Przeciwdziaanie wykluczeniu spoecznemu w Polsce w kontekcie zaoe

Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w Polsce w kontekście założeń unijnej strategii aktywnej integracji

Brak klarownych, jednoznacznych definicji pojęcia „wykluczenie społeczne”, np. w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie używa się tego określenia, ale się go nie definiuje. Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich. 1) 2)

Czy dyskurs publiczny dot. kwestii społecznych związanych z tzw. wykluczeniem społecznym został zdominowany przez zwolenników koncepcji aktywnej polityki społecznej czy państwa społecznej aktywności i nowego zarządzania publicznego, gdzie zasadniczymi instrumentami polityki społecznej są bodźce do (samo)zatrudnienia i kształcenia się, co ma zapewnić głównie sektor rynkowy 1) ?

Analiza treści wielu dokumentów programowych, w tym np. „Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe” wskazuje na to, iż zwolennicy koncepcji aktywnej polityki społecznej „górą”

Czy dyskurs publiczny dot. kwestii społecznych związanych z ubóstwem i tzw. wykluczeniem społecznym został zdominowany przez zwolenników koncepcji ubóstwa relatywnego (poziom zasobów za niski aby można było swobodnie uczestniczyć w głównym nurcie życia społecznego). W Polsce podobna idea legła u podstaw koncepcji minimum socjalnego, rozwijanej już od lat 1970. Znaczenie polityczne tych koncepcji wskazywały zalecenia RE i UE dotyczące gwarancji minimalnych zasobów, koniecznych do społecznego uczestnictwa (teoria sprawiedliwości J. Rawls’a, dyskurs redystrybucyjny wg Levitas).

W zasadzie nie ma dokumentów programowych, które byłyby owocem spotkania się wpół drogi tych dwóch koncepcji i powstałego na ich podstawie jednego modelu polityki społecznej. Jedna z trudności – wielość podmiotów polityki społecznej

Są państwa w UE (w tym np. Belgia), które postulują oparcie polityki społecznej na wyżej wskazanych, odmiennych, choć nie wykluczające się modelach….

Analiza treści dokumentów unijnych, w tym np. programu Progress wskazywać by mogła, iż podstawowym założeniem tzw. aktywnej polityki społecznej, zmierzającej do rozwiązania takiej kwestii społecznej jak ubóstwo i wykluczenie społeczne jest przekonanie, że zapewnienie osobom ubogim i wykluczonym społecznie dostępu do pracy i do kształcenia, rozwiąże problem wykluczenia społecznego… Czy to założenie jest słuszne, zwłaszcza w odniesieniu do osób nie rokujących powrotu na otwarty, czy substytucyjny rynek pracy?

art. 30 ust. 1 Konstytucji RP – „obowiązkiem władz publicznych jest poszanowanie i ochrona godności człowieka” (także tego, który nie rokuje wejścia w rolę człowieka zwiększającego bazę podatkową)

O deptaniu godności człowieka, o pogardzie dla niego, o skazywaniu na nędzę, na upokorzenie jako przyczynach dysfunkcjonalności nie tylko osób ubogich i wykluczonych społecznie…

Dzisiaj w Polsce, podobnie jak w innych krajach UE zasady solidaryzmu społecznego oraz aktywnych form pomocy (praca zamiast zasiłku) wyznaczają cele europejskich modeli społecznych i ochrony socjalnej. Dążeniem polityki społecznej jest zagwarantowanie, aby obywatele nie byli pozbawieni możliwości korzystania z postępu gospodarczego i społecznego oraz wnosili do niego swój wkład. Budowa zintegrowanych programów społecznych ma zasadnicze znaczenie dla korzystania z efektów jakimi są trwały wzrost gospodarczy, większa liczba miejsc pracy oraz większa spójność społeczna.

Należy podkreślić, że w wielu państwach UE dotychczasowe działania oparte o gwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego poprzez systemy świadczeń pieniężnych lub rzeczowych zostały uznane za mało efektywne. Niski stopień skuteczności dotychczasowych rozwiązań doprowadzał częstokroć do tego, że w praktyce proponowane programy socjalne sprzyjały utrwaleniu postaw roszczeniowych i tzw. syndromu wyuczonej bezradności wśród adresatów pomocy. Te, doświadczenia w realizacji programów pomocy społecznej doprowadziły do powstania przewagi koncepcji workfare (praca zamiast zasiłku) nad dotychczas realizowaną koncepcją welfare state. Red. T. Kaźmierczak i M. Rymsza: W stronę aktywnej polityki społecznej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003, s. 23.

