Przedmioty stosunku cywilnoprawnego Agnieszka KwiecieMadej Definicje Przedmiotem stosunku

Przedmioty stosunku cywilnoprawnego Agnieszka Kwiecień-Madej

Definicje • Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest dozwolone, nakazane lub zakazane zachowanie się podmiotu prawa oraz obiekty materialne i niematerialne, których dotyczy to zachowanie. (Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk, Prawo cywilne, 2001, s. 232 (podobnie w pierwszym wydaniu z 1967 r. ); tak też T. Stawicki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 1999, s. 152. ) • Przedmiotem stosunku prawnego jest zachowanie się, do którego podmiot (strona) danego stosunku jest zobowiązany (przedmiot obowiązku) lub uprawniony (przedmiot uprawnienia). (J. Wróblewski, Wstęp, s. 115. ) Przykład: Art. 535 KC umowa sprzedaży z odnośnymi zachowaniami sprzedawcy i kupującego oraz uprawnieniami i odpowiadającymi im obowiązkami, stanowiącymi treść stosunku prawnego sprzedaży

Jakie jest miejsce przedmiotu w stosunku prawnym? • Elementy stosunku cywilnoprawnego: • Przedmiot • Podmioty • Treść. Można wtedy efektownie i dość łatwo wytłumaczyć, że oto podmioty prawa cywilnego, wskazane w art. 1 KC mają wobec siebie określone prawa i obowiązki, wynikające z dyspozycji normy prawnej i zagwarantowane przez prawo, przy czym realizacja tych praw i obowiązków, składających się na treść stosunku prawnego dotyczy zachowań podmiotów wobec określonych rzeczy, dóbr, wartości, bytów itp. , zależnie od rodzaju stosunku cywilnoprawnego, które łącznie nazywa się przedmiotem tego stosunku. • Jak się również twierdzi, przedmiotem tym jest wszystko to, z powodu czego podmioty są stronami stosunku prawnego i co stanowi obiekt (przedmiot) ich wzajemnych praw i obowiązków w stosunkach prywatno- i publicznoprawnych. (S. Korycki, J. Kuciński, Z. Trzciński, J. Zaborowski, Zarys prawa, Warszawa 2002, s. 85. )

Mienie • Mienie jest pojęciem ogólnym, wyrażającym ogół praw majątkowych, w tym zwłaszcza prawo własności i inne prawa rzeczowe (art. 44 KC). Na mienie składają się więc aktywa, należące do podmiotów prawa, jako mienie państwowe (Skarbu Państwa i innych państwowych osób prawnych, art. 44(1) KC), mienie komunalne (komunalnych osób prawnych) i inne mienie. • Do pojęcia mienia nie wchodzą długi, które własność i inne prawa majątkowe tylko obciążają.

Majątek • W znaczeniu szerszym jest to ogół praw i obowiązków majątkowych podmiotu. • W węższym znaczeniu majątek ogranicza się tylko do aktywów, czyli posiadanych przez podmiot praw majątkowych. • Majątek oznacza składniki mienia, dające się wyodrębnić jako zespół aktywów (nieraz i pasywów), będących przedmiotem dziedziczenia, obrotu, zabezpieczenia wierzytelności, podstawą odpowiedzialności za zobowiązania itp. Znany jest majątek wspólny i odrębny (np. wspólny majątek małżonków i odrębny majątek każdego z nich, wspólny majątek wspólników spółki cywilnej, która własnego majątku nie posiada, wspólny majątek spółki handlowej, osobisty majątek wspólników, art. 863 KC, art. 2 KSH). • Widać z powyższego, że o „majątku” mówimy oznaczając prawa majątkowe danego podmiotu, rozpatrywane w dokonywanej czynności prawnej, analizowanym przepisie itp.

Pojęcie rzeczy • Rzeczami są tylko przedmioty materialne (art. 45 KC). • Zgodnie z utrwalonymi poglądami, są to części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, wyodrębnione spośród innych (naturalnie lub sztucznie) w sposób umożliwiający samoistne traktowanie w stosunkach społeczno-gospodarczych, wyrażonych przez prawo rzeczowe, zobowiązaniowe i inne. (Definicja J. Wasilkowskiego)

Dobra niebędące rzeczami • Nie są rzeczami dobra wolne (powietrze, woda, kopaliny w złożu), aż do postaci nadającej się do wyodrębnienia (miara wody w butelce, ilość węgla na hałdzie). • Nie jest rzeczą człowiek, jego zwłoki, narządy, tkanki, nawet, jeśli znajdują się w obrocie (krew) będąc dobrami sui generis. • Zwierzęta, po długotrwałych dyskusjach zostały wyłączone z kategorii rzeczy, chociaż w obrocie zwierzętami (np. sprzedaż zwierząt domowych, hodowlanych) stosuje się odpowiednio, co zrozumiałe, przepisy dotyczące rzeczy. • Dobra niematerialne (dzieła literackie, muzyczne, filmowe, naukowe, programy komputerowe, wynalazki i dobra osobiste) • Czasami występuje ich uzewnętrznienie, np. w postaci książki, nut, obrazu, dyskietki, płyty, jest to jednak, co najwyżej corpus mechanicum, przenoszący dobra niematerialne jako dzieło twórcy.

