Mesleki rgtsel ve Ynetsel Etik 6 Hafta Etii

Mesleki, Örgütsel ve Yönetsel Etik 6. Hafta

İş Etiği (Meslek Etik/Meslek Etiği) Kavramı Önceki bölümde genel anlamda ele alınan etik, bir başka anlamda, toplumu oluşturan bir grubun veya zümrenin benimsediği davranış ilkeleri şeklinde de algılanabilmektedir. Bu açıdan etik, insanların meydana getirdiği topluluğun sayı ve türüne göre bireysel etik, aile etiği, meslek etiği, örgütsel etik, yönetsel etik vb. bölümlere ayrılabilir. Meslek kelimesinin sözlük anlamı; (1) Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş, (2) Uğraş, (3) fel. Öğreti, (4) fel. Dizge ve (5) esk. Çığır, okul, ekol anlamlarına gelmektedir.

İş Etiği (Meslek Etik/Meslek Etiği) Kavramı Meslek kavramı genel olarak, bir kimsenin geçimini sağlamak üzere, profesyonel olarak yaptığı iş olarak tanımlanabilir. Herhangi bir iş veya uğraşın meslek sayılabilmesi için, o iş veya uğraşın en azından belli bir tekniği ve kurumsallaşmış bir değerler manzumesine sahip olması gerekir. Meslek, insanoğlunun geçimini sağlamak için çeşitli mal ve hizmet üretim alanlarından birinde kendi enerjisini özel bir hünere dönüştürmesi şeklinde de ifade edilebilir. İş etiği, uygulamalı etiğin bir türüdür ve iş yaşamındaki ahlaki ve problemlere yönelik etik prensipleri ortaya koymayı amaçlar. Hem örgütlerin, hem de örgüt mensuplarının davranışlarıyla İlgilenmektedir. İş etiğinin hem normatif, hem de betimleyici (tanımlayıcı) boyutları bulunur. Şirket uygulamaları ve kariyer uzmanlığı açısından öncelikle normatiftir. İş davranışlarını anlamaya çabalayan akademisyenler betimleyici yöntemleri kullanırlar.

İş Etiği (Meslek Etik/Meslek Etiği) Kavramı Meslek etiği (mesleki etik), belirli bir meslek grubunun, mesleğe ilişkin olarak oluşturup koruduğu, meslek üyelerine emreden, onları belli bir şekilde davranmaya zorlayan, kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür. Meslek etiği, bir mesleki grubun eseri olan ve grup tarafından korunan, kişisel eğilimleri sınırlayarak insanları belirli davranış kalıplarına zorlayan kurallardır. Tükenmez ve Kutay (1998) ise meslek etiğini, mesleki davranışla ilgili neyin doğru, neyin yanlış, neyin haklı, neyin haksız olduğu hakkında inançlara dayalı ilkeler ve kurallar topluluğudur şeklinde tanımlamışlardır.

İş Etiği (Meslek Etik/Meslek Etiği) Kavramı Genel anlamda etiğin bir bölümünü oluşturan meslek etiğini de, kendi içinde bölümlere ayırmak mümkündür. İcra edilen mesleğin türüne göre, tıp etiği, bilim etiği, turizm etiği, polis etiği, basın etiği, ticaret etiği, yargı etiği, eğitim etiği, medya etiği, çevre etiği vb. adını alan meslek etiği, genellikle o mesleğe mensup kişilerin, mesleklerinin gereklerini yerine getirirken dikkat etmesi gereken kuralları içermektedir. Bu kapsamda, meslek etiğinin genel anlamda etikten ayrılması veya ondan bağımsız olarak düşünülmesi mümkün değildir. Meslek etiği, hem mesleğin icra edildiği toplumun genel etik değerlerinden, hem de o meslekle ilgili evrensel kabul görmüş belli birtakım ilkelerden etkilenmektedir.

İş Etiği (Meslek Etik/Meslek Etiği) Kavramı Her meslek için geçerli olan diğer bir yükümlülük, meslek onurunun korunmasıdır. Meslek onuru, kişinin mensubu olduğu mesleğe karşı kendisinin ve toplumun saygınlık duygusudur. Meslek onurunu güçlendiren manevi öğe, meslek mensuplarının sorumluluk duygusudur ve sorumluluk duygusu olmadan meslek onurundan söz etmek anlamsızdır. Mesleki sorumluluğun zayıflaması veya ortadan kalkması, mesleğin yozlaşmasına ve ahlaki olarak çökmesine yol açabilir. Ülkemizde mesleklere Avrupa Birliği standartlarının getirilmesi için yapılan çalışma, 2000 yılı haziran ayında tamamlanmıştır.

