Prosveeni apsolutizam U 18 veku Evropu je zahvatio

Prosvećeni apsolutizam

• U 18. veku Evropu je zahvatio duhovni pokret, koji zovemo epohom prosvećenosti (prosvetiteljstva), koji negira tradicionalne autoritete i teološke dogme • Prosvetiteljstvo je kao najviše vrednosti proklamovalo: slobodu čoveka, gradjansku jednakost, pravo čoveka na kritičko mišljenje a razum se smatra pokretačkom snagom • Jedan od duhovnih vodja ovog pokreta bio je Fransoa Mari Volter, francuski filozof • On je kritikovao vladarsku samovolju, feudalni poredak i dominantan uticaj crkve na duhovni i društveni život, on je verovao u savez “kraljeva i filozofa”

• Fransoa Mari Arue Volter (1694 -1778)

• Primena odredjenih ideja prosvećenosti u apsolutističkoj politici dovela je do pojave prosvećenog apsolutizma • “Božansko pravo” vladara našlo se na udaru kritičkog razuma • Umesto verskog opravdanja apsolutne monarhije pojavilo se učenje da vladar svojom vladavinom treba da obezbedi blagostanje i red podanicima • Vladar više nije “božiji namesnik”, već “prvi sluga” države • Vladari prosvećenog apsolutizma su svojim reformama nastojali da ekonomski, vojno i kulturno ojačaju svoje države

• Prosvećeni apsolutizam pojavio se pre svega u državama sa slabijom gradjanskom klasom, zbog čega su vladari morali da preuzmu ulogu reformatora • Prosvećeni apsolutizam bio je karakterističan za Prusku, Austriju i Rusiju

Austrija • Austrijom su kao nadvojvode vladali vladari iz dinastije Habsburga, koji su istovremeno bili i nemački carevi • Najznačajniji car bio je Karlo V (15191556), koji je naslednim putem objedinio brojne države (Austrija, južna Nemačka, Češka, Ugarska, Nizozemska, Španija, sa posedima u Americi, južna Italija, Sicilija, Sardinija)

• Karlo V • Nemački car (15191556)

• On je pred kraj vladavine podelio svoje zemlje, tako što je sinu Filipu II dao na upravu španske posede a bratu Ferdinandu I je ostavio austrijske posede i krunu Svetog rimskog carstva, tako se dinastija Habsburg podelila na špansku i austrijsku granu • Posle Mohačke bitke 1526. god. deo ugarskog plemstva izabrao je Ferdinanda Habsburškog za kralja Ugarske, a iste godine on je postao i kralj Hrvatske i Češke • Habsburzi su od kraja 17. veka počeli da šire svoje granice prema jugoistoku, na račun oslabljenog Osmanskog (turskog) carstva • Koristeći moć, apsolutnu vlast i uspehe u ratovima sa Turcima, Habsburzi su primorali češko, hrvatsko i madjarsko plemstvo da prihvate status naslednih habsburških zemalja

• Pošto Karlo VI nije imao muške potomke, on je 1713. god. izdao Pragmatičnu sankciju, kojom je omogućeno nasledjivanje prestola i po ženskoj liniji • Najznačajniji austrijski vladari 18. veka, predstavnici prosvećenog apsolutizma bili su: Marija Terezija (1740 -1780) i njen sin Josif II (1780 -1790) • Mariji Tereziji je osporeno pravo na nasledjivanje prestola, kao ženi, što je dovelo do Rata za austrijsko nasledje (1740 -1748)

• Dolazak Marije Terezije je Pruskoj i Francuskoj bio dobar povod da oslabe moć Austrije, dok su Mariju Tereziju podržale Engleska i Holandija, tradicionalni protivnici Francuske • Rat je završen bez ozbiljnijih promena, Marija Terezija zadržala je vlast, uz manje teritorijalne gubitke u korist Pruske, njen muž Franc Lotarinški postao je car Svetog rimskog carstva • Borba za prevlast u Nemačkoj sa Pruskom nastavljena je i tokom Sedmogodišnjeg rata • Austrija je sa Pruskom i Rusijom učestvovala u tri podele Poljske (oblast Galicije)

• Marija Terezija • Austrijska carica 1740 -1780

• Marija Terezija i Josif II su podsticali privredni napredak • Država je ograničila prava zemljoradnika, tako što je zakonski propisala zakonske obaveze seljaka • Sprovode centralizaciju države, nemački jezik postaje zvanični jezik • Proglašena je jednakost gradjana pred sudom a plemići su takodje morali da plaćaju poreze • Josif II je 1781. god. doneo Patent o toleranciji, kojim je nekatolicima obezbedjena sloboda vere • Osnovno obrazovanje postalo je obavezno i za mušku i za žensku decu