Klasyfikacje rzeczy • 1) rzeczy znajdujące się w obrocie (res in commercio) i wyłączone z obrotu (res extra commercium); • 2) nieruchomości i rzeczy ruchome; • 3) rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości oraz rzeczy przyszłe. Tylko ruchomości mogą być oznaczone co do gatunku (rodzaju), bez określania cech indywidualnych, np. tona węgla, kopa jaj, meble, samochody. Ograniczone rodzajowo będą rzeczy ruchome, określone trochę dokładniej: tona węgla pierwszego gatunku, kopa jaj kurzych średniej wielkości, samochody „Fiat” z 2011 r. , a nawet z podaniem dalszych szczegółów, np. buty męskie czarne nr 42, model X, produkcji fabryki Y, Rzeczy oznaczone co do tożsamości, to z istoty swojej wszystkie nieruchomości oraz ruchomości określone indywidualnie

Nieruchomości • Art. 46 § 1 KC, nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności • (np. budynki na gruncie państwowym lub gminnym oddanym w użytkowanie wieczyste są własnością użytkownika wieczystego, art. 235 KC). • Własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze jego przeznaczenie (art. 143 KC) • Poza kopalinami znajdującymi się na różnych głębokościach gruntu i mającymi odrębną regulację prawną, obejmuje również słup powietrza ponad gruntem i sam grunt, po obrysie jego granic.

Rodzaje nieruchomości Gruntowe Budynkowe Lokalowe

Grunty i grunty rolne • Przepisy KC tradycyjnie określają grunty, jako części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności. • Wśród nieruchomości wyróżnia się nieruchomości rolne, utożsamiane w Kodeksie cywilnym z gruntami rolnymi. ą nimi (art. 46(1) KC) takie nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej • Zasada superficies solo cedit

Budynki Nie związane trwale z gruntem • Np. kiosk • ruchomości Związane trwale z gruntem • Zasada: superficies solo cedit • Wyjątek: odrębny przedmiot własności na podstawie szczególnych przepisów np. 235 KC

Części budynków • Wyjątek: odrębny od gruntu przedmiot własności (na mocy przepisów szczególnych np. ustawa z dnia 24. 06. 1994 r. o własności lokali

Rzeczy ruchome (ruchomości) • Ruchomościami są te rzeczy, które nie są nieruchomościami, • Próbując pozytywnie określić ruchomości należy uznać je za rzeczy wyodrębnione od innych fizycznie oraz przenaszalne. Z tego powodu, jak trafnie rozstrzygnięto w orzecznictwie, np. garaż składany jest ruchomością, zaś kiosk (barak) na fundamentach (podwalinach) stanowi nieruchomość.

Rzeczy oznaczone co do gatunku i oznaczone co do tożsamości Co do gatunku Co do tożsamości Cechy rodzajowe Indywidulany przedmiot Wiele desygnatów Konkretny obiekt Np. samochód osobowy o nr DW 007 X

Ruchomości oznaczone co do gatunku i co do tożsamości • Wyodrębnienie rzeczy ruchomych oznaczonych co do gatunku i co do tożsamości ma istotne znaczenie praktyczne, zwłaszcza dla umów, które mają na celu przewłaszczenie rzeczy. • Dla osiągnięcia skutku rzeczowego (rozporządzającego) przy przeniesieniu własności ruchomości oznaczonych gatunkowo, poza umową należy przenieść posiadanie rzeczy. Z kolei, podwójny skutek prawny ogółu czynności prawnych przysparzających w prawie polskim sprawia, że sama czynność (umowa) wystarczy dla ważności czynności przeniesienia własności (np. sprzedaży, dostawy, darowizny), a dla rzeczy oznaczonych co do tożsamości skutek rozporządzający powstanie wraz z zawarciem umowy (art. 155 § 1 i 2 KC). • Rozróżnienie obu kategorii rzeczy jest także istotne w innych sytuacjach, np. dla dochodzenia uprawnień z rękojmi za wady rzeczy (art. 556 i n. KC).