İş Etiği (Meslek Etik/Meslek Etiği) Kavramı Meslek etiği, meslek mensuplarının faaliyetlerini yürütürken karşılaşacakları sorunları ve bu sorunlar karşısında nasıl bir tavır sergileyeceklerini belirlemek için çeşitli kurallar getirmiştir. Bu kuralların en belirgin iki temel özelliği şu şekildedir: Meslek mensuplarının uyması gereken değer ve davranışlara rehber olmak ve, Meslek etiğine aykırı davranışlara karşı tavizsiz tutumları belirlemek.

Örgütsel Etik Örgütleme faaliyeti, "Kısıtlı maddi ve insan kaynaklarını, en iyi şekilde nasıl birleştirir ve kullanırsak örgütsel hedeflerimize ulaşabiliriz? ” sorusunun cevabını verir. Örgütleme, örgütsel yetki ve iletişim ağının kurulmasıyla ilgilidir. Örgüt belirlenen amaçları başarmak için iki ya da daha fazla kişinin eşgüdümleşmiş biçimde çalıştıkları yapıdır. Örgütlerin etkili olabilmesi için ellerinde bulundurdukları insan kaynakları, fiziksel etmenler ve işlevlerini eşgüdümlenmiş bir biçimde bir araya getirmeleri gerekir. Bu bir araya getirme sürecine örgütlenme denir. Örgütlerde etik dışı davranışları tanımlayan etik normlar olduğu gibi, bireylerin de birtakım kişisel değerlere sahip olması, etik davranışın kaynağı konusunda farklı görüşlere temel olmuştur. Bununla birlikte örgütsel etikle ilgili teorik ve ampirik çalışmalar, bireysel ve çevresel faktörlerin her ikisinin de, etiksel davranışa etkisini kabul eder.

Örgütsel Etik Örgütsel etik, yasal bir çerçevede işgörenlerde aynı tür davranışların yerleştirilmesini sağlayan, örgütün topluma karşı yerine getirmeyi üstlendiği hizmetleri gerçekleştirirken, bazı toplumsal sorumluluklarını da üstlenmesini ve yanlış yollara sapmamasını sağlayan ilkeler dizisidir. Örgütlerde, özellikle iletişim sorunlarından kaynaklanan çeşitli etik dışı davranışlar ortaya çıkabilir. Gerek örgüt içi, gerekse de örgüt dışı etik davranışların temelinde çıkar sağlama öne çıkmakta, bu durum ise örgütlere toplumsal açıdan önemli zararlar verdiği gibi, işletme içinde çatışmalara ve strese sebep olabilmektedir. Örgütlerde etik dışı davranış biçimleri, dört başlık şeklinde incelenebilir:

Örgütlerde Etik Dışı Davranış Biçimleri İşgörenler, yöneticilerin denetimi dışında kalarak çeşitli sahtekârlıklar yapabilirler. Zimmet ve hırsızlık, bu duruma örnek oluşturur. İkinci davranış biçimi, bilinçli olabileceği gibi bilinçsiz de gerçekleşebilir. İşine gereken ölçüde kendini vermeme, başkalarının yanlışlarına, istismarlarına göz yumma gibi. Üçüncü davranış biçimi, yöneticilerin işletme çıkarları doğrultusunda başvurdukları çeşitli faaliyetleri, girişimleri içerir. İş yaptırtmak için rüşvet verilmesi, rakiplerle anlaşılarak fiyat belirlenmesi, arz kısıtlamalarına gidilmesi gibi. Dördüncü davranış biçimi, işletme çıkarları için sürekli ve bilinçli olarak etik sınırların (kimi zaman yasal) dışına çıkmaktır. Sağlığa ve güvenliğe aykırı üretim ve pazarlama, örgüte fayda sağlama için dedikodu çıkarma, spekülasyon yapma vb. gibi.

