıklılık, sosyal yeterlik, başa çıkma kavramlarından farklıdır. Psikolojik sağlamlıktan söz edebilmek için ortaya çıkan uyum veya olumlu gelişimin riskli olarak kabul edilebilecek koşullarda açığa çıkması gerekmektedir. 8

Psikolojik sağlamlık riskler, koruyucu faktörler, olumlu çıktılar gibi bileşenleri olan dinamik bir sistemdir. Çocuk ve ergenlerin psikolojik sağlamlığı ailelerine, içinde yaşadığı sosyal çevreye ve topluma bağlıdır. Psikolojik sağlamlığın gelişimine yardımcı olan içsel ve dışsal koruyucu faktörler desteklenebilir ve geliştirilebilir. Araştırmalarda genel bir psikolojik sağlamlıktan söz etmek yerine kavramın belli alanlarda spesifikleştirmesinin (akademik sağlamlık, akran zorbalığında sağlamlık vs. ) faydalı olacağı ifade edilmektedir. 9

Psikolojik Sağlamlık Sistemi Temel Bileşenler Risk Bireysel risk faktörleri Erken doğum Olumsuz yaşam olayları Kronik hastalıklar Ailesel risk faktörleri Ebeveynlerin hastalığı ya da psikopatolojisi Ebeveynlerin boşanması, ölümü ya da tek ebeveyn ile yaşamak Ergenlik dönemde anne olma 10

Psikolojik Sağlamlık Sistemi Temel Bileşenler Çevresel risk faktörleri Ekonomik zorluklar ve yoksulluk Çocuk ihmali ve istismarı Savaş ve doğal afetler gibi toplumsal travmalar Toplumsal şiddet ve ailevi felaketler Evsizlik 12

Bazı Koruyucu Faktörler • Aile, akran, öğretmen desteği • Olumlu Mizaç • Bilişsel Esneklik • Etkili problem çözme • Ebeveyn Davranışları • Özerklik, özdenetim • Bağlanma modeli, en az bir yetişkin ile kurulan duygusal bağ • Başa çıkma stratejileri • Etkili problem çözme • İyimserlik, umut, sebatkarlık • Mizah, sanatsal ve spor yeterliliği 13

Koruyucu Faktörler 1. Zeka: Normal zeka yeterli 14

Koruyucu Faktörler MİZAÇ 1. Sıcakkanlılık, Dışa Dönük, Sebatkar. (daha sağlam) 2. Tepkisel, İçe Dönük, Sebatkar Olmayan. (daha riskli) 15

OLUMSUZ TEPKİSEL ÇOCUKLAR AİLE GÖRÜŞMELERİ -Uyku, beslenme sorunları -Sık ağlayan ve sabırsız -Çaba gerektiren kontrol becerileri çok yetersiz (Ders ve Yemek) -Duygusal hassasiyet çok fazla (Renk, Işık, Ses, etiket) -Hareketli AMA en fazla değişime uğrayan çocuklar bunlardır.

OLUMSUZ TEPKİSEL ÇOCUKLAR AİLE GÖRÜŞMELERİ AMA… Ebeveynlere şunları yapmaları önerilir: 1. Erken okul eğitimi: 24. ayda yarı zamanlı, 36. ayda tam zamanlı 2. Hareketi engellememek 3. Formal sporlar 4. Çocukla senkronize olmak (Hareketli olan çocukla sen de hareketli ol, sabırsız olanla sen sabırlı ol) 5. Belirsiz beklenti oluşturma BELKİ……. . 6. Hayatta yapacağınız değişiklikleri önceden söyleyin. 7. Ödül sistemini uyarmayın. Ödül yokk 8. Kendi başına kalmasına izin ver. 9. Sabırı öğretin, rutin oluşturun. 10. Bu çocuklarda mola yöntemi etkisiz. Şuraya otur düşün bakalım yokkkk

İÇE DÖNÜK ÇOCUKLAR HAYIR DİYORSA, DUYGULARINI İFADE EDİYORSA, KİŞİSEL SINIRLARI VARSA, YAŞAM DOYUMU VARSA BIRAK İÇE DÖNÜK OLSUN KABULLEN. Ebeveynlere şunları yapmaları önerilir: 1. İteklemeden destekle, zorla görev verme 2. Neyi nasıl yapacağını ayrıntılı anlat 3. Gelişimsel görevlerini onun yerine yapma 4. Ebeveynin dışa dönük olması bu durumda avantajdır. 5. Duygulara atıf yap, » okulda ne yaptın yerine nasıl hissettin bugün diye sor» 4 -7 yaş arası duygusal sağlamlık programı Gülşah Kurtoğlu-Duygusal Sağlamlık Tezi