Rzeczy ruchome zużywalne i niezużywalne • Wyróżnienie rzeczy zużywalnych i niezużywalnych łączy się z podziałem na rzeczy oznaczone indywidualnie i rodzajowo. Występowało ono już w prawie rzymskim. • Rzeczy zużywalne (res quae usu consumuntur) określano jako dające pożytki przez ich zużycie, zniszczenie, istotne przeobrażenie, a nawet wyzbycie się (np. artykuły konsumpcyjne, żywność). • Rzeczy niezużywalne (res quae usu non consumuntur) podlegają fizycznemu zużyciu, ale zachowują integralność (całość) przez cały okres używania (np. maszyny) • Rzeczy zużywalne należą do kategorii rzeczy zamiennych, choć nie są z nimi tożsame. Jeżeli przepisy uprawniają do korzystania z rzeczy zużywalnej, to następuje przeniesienie własności tych rzeczy na korzystającego z jednoczesnym obowiązkiem zwrócenia takiej samej ilości rzeczy, tej samej jakości i wartości (np. użytkowanie nieprawidłowe, pożyczka, depozyt nieprawidłowy). Uprawnienie do korzystania z rzeczy niezużywalnej niesie za sobą obowiązek zwrotu tej samej rzeczy (np. po wygaśnięciu umowy użytkowania, najmu, użyczenia)

Rzeczy przyszłe • Rzeczy przyszłe, zgodnie z nazwą oznaczają rzeczy, które mają powstać w przyszłości (mają zostać wyprodukowane, wytworzone), nie istnieją one w chwili dokonywania czynności prawnej. • W wielu umowach chodzi o rzeczy przyszłe, np. w umowie o dzieło, w umowie o roboty budowlane (o inwestycje budowlane), w umowie kontraktacji i najpopularniejszej – umowie sprzedaży pożytków rzeczy, np. sprzedaży zasianego zboża na polu, przyszłorocznych owoców w sadzie itp.

Rzeczy proste i rzeczy złożone. Części składowe rzeczy • Rzeczy złożone, które dominują w obrocie towarowym z reguły są złożone z rozmaitych elementów, które mają samoistny charakter aż do chwili włączenia do rzeczy ruchomej (nieruchomej), służąc jako całość do określonego celu gospodarczego. Z częściami składowymi w rozumieniu art. 47 § 2 KC ma się do czynienia wtedy, gdy nie da się rzeczy tych odłączyć od siebie bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. • Powiązanie musi mieć charakter trwały, fizyczny i funkcjonalny, czyli część składowa jest potrzebna dla pełnienia funkcji gospodarczej rzeczy (np. silnik w samochodzie). Połączenie dla przemijającego użytku nie daje statusu części składowej (art. 47 § 3 KC) • Nie można więc przenieść własności części składowej, nie przenosząc własności całej rzeczy. Jeśli tak się stanie, to albo rzecz utraci swoje właściwości (wyjęcie silnika z samochodu powoduje utratę przez rzecz cech samochodu), albo część składowa stanie się odrębną rzeczą (wymiana silnika samochodu na nowy).

Przynależności • Przynależnością jest rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy (nazwanej rzeczą główną), zgodnie z jej przeznaczeniem, jeśli pozostaje z rzeczą główną w faktycznym związku, odpowiadającym temu celowi (art. 51 § 1 KC). • Rzecz główna może być, zarówno nieruchomością, jak i ruchomością, przynależność może być tylko rzeczą ruchomą. • Przemijające pozbawienie faktycznego związku z rzeczą główną nie niweczy cech przynależności (art. 51 § 3 KC), ale też zasadą jest, że przynależność należy do właściciela rzeczy głównej (art. 51 § 2 KC). • Czynność prawna odnosząca się do rzeczy głównej (np. sprzedaż samochodu) dotyczy także przynależności (np. koła zapasowego), chyba że strony to w umowie wyłączyły albo wyłączenie takie wynika z przepisów szczególnych (art. 52 KC).

Przynależność czy część składowa? Dla uniknięcia wątpliwości, czy ma się do czynienia z przynależnościami w konkretnej sytuacji należy szczegółowo ustalić zachowanie przesłanek: 1) występowanie rzeczy ruchomej; 2) mającej charakter samoistny; 3) podporządkowanej gospodarczo rzeczy głównej; 4) potrzebnej do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem; 5) pozostawionej w faktycznym związku z rzeczą główną; 6) należącej do właściciela rzeczy główne;