Yönetsel Etik Yönetsel etik, meslek etiğinin bir alt bölümüdür. Yönetsel etik, göreceli bir kavram olan ahlâkın, belli bir örgüt içerisinde, o örgütçe belirlenmiş kurallarla beslenerek ortaya çıkmış biçimidir. Yönetsel etik, belirli bir örgüt içinde doğru davranışlara ulaşmak için gerekli olan ilke ve standartları ifade etmektedir. Etik yalnızca doğrunun yanlıştan, iyinin kötüden ayrılması ile değil, aynı zamanda doğru ve iyi olanı kesin yapma kararlılığı ile de ilgilidir. Bu anlamda yönetsel etik, bir yandan yöneticilerin ahlâk dışı davranışlarda bulunmamaları ile ilgilenirken, diğer yandan yöneticilerin karşılaştıkları çıkar çatışmaları ve ikilemlerin çözümünde onlara yardımcı olabilecek ilke ve standartların oluşturulmasıyla da uğraşır.

Yönetsel Etik Yönetim süreci sürekli olarak, başkalarını yakından ilgilendiren ve etkileyen kararlar almayı; karar ve politikaları herkesin yararına olacak şekilde uygulamayı; örgütsel ve bireysel gereksinimlerin karşılanmasını; çatışmaların örgüt ve bireylerin yararlarını gözetecek şekilde çözümlenmesini; örgütte yapılması gereken görevlerin işgörenlere adil olarak paylaştırılmasını; emeğin değerinin verilmesini; işgörenlerin yansız olarak değer. Iendirilmesini; örgütün kaynaklarının bir kişi ya da grup için değil, örgütsel amaçları geliştirmek için kullanılmasını; hakların ve sorumlulukların adil olarak paylaştırılmasını gerektirir.

Yönetsel Etik Günümüzde yöneticiler, etik kurallara uygun davranmamanın bedelinin çok yüksek olabileceğinin, satışların azalması ve şirket imajının zarar görmesi ile sonuçlanabileceğinin farkındadırlar. Bununla birlikte günümüzde bir işyerini etik kurallar çerçevesinde yönetmek, eskisinden daha zordur. Yöneticinin kendi etik ölçütlerini geliştirmesi, uzun bir süre davranışlarını sınamasını gerektirir. Yönetenin etik anlayışı da, örgütsel karar ve eylemleri etkilemektedir. Etik davranışların benimsenmesi üst düzey yönetimde başlamalı, buradan orta düzey yöneticilere, oradan da alt kademe yöneticiler yardımıyla tüm örgüte yayılmalıdır. Ayrıca işgörenler, işyerinde biçimlenen ideallerinin, tutumlarını, inançlarını topluma taşımakta ve aileleri, arkadaşları ve etkileşim içine girdikleri diğer bireyler yoluyla yaymaktadırlar.

Yönetsel Etik Üç Bölümde İncelenir 1. Kişisel Uygulamalar ve Ahlaki Sorunlar. Bu bölümdeki etik sorunlar, yöneticilerin yasadışı olan ancak kişisel doyum ve kazançla sonuçlanan etik seçimlerini içerir. Kaynakların yanlış kullanımı, çıkar çatışmaları ve cinsel taciz bu gruba girmektedir. 2. Mesleki Eylemler. Bu grup, yöneticilerin mesleki konularla ilgili olarak yaptığı etik seçimleri içerir. Örneğin, adam kayırma, sorun çıkmasın diye ilgili tarafların baskısına boyun eğme ve işgörenlerin atılması gibi. 3. Günlük Yönetim İşleri. Bu grup, gücün kullanımı, örgütlerin ve bireylerin şekillendirilmesini, doğru değerlerin kararlaştırılmasını, gücün adil bir şekilde kullanılıp kullanılmadığının ve uygulanan seçimlerin haklılığının yargılanmasını içerir.

Yönetsel Etik Yöneticiler bazen sahip oldukları etik anlayıştan ve değerlerden dolayı, zor kararlarla karşıya kalırlar. Bu değerlerden ve etik anlayışlardan bazıları cesaretlendiricidir ve organizasyon için geliştirici etkiye sahiptir. Endüstriye veya sektöre ait davranış kuralları, kabul edilebilir davranışları saptar. Bununla birlikte daha yüksek dereceye sahip değerler ise kişiseldir, yöneticiler bunlardan günlük işlerini yaparken etkilenirler ve karar vermede kullanırlar.