Skoro dotychczasowe działania wielu państw UE oparte o gwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego poprzez systemy świadczeń pieniężnych lub rzeczowych okazały się mało efektywne, to na wspieranie alternatywnych do nich programów konieczne jest – jak się wydaje – wzmocnienie w Polsce działu/funkcji państwa sprawiedliwego jaką jest dział substytucji. Dział substytucji, wg J. Rawls’a to specjalne ciało przedstawicielskie, zwracające uwagę na rozmaite interesy społeczne i wynikające z nich preferencje w zakresie dóbr publicznych. Jest ono upoważnione przez konstytucję do rozważania tylko takich projektów ustaw, które dają rządowi możliwość działania niezależnego od wymagań sprawiedliwości

„…jeśli dobro publiczne polega na efektywnym spożytkowaniu społecznych zasobów, musi istnieć pewien schemat rozłożenia nadzwyczajnych podatków na różne rodzaje podatników, który uzyskał jednomyślną aprobatę…. ” „…dział substytucji w swym funkcjonowaniu opiera się na zasadzie efektywności i w rezultacie ustanawia specjalny organ gospodarczy, który stara się o dostarczenie jakichś publicznych dóbr lub usług tam, gdzie zawodzi mechanizm rynkowy…”

Od wielkich umów społecznych, do partnerstw lokalnych… Partnerstwa lokalne w krajach starej UE stawały się z czasem przeciwieństwem do „klasycznych” mechanizmów rozwiązywania problemów braku pracy (np. : wsparcie określonych grup osób poprzez systemy zasiłków). Czy polski model demokracji w ramach której projektowane są i realizowane polityki społeczne, celem których jest rozwiązywanie/łagodzenie kwestii społecznych to już model deliberatywno-partycypacyjny?

REZOLUCJA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO z DNIA 19 LUTEGO 2009 R. W SPRAWIE GOSPODARKI SPOŁECZNEJ JEST WAŻNĄ PODSTAWĄ DZIAŁAŃ W WALCE Z UBÓSTWEM I WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM, także dla władz publicznych w Polsce…

Polskie dokonania w latach 2005 -2010 w zakresie tworzenia ram prawnych obszarze aktywnych form; Efektem wspólnego działania administracji rządowej, samorządowej oraz III sektora były najważniejsze z punktu widzenia stosowania aktywnych form pomocy następujące ustawy: ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych.

Dlaczego warto zakładać podmioty świadczące usługi z obszaru aktywnych form pomocy? Dlaczego warto zakładać CISy i KISy? Kolejnym argumentem przemawiającym za tym, że warto tworzyć CIS lub KIS jest stworzenie nowych instytucji oferujących nowe miejsca pracy dla specjalistów z zakresu problematyki rozwiązywania problemów społecznych w gminie. Warto również podkreślić, iż jednostki te mają również możliwość ubiegania się o różnego rodzaju zewnętrzne źródła finansowania (m. in. Program Operacyjny Kapitał Ludzki, środki Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Aktywne Formy Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu), które dodatkowo mogą wzbogacić wachlarz różnego rodzaju działań z zakresu integracji społecznej oferowanych mieszkańcom, a tym samym przyczynić się do zmniejszenia problemu wykluczenia społecznego w lokalnych społecznościach. Jak wynika z badań przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2006 r. aż 75% funkcjonujących Centrów Integracji Społecznej, które zakończyły co najmniej jedną edycję IPZS pozyskało środki unijne, zaś udział środków EFS w ogólnej kwocie wpływów pozyskanych przez CISy wyniósł 43%. Źródło: Monitoring ustawy o zatrudnieniu socjalnym. Badanie skuteczności reintegracji społecznej i zawodowej. Raport końcowy, Leś E. (red. naukowa), Pracownia Badań Organizacji Non- Profit, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2007, s. 14.