ANNELİK MODELLERİNİN KATKISI v PANİK ANNE (SÜREKLİ BU MODDA İSE TEDAVİYE YÖNLENDİR) v ÖLÜ ANNE (DUYGUSAL OLARAK YOK) v TAVUK ANNE (KENDİSİNİ MERKEZE ALMIŞ) v YETERİNCE İYİ ANNE (HERŞEYİNİ ÇOCUĞA ADAMAMIŞ AMA ZİHNİ ÇOCUĞUNDA)

BAĞLANMA VE ETKİLERİ Bağlanma çocuk ile bakım veren kişi arasında kurulan bağ. Bağlanmayı hangi faktörler etkiliyor? 1. Ebeveynin ruhsallığı ve bağlanma stili 2. Ebeveynin mizacı 3. Ebeveynin bilgi düzeyi 4. Çocuğun görünüm özellikleri 5. Çocuk mizacı 20

BAĞLANMA ŞEKİLLERİ KAÇINAN BAĞLANMA (ADALAR) -Ebeveynleri başarı ve özerkliğe aşırı önem vermişlerdir, tek başlarına bırakılmışlardır. -Bu kişiler birilerine yaslanmazlar, yük olmak istemezler, işleri tek başına halletmeye çalışırlar, kendisinde destek alma bilgisi yoktur. -Mesafe ihtiyaçları çoktur. -Ricacı olmak onlara stres verir. -İlişkilerinin kalıcı olduğunu gördükleri zaman kaçabilirler. -Kişisel sorunlarda problemin ilişkiye ait olduğunu göremezler. -Filtreli, temkinli, sır sahibidirler. -Yüz mimiği ve beden hareketi çok kullanmazlar. -Pasif agresiftirler. -Hata yaptıklarında utanç duyarlar, kendileri hakkında olumsuz fikirleri daha fazla olabiliyor. -Yalnız kalmayı seçerler. -Bilgisayar, oyun, okumayla duygu düzenlemelerini yaparlar.

BAĞLANMA ŞEKİLLERİ ÖFKELİ DİRENÇLİ BAĞLANMA (DALGALAR) -Yetişme döneminde, bakım verenlerin duygu durumlarından kendileri sorumlu olmuşlardır. -Ebeveynlerini belli dönemlerde hissetmişlerdir, ancak ebeveynin sürekliliğine dair içsel bir şablon oluşturamamışlardır. -İlişkisini abartma eğilimindedir. -Genellemeye yatkındır. Hep, her zaman gibi kelimeleri sık kullanırlar. -Etkileşim halinden yalnızlığa geçişte zorlanırlar. -Kendileri için olumlu ifade kullanırlar. -Hep kendileri anlatırlar, karşılıklı konuşmakta zorlanırlar. -Yakınlık çok ararlar, yakınlığı bulunca sabote ederler, arkalarında yıkım bırakabilirler. -İlişkide tehdit oluşturacak son söze başvurabilir, olumsuzlayarak cezalandırırlar.

BAĞLANMA ŞEKİLLERİ GÜVENLİ BAĞLANMA (ÇAPALAR) -Ebeynlerinden yakınlık görmüşlerdir, fiziksel temas vardır. -Hazı erteleyebilirler. -İnsanları devreye sokup ihtiyaçlarını karşılarlar. -Tek başına olmaktan etkileşime geçişte rahattırlar. -Sözel ve diğer becerilerini rahat kullanırlar. -Terk edilmekten korkmazlar. -Hata yaptıklarında telafiye giderler. -Yeniliklere açıktırlar. -Suçluluk duyma kapasiteleri vardır. KAYNAK: Sümer Öztanrıöver PACT ÇİFT TERAPİSİ

Bağlanmada Kritik Davranışlar 1. Sevgiyi geri çekme tehdidi 2. Güç kullanma 3. Uzun süreli ayrılık 4. Erken dönemde ihmal 25