Przedmioty zbiorowe i zbiory rzeczy • Przedmioty zbiorowe cechują się tym, że dopiero pewna, najczęściej nieoznaczona ilość rzeczy tego samego rodzaju może być przedmiotem stosunku cywilnoprawnego, bez znaczenia są natomiast poszczególne przedmioty materialne składające się na przedmiot zbiorowy, np. kawałki węgla i wagon węgla, ziarna zboża i worek zboża, ziarna piasku i „wywrotka” piasku, ziarna kawy i torebka kawy itp. • Zbiory rzeczy (universitas rerum), to samodzielne rzeczy, które zebrane razem tworzą pewną całość, np. kolekcja obrazów danego malarza, albo z danej epoki, stylu itp. , biblioteka określonej osoby, instytucji, dziedziny nauki itp. , inwentarz żywy gospodarstwa, park maszynowy przedsiębiorstwa, zestaw mebli pokoju stołowego o nazwie „x” itp. Rzeczami są więc poszczególne elementy zbioru, które mogą być przedmiotem odrębnych czynności prawnych.

Rzeczy wyłączone z obrotu • Rzeczy wyjęte z obrotu cywilnoprawnego (res extra commercium): • Z przyczyn moralnych - ciało człowieka i jego składniki, w tym organy wewnętrzne, • W interesie publicznym - rzeczy przeznaczone do powszechnego użytku – res omnium communes (rzeki, place, ulice, parki itp. ).

Pożytki

Zasady pobierania pożytków • Art. 55. § 1. Uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia, a pożytki cywilne – w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia. • § 2. Jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady. Wynagrodzenie może przenosić wartości pożytków.

Przedmioty inne niż rzeczy Przedmioty materialne niebędące rzeczami Przedmioty niematerialne Przedsiębiorstwo

Przedmioty materialne niebędące rzeczami • Nie występują w postaci wyodrębnionej lub zindywidualizowanej, 1. Ciecze i gazy, 2. Kopaliny, 3. Zwierzęta w stanie wolnym,

Przedmioty niematerialne 1. 2. 3. 4. 5. energia – art. 555 KC dobra intelektualne, dobra osobiste, pieniądze, papiery wartościowe

Przedsiębiorstwo • Art. 55(1). Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. • Obejmuje ono w szczególności: 1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa); 2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości; 3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych; 4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne; 5) koncesje, licencje i zezwolenia; 6) patenty i inne prawa własności przemysłowej; 7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne; 8) tajemnice przedsiębiorstwa; 9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

Zbycie przedsiębiorstwa • Art. 552. Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. • Art. 751. § 1. Zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. § 2. Zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby wpisanej do rejestru powinno być wpisane do rejestru. § 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio w wypadku wydzierżawienia przedsiębiorstwa lub ustanowienia na nim użytkowania. § 4. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom o formie czynności prawnych dotyczących nieruchomości.

Odpowiedzialność za długi • Art. 55(4). Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Gospodarstwo rolne • Art. 55 (3) KC - Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

KAZUS • Jan K. był właścicielem gruntu rolnego oraz działki budowlanej zabudowanej domem wielorodzinnym, w którym mieszkały 3 rodziny: Jan K. z żoną a także 2 synów Jana K, każdy z żoną i dziećmi. Dom miał 3 piętra, na każdym z nich znajdowało się fizycznie wyodrębnione mieszkanie zajmowane przez jedną rodzinę. Na gruncie stanowiącym własność Jana K. rosło wiele drzew owocowych, posiadał on też duży ogród warzywny, żona Jana K. hodowała kury na potrzeby rodziny. Dodatkowo na gruncie Jana K. znajdował się maszt, który był wybudowany przez spółkę telekomunikacyjną, wynajmującą od Jana K. powierzchnię pod masztem. W dniu 14. 05. 2015 r. Jan K. darował każdemu z synów udział 1/3 w nieruchomości. 1. Wymień występujące w kazusie przedmioty stosunków cywilnoprawnych będące nieruchomościami, 2. Wymień części składowe i przynależności, 3. Oznacz pożytki naturalne i cywilne,

Kazus • Sorbona Sp. z o. o. zajmowała się działalnością hotelarsko-restauracyjną. W skład majątku spółki wchodziły 3 hotele, a przychody i koszty powstałe z tytułu ich działalności spółka rozliczała łącznie w ramach prowadzonej działalności. W dniu 13. 05. 2014 r. Spółka sprzedała jeden z hoteli osobie fizycznej, która podjęła w tym hotelu dalszą działalność hotelarsko-restauracyjną, nie zmieniając nazwy hotelu ani restauracji, zatrudniając ten sam personel co zbywca. Spółka Sorbona prowadziła nadal dotychczasową działalność w pozostałych hotelach. 1. Oceń czy doszło do sprzedaży przedsiębiorstwa czy nieruchomości, 2. Określ odpowiedzialność nabywcy za długi Sorbona sp. z o. o. za długi związane z prowadzeniem sprzedanego hotelu.

Dziękuję za uwagę