Dlaczego warto zakładać podmioty świadczące usługi z obszaru aktywnych form pomocy? Dlaczego warto zakładać CISy i KISy? Te formy wsparcia skutecznie chronią osoby przed pogardą, upokorzeniem, marginalizacją, a tym samym tworzą szanse na wyzwolenie z tych osób woli, motywacji do racjonalnego radzenia sobie z ich trudną sytuacją życiową. (upodmiotawiają…)

Jednym z najnowszych europejskich dokumentów podkreślających rolę gospodarki społecznej dla rozwoju społeczno-gospodarczego jest Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 19 lutego 2009 r. sprawie gospodarki społecznej. W tym dokumencie w sposób bardzo zdecydowany wskazano, że ten rodzaj gospodarki pełni szereg funkcji uzupełniających w stosunku do instytucji państwa i rynku gospodarczego, w tym między innymi: kreowania z perspektywy polityki zatrudnienia i rynku pracy (tzw. jobmachine) nowych miejsc pracy, szczególnie adresowanych do ludzi zmarginalizownych lub zagrożonych społeczną marginalizacją, ale także usług w zakresie przekwalifikowań i dokształcania zawodowego, tzw. transferu na tzw. pierwszy rynek pracy; dostarczania z perspektywy polityki społecznej usług socjalnych dla jednostek i zbiorowości czy wspólnot lokalnych, zwłaszcza tam, gdzie sektor prywatny i publiczny nie są w stanie zaspokoić rosnących potrzeb społecznych; wzmacniania i tworzenia nowych wartości kapitału ludzkiego z perspektywy polityki społecznej państwa wobec swoich członków; angażowania jednostek i grup społecznych w procesy decyzji społeczno-politycznych, tzw. promowania zasad demokratyzacji życia obywatelskiego. Pełny tekst Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 19 lutego 2009 r. na stronie WWW. EUROPAL. EU (na dzień 26 lutego 2010 r. ). Tamże, pkt. 1 Uwag Ogólnych (cyt. ): „(…), że gospodarka społeczna odgrywa pierwszoplanową rolę w gospodarce europejskiej, łącząc opłacalność i solidarność, umożliwiając tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy, wzmacniając spójność społeczną, gospodarczą i regionalną, wytwarzając kapitał społeczny, wspierając aktywne obywatelstwo, solidarność i tworzenie wizji gospodarki innego typu opartej na wartościach demokratycznych, oprócz wspierania trwałego rozwoju oraz innowacji społecznych, środowiskowych i technologicznych”.

Pozycja podmiotów polskiej gospodarki społecznej uległa w ostatnich latach znacznej poprawie, zwłaszcza w kontekście uczestnictwa ich w pokonywaniu trudności na rynku pracy, efektywności włączania osób marginalizowanych do ponownego pełnienia ról społecznych i zawodowych, oraz przejmowania na lokalnych rynkach niektórych usług społecznych.

Progress Program Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej na lata 2007 – 2013 ustanowiony Decyzją 1672/2006/WE Parlamentu i Rady UE

Udział Wspólnoty w realizacji zobowiązania państw członkowskich do tworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy i zapewnienia wszystkim równych szans Budowanie Europy socjalnej Europa chce, aby wszyscy jej obywatele odgrywali aktywną rolę w społeczeństwie. … Unia Europejska, dążąc do sprawiedliwego dostępu dla wszystkich do zatrudnienie i równego traktowania, wiązała wartości społeczne z wartościami gospodarczymi. Wartości te wyznawane są przez wszystkie państwa członkowskiego, czego przejawem jest aktywna rola państwa w tworzeniu nowych miejsc pracy, walce z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, zapewnienie ochrony socjalnej i promowanie równości szans.

Jeśli Europa chce zagwarantować funkcjonowanie dotychczasowego modelu społecznego, musi stawić czoła m. in. takim wyzwaniom jak: - starzenie się społeczeństw, - zmniejszanie się odsetka osób aktywnych zawodowo, co powoduje wyrost presji na systemy zabezpieczenia społecznego, - globalizacja, - przemiany technologiczne, - rozpowszechnianie się bardziej elastycznych modeli zatrudnienia.