Bakım ve Sosyal Destek 1. İki yaştan sonra özerkliği desteklenmeli 2. Otonom olmalı 3. Fizyolojisine müdahele edilmemeli 4. İnsan beyni %25 lik kapasite ile dünyaya geliyor 5. Fare deneyleri: Kafeste büyüyen ve yeterince uyarıcı almayan farelerin beyin gelişiminde prb ve strese dayanaksız 6. Erken dönemde ayna nöronlar (erken dönemde kötü muameleye maruz kalması HPA ekseninde uzun süreli değişikliklere neden oluyor) 7. Mutlu bir ev ortamı (Oksitosin önemli, Hipotalamus-Hipofiz-Adrenal sisteme baskı azalıyor) 8. Göz teması önemli örtük bellekte priming/hazır hale gelme 26

Psikolojik Sağlamlık 3’e Ayrılır 1. Duygusal 2. Akademik 3. İlişkisel Tek bir alanda sorun yaşayabilir. 27

Kimler Sağlamdır? 1)Risk Olacak(boşanma, fakirlik, madde, kayıp) 2. Koruyucu Faktörler(mizaç, özerklik, bağlanma, yardım) 3. Olumlu Sonuçlar(hayatına devam etti, pataloji yok)

Klişeler Ve Mitler 1. Bekleme köşesi, öfke paspası vs. . 2. Hareketli çocuk akıllıdır 3. Anne baba ne yaparsa çocuk aynısını yapar 4. Çocukların fazla oyuncağının olması zekasını geliştirir 5. Çocuklardan olumsuz şeyleri gizlemek gerekir 6. Anne sütünü ne kadar çok verirsek o kadar iyi 7. Kundaklama iyi bir yöntemdir 8. Ağlayan çocuğa elektrik süpürgesi, araba vs. . . 29

Klişeler Ve Mitler 9. Evde hiç çatışma olmamalı 10. Çocukların özsaygısı için sürekli pozitif geri bildirim vermeliyiz 11. Çocuklar mastürbasyon yapmaz 12. Çocuklar olumsuz davranışları planlarlar 13. Erken konuşan çocuk zekidir. 14. Sürekli etkinlik aktivite yapmak çocuğu geliştirir. 15. Klasik müzik zekayı arttırır. 30

Aile ve İletişim 1. Ailede bireyler mutlu mu? 2. Duygusal bağ nasıl? 3. Yakın ilşki var mı? 4. Bireylerin sosyal ilişkileri 5. Meslek doyumu 31

AŞK ÜÇGENİ 1. TUTKU 2. YAKINLIK 3. KARARLILIK 32

ROLE ODAKLI EVLİLİK 1. Herkes görevini yerine getirir. 2. Duygusal bağ yok 3. Boşanma yok 4. Yakınlık yok 5. Tutku varmış gibi yapılır. 6. Kararlılık var. 33

ÖZE ODAKLI EVLİLİK 1. Bencilleşme. 2. Duygusal bağ yok 3. Boşanma yoluna girilmiş. 4. Yakınlık yok 5. Tutku yok 6. Kararlılık yok. 34

ÇATIŞMAYA ALIŞMIŞ EVLİLİK 1. Kavga çatışma barışma sürekli hale gelmiş. 2. Tutku bazen var bazen yok. 3. Kısa süreli ayrılıklar. 4. Yakınlık değişken 5. Tutku ya hep ya hiç. 6. Büyümeyen çocuklar. 35

BİREYSELLEŞMİŞ BAĞLANMIŞ EVLİLİK 1. Ben-Sen-Biz 2. Herkesin kendi alanı var. 3. Uyumlayıcı yakınlık var. Yakın ama yapışık değil. 4. Tutkulu 5. Kararlı 6. Sağlıklı atıflar. 36

Psikolojik Sağlamlık İçin Aileye Öneriler Bebeklik ve Erken Çocukluk -Planlı çocuk sahibi olma -Normal Doğum -İlk bağ ve süt verirken ki arzu -Arzulu dokunma ve tutma -1 yaşa kadar 1 haftanın üzerinde ayrılık sakıncalı -Agresyon kontrolü -Yeteri kadar sosyal uyarıcı (bol resimli, eğlenceli, öğretici amacı olmayan kitap, oyun gibi) - 2 yaşından sonra rutin olarak pandomim oyunları, nesneyi işlevi dışında kullanma, hayali arkadaş - Sabrı öğretmek önemli. - Ödül sistemini kullanmıyoruz. - Tematik ve hikaye oluşturacak oyuncaklar - En az malzeme ile en iyi oyunu kurma becerisi desteklenmeli. - Tuvalet eğitimi, sınırlar.