Yönetsel ve Mesleki Etiği Belirleyen Etmenler Kişisel Etik: İnançlar ve değerler, ahlaki gelişme, etik çatı Örgüt Kültürü: Dini törenler, seremoniler, hikayeler, kahramanlar, lisan, sloganlar, semboller, tarih, üyelik Örgüt Sistemleri: Yapı, politikalar, kurallar, işletme içi ahlak kuralları, ödül sistemi, seçim, eğitim

Mesleki Etiğin Felsefi Boyutu Filozofların insan eylemlerini ahlâki açıdan değerli ya da değersiz kılan şeylerle ilgili iki ana yaklaşımı bulunmaktadır. Bunlardan birincisinde bir eylem, sonucuna ya da başarısına göre etik bakımdan değerlidir ya da değildir. İkincisinde ise eylemler, eyleme temel olan, eylemi ortaya koyan düşün niteliğine göre değerlidir veya değildir. Mesleki etiğe ilişkin yaklaşımlar da, bu ayrıma göre ele alınmaktadır. Mesleki etiğe ilişkin birinci yaklaşım yapılan eylemin sonucunu ve faydayı temel alan teleolojik yaklaşım (kuram) ikinci ise iyi niyet, değer ve ödev gibi kavramları esas alan deontolojik yaklaşımdır.

Teleolojik (Sonuç Odaklı) Kuram Ahlaki olarak neyin doğru, neyin yanlış olduğunun standardını ve nihai kriterini benimseyen bir yaklaşımdır. Teleolojik yaklaşımda belirleyici referans, elde edilen ya da elde edilmesi beklenen faydanın karşılaştırılan miktarıdır. Yani, kararın sonuçlarının iyi veya kötülüğüdür. Bu teoriye göre bir eylem kendi başına iyi veya kötü değildir, o eylemi iyi ya da kötü yapan sonuçlarıdır. Teoloji kavramı, esasında bir amaca yönlendirmeyi işaret eder. Teolojik teorilere göre bir eylem istenen sonucu ortaya çıkarıyorsa, o zaman ahlaki açıdan doğru ve iyi kabul edilmelidir.

Teleolojik (Sonuç Odaklı) Kuram Fayda kavramı, teleolojik etiği anlamanın anahtarıdır. Teleolojik etiğin iki öncü akımından birisi, Niccolo Machiavelli ve Max Weber'in öncüsü olduğu ve bireyin çıkarını ahlâkın temeli olarak ele alan egoizm düşüncesidir. İkincisi ise, faydayı temel alan ve Jeremy Bentham ve John Stuart Mill tarafından ortaya konulan faydacılık görüşüdür. Faydacı anlayışa göre, bir eylemin ahlaki bakımdan doğru sayılabilmesi için, eylemin sağladığı toplam faydanın, bireyin yapacağı başka bir eylemin sağlayacağı toplam faydadan daha büyük olması gerekir. Bu anlayışa göre, iki farklı seçenekten birini seçmek durumunda olan bir kimse, daha fazla toplam fayda sağlayacak olanı seçmelidir.

Faydacılık Faydacılığın önceki kısımda açıklanan pratik kolaylıklarına karşın, özellikle uygulanabilirliğine yönelik birtakım sorun ve eleştiriler de bulunmaktadır: Yöneltilen eleştirilerden birincisi, faydacılığın gerçekten işleyen bir ahlâk teorisi olup olmadığı üzerinedir. Bu eleştiriyi yöneltenler, kimi durumlarda eylemlerin sonuçlarının tahmin edilmesinin son derece güç olduğunu ifade etmekte, ayrıca insanların mutluluk seviyelerinin kıyaslanmasının da, pratikte mümkün olmadığını belirtmektedirler. Yöneltilen diğer bir eleştiri ise, faydacılığın adil olmadığı üzerinedir. Bunun nedeni, faydacılığın toplam fayda ile ilgilenmesi, buna karşın nasıl dağıtılacağıyla ilgilenmemesidir. Bu durumda kimi insanların mutluluğu, toplumun genel mutluluğu uğruna feda edilmektedir ve bu durumun ne kadar adaletli olduğu tartışılabilir.