Pruska • Pruska se kao država razvila iz Brandenburške grofovije, pogranične marke, osnovane na zemljištu pokorenih polapskih slovenskih plemena • Nemački prodor bio je praćen pokrštavanjem i germanizacijom polapskih Slovena • Od 1415. god. brandenburški grofovi bili su iz dinastije Hoencolerna (Fridrih Hoencolern) • 1226. god. tevtonci su zauzeli teritoriju baltičkih Prusa, pokorili, pokrstili i germanizovali Prusku • 1618. god. brandenburški grof je nasledstvom postao pruski vojvoda, čime je ostvareno ujedinjenje Brandenburga i Pruske, sa prestonicom u Berlinu (Potsdam) • Prvi značajniji vladar Pruske bio je Fridrih Vilhelm, koji je započeo vojne, političke i ekonomske reforme

• Pruska je bila luteranska zemlja, u kojoj su glavnu reč vodili krupni zemljoposednici, junkeri, oni su činili pruski oficirski kadar • Pruska vladar Fridrih I je 1701. god. dobio titulu kralja, kao verni saveznik Habsburga a Pruska je postala kraljevina • U drugoj polovini 18. veka u Pruskoj je vladao Fridrih II Veliki, (1740 -1786), predstavnik prosvećenog apsolutizma • On je jačao vojsku, podsticao razvoj industrije, bio je veoma obrazovan, održavao je bliske veze sa Volterom, koji je u njemu video pravog “kralja filozofa” • U vreme njegove vladavine Pruska postaje velika sila, sa Austrijom se bori za prevlast u Nemačkoj, zajedno sa Austrijom i Rusijom, tokom druge polovine 18. veka učestvovao je u tri deobe Poljske, zahvaljujući čemu je uvećao teritoriju Pruske (zapadna Pruska, Gdanjsk, Poznanj, Varšava)

• Fridrih II Veliki • Pruski kralj (17401786)

Rusija • 1547. god. Ivan IV Grozni proglasio se za cara svih Rusa • Uporedo se razvija koncept Moskve, kao “trećeg Rima”, ruska država ostaje jedini bastion pravoslavnog hrišćanstva, na ruski dvor se prenose vizantijski rituali • Nakon njegove smrti, krajem 16. veka počeo je period unutrašnje krize, poznat kao “smutno vreme”, za vreme kojeg se Poljska meša u ruska unutrašnja pitanja

• Smutno vreme okončano je 1613. god. dolaskom na vlast Mihajla Romanova, osnivača dinastije, koja će vladati Rusijom do 1917. god. • Posle ustanka pravoslavnih kozaka u Ukrajini (pod vodjstvom Bogdana Hmeljnickog), 1667. god. Rusiji su pripale teritorije istočno od reke Dnjepra (uključujući Kijev i Smolensk)

• Prekretnicu u istoriji Rusije predstavlja vladavina Petra Velikog, koji je vladao od 1682. god. do 1725. god. • Za vreme njegove vladavine Rusija postaje velika sila • On je nastojao da dovede stručnjake iz zapadne Evrope kako bi modernizovao Rusiju • Uveo je stajaću vojsku i obaveznu vojnu službu • Pošto se crkva protivila reformama, on je ukinuo zvanje patrijarha, umesto koga je crkvom upravljao Sveti sinod

• Petar Veliki • Ruski car 1682 -1725

• Ratujući sa Švedskom, proširio je teritoriju Rusije, nakon čega je Rusija izašla na Baltik • Vodio je više ratova i sa Turskom, ali nije uspeo da obezbedi trajni izlaz Rusije na Crno more • Pred kraj vladavine pokušao je da proširi Rusiju na prostoru Azije i da uspostavi veze sa Kinom i Persijom; nastavljeno je širenje u pravcu Sibira ekspedicija Vitusa Beringa (danski moreplovac u službi Rusije) stigla je do Aljaske • 1703. god. sagradio je novu prestonicu Sankt Petersburg

• Jačanje Rusije nastavljeno je za vreme carice Katarine II Velike, (1762 -1796) koja je vladala u drugoj polovini 18. veka • Njena vladavina bila je inspirisana idejama prosvećenog apsolutizma, dopisivala se sa Volterom • U vreme njene vladavine sagradjen je Zimski dvorac u Sankt Petersburgu • Vodila je uspešne ratove sa Turskom (1768 -1774 i 17871792), zahvaljujući čemu je Rusija dobila izlaz na Crno more, osvojila je i Krim • 1774. god. Kučuk-kajnardžijskim mirom dobila je i pravo zaštite pravoslavnih hrišćana u Turskoj i slobodan prolaz kroz Bosfor i Dardanele • Zajedno sa Austrijom i Pruskom učestvovala je u tri podele Poljske, čime je dodatno proširila teritoriju Rusije (Litvanija, Ukrajina, Belorusija)

• Katarina II Velika • Ruska carica 17621796 • Rodjena je kao Sofija Augusta Frederika fon Anhalt Cerbst