Ponadto na rynek pracy wkracza rekordowa liczba kobiet -odsetek ich zatrudnienia sięga obecnie 57%. Mimo tego postępu kobiety nadal zarabiają średnio o 15% mniej niż mężczyźni i często wpadają w pułapkę zatrudnienia niskopłatnego lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. Od wielu lat UE podejmuje wysiłki przeciw dyskryminacji w zakresie płacy i zatrudnienia, popierając rynek pracy zapewniający równość udziału mężczyzn i kobiety w sferze prywatnej i publicznej. Doprowadzenie do równości płci jest stałym wyzwaniem dla rządów i jednostek.

Kraje UE muszą dostosować i zreformować swoje modele społeczno-gospodarcze 1). Każdy z nich sam wybierze sposób, w jaki chce to osiągnąć, w zależności od poziomu zamożności, tradycji i dokonywanych wyborów politycznych. UE spełnia ważne zadanie polegające na pomocy rządom, które są głównym motorem przemian, w reformowaniu polityki zatrudnienia i polityki społecznej przez udzielanie wsparcia, współuczestnictwo w działaniach i koordynowanie ich.

Wyzwania Główna odpowiedzialność za zatrudnienie i politykę społeczną spoczywa na państwach członkowskich. Natomiast Unia Europejska ma być inicjatorem przemian i reform.

Wyzwania Biorąc na siebie rolę inicjatora, UE przyjęta w 2005 r. Agendę społeczną, która wyznacza kierunek działań UE w dziedzinie zatrudnienia i polityki społecznej. Agenda potwierdza konieczność harmonizacji polityki gospodarczej z polityką społeczną i wyznacza ambitny plan działań.

Znaczenie UE udostępniać dodatkowe wsparcie finansowe na rzecz polityki zatrudnienia i integracji społecznej poprzez Europejski Fundusz Społeczny (EFS) i inne programy;

Co to jest Progress Program dzieli się na pięć sekcji politycznych: – zatrudnienie, – integracja i ochrona społeczna, – warunki pracy, – niedyskryminacja, – równość płci. .

Co to jest Progress W ramach EFS realizowana jest polityka zatrudnienia i integracji społecznej w państwach członkowskich. Program Progress z kolei skupia się na działaniach o wyraźnym wymiarze europejskim, w celu zagwarantowania wartości dodanej UE. Działania te mają zapewnić, aby Unia mogła na przykład monitorować wdrażanie prawa wspólnotowego w państwach członkowskich i sprawować nadzór nad realizacją celów i polityki UE na szczeblu krajowym. W ciągu siedmiu lat realizacji programu pieniądze z jego budżetu w wysokości ponad 700 milionów euro będą przeznaczane na analizy, współpracę i wymianę informacji na rzecz usprawnienia polityki i praktyki oraz na kampanie uświadamiające w zakresie najważniejszych problemów społecznych i w dziedzinie zatrudnienia.

Europejski Fundusz Społeczny w Akcji Najważniejszym narzędziem finansowym UE w realizacji polityki zatrudnienia i spraw społecznych jest Europejski Fundusz Społeczny dysponujący rocznym budżetem w wysokości 10 miliardów euro. W całej Europie około 8, 5 miliona osób rocznie korzysta bezpośrednio ze szkoleń i programów tworzenia miejsc pracy współfinansowanych z EFS.

Na wspieranie projektów z zakresu aktywnej polityki społecznej są m. in. pieniądze w: 1. budżecie państwa - część 44. zabezpieczenie społeczne programy ministra, 2. Funduszu Pracy (budżet) - refundacje świadczeń integracyjnych w CISach, refundacje świadczeń pieniężnych wypłaconych dla bezrobotnych biorących udział w pracach społecznie użytecznych, lub refundacje części kosztów robót publicznych, 3. samorządach gmin - np. korkowe dla cis i kis

Decyzją 283/2010/WE Parlamentu i Rady UE z dnia 25 marca 2010 r. ustanowiono zupełnie nowy instrument tzn. Europejski Instrument Mikrofinansowy na rzecz zatrudnienia i integracji społecznej. Część środków na ten instrument pochodzi ze zredukowania budżetu Programu Wspólnotowego PROGRESS. Instrument ten jest zwany po ang. European Progress Microfinance Facility i często także w Polsce jest mylony z Programem Wspólnotowym PROGRESS