Psikolojik Sağlamlık İçin Aileye Öneriler Orta Çocukluk (6 -11 yaş) -İskele kurmak-Pozitif destek (zorlanınca rehberlik et, geri çekilmesine, pes etmesine izin vermemek) -Kıyaslamamak çok önemli. -Bireysel geri bildirim, kişilik özelliklerine değil çabaya atıf yapmak. -Öğretmen ve veli kontrolü önemli , sağlama yapamaz. -Düşünceler otoritenin etkisi altında ne öğrettiğine dikkat etmek önemli, önce evrensel değerler… -Bu dönemin sonunda durulma beklenir, durulmazsa sorun var demektir. -Ailenin belli rutinlerinin olması çok önemlidir.

Psikolojik Sağlamlık İçin Aileye Öneriler ERGENLİK -Fiziksel bağ azalacağından duygusal bağı koru -Arkadaşları ile vakit geçirmesine izin ver. -Çocuk yerine koyma -İstemiyorsa dokunma -Pasif duruma düşürme -Karar alınırken sor -Gelişimsel sorumluluk ver. -Takip et (Davranışsal kontrol) -Kimlik arama sürecine destek ol (Bu sürece müdahale edersek kimlik gelişmiyor) -Bireysel kimlik oluşmadan grup kimliği oluşmasına izin verme. -Grup deneyimlerine izin ver. Duygusal bağ varsa eninde sonunda ailenin yanına gelir, yoksa gruba ait olur. -Ergende içe dönme mutlaka olur, bu normaldir. Çocukluğunun kahramanlarını kaybeder, her şeyi eleştirir. -Model arama dönemi olur, bazı modellere kayar, modelleri söndükçe normale döner. -Ergen mutlaka dışa döner, sabır gerekiyor. -Her zaman bir kişiye ihtiyacı vardır, uzak durmayın.

EŞLER ARASI İLETİŞİMİN PSK. SAĞLAMLIĞA KATKISI -İletişim için özel zaman ayır. -Üzgün, mutsuz olduğunda iletişime geçme. -Fiziksel olarak da iletişimde ol. -Atıflara dikkat et. Sen şöylesin yerine kendi duygu ve düşünceni söyle -Sağlıklı iletişimde aracılar olmasın, 3. şahısları ortadan kaldırın. -Karşı tarafın düşünce ve niyetini kestirmeye çalışmak veya genellemeler yapmak manipülasyona girer ve ilişkide saldırganlığı arttırır. -Herkes kendi duygu ve düşüncesini belirtmelidir.

İLİŞKİDE YANLIŞ İNANÇLAR -Tartışmamak ilişkinin kalitesinin göstergesidir. -Genel olarak yaşanılan problemlerin kaynağı aşkın bitmesidir. -Sağlıklı ilişkide zihin kuramı gelişmiştir. (Neden farketmedin, neden düşünemedin. . ) -İnsanlar değişmez. -Çiftlerin birbirlerindeki değişiklikleri hemen fark etmeleri gerekir. -İyi bir çift her zaman diğerinin yanında kontrollü davranır.

EBEVEYN KİMLİĞİ YETKİNLİKLERİ -ESNEKLİK (Çocuk yüksek salınımda, baş etmek için esnek olunmalı) -SABIR (Olmazsa olmaz ) -HOŞGÖRÜ -SORUMLULUK (Size bağımlı biri var ve geri dönüşü yok ) -KURAL KOYMA -KOŞULSUZ SEVGİ (Sadece ebeveyn kimliğinde vardır, çocuk bunu alır, almazsa ister) -KONTROL -KABULLENME -EĞİTİM VER (Çocuğu hayatın içinde yetiştirmek) -KRİTERLERİ ÖĞRET (Şu yapıyor sen yapamıyorsun değil, fazla övgü yok, devamlı geri bildirim ver, negatif , kişisel geri bildirim yok, ödülü ekonomik kullan, çocuğun merakını kullan) -KORKU (Çocuklar bize anksiyeteyi öğretir, sağlığıma dikkat etmezsem çocuğum annebabasızkalır) -EGOYU 2. PLANA İTME (2 kimlikte egomuzu 2. plana iteriz: 1 -ruhsallık kimliği 2 -ebeveyn kimliği) KAYNAK: Tamer DÖVÜCÜ ODM AİLE EĞİTİMİ