Mavzu GEOGRAFIYA TALIMI VA TOPONIMIKA tayyorladi Sam DU

Mavzu: GEOGRAFIYA TA`LIMI VA TOPONIMIKA tayyorladi: Sam. DU Geografiya bo`limi o`qituvchisi R. I. Mamajonov Samarqand -2013

Mavzu: GEOGRAFIYA TA`LIMI VA TOPONIMIKA REJA: 1. Geografiya bilan toponimika va atamashunoslikning bog`likligi. 2. Geografik joy nomlarini ma`nosini bilishning ahamiyati. 3. Geografiya darslarida toponimik ma`lumotlardan foydalanish. Tayanch tushuncha va iboralar: geografik nom, landshaft, etnonim, kasb-hunar, sanoat, ishlab chiqarish, tarjima, qoidala, oronimlar, gidronimlar, etnonimlar. Adabiyotlar: 1. Do'simov Z. , Egamov X. Joy nomlarining izohli lug'ati. T. , “O'qituvchi”, 1977. 2. Enazarov T. , Nazarov K. Joy nomlarini yig’ish so’roqligi. T. , 1995, 32 b. 3. Nafasov T. O'zbekiston toponimlarining izohli lug'ati. T. , “O'qituvchi”. 1988. 4. Qorayev S. Toshknet toponimlari. T. , “Fan”, 1991. 5. Qоraev S. O’zbekistоn vilоyatlari tоpоnimlari. T. , 2006. 6. Qоraev S. Tоpоnimika. T. , 2006. 7. Hasanov H. O'rta Osiyo joy nomlari tarixidan. T. , “Fan”, 1965. 8. Hasanov H. Geografik nomlar siri. T. , “O'qituvchi”, 1985. 9. G'ulomov P. Geografiyadan qisqacha ruscha - o'zbekcha atamalar va tushunchalar lug'ati. T. , “Universitet”, 1993. 10. G'ulomov P. Jo'g'rofiya atamalari va tushunchalari izohli lug'ati. T. , “O'qituvchi”, 1994. 11. www. gwcacena. org 12. www. Ziyonet. uz

Geografik nomning mazmunini yoritish Hindixitoyning shimiliy qismida Красная река (Qizil daryo) – Vetmanda XONGXA deb ataladigan katta daryo oqadi. U nisbatan uzun daryo emas (1183 km) amo sersuvligi jihatidan Amudaryodan ikki baravar kattadir. Qizil daryo xat yili dengizga 120 km/3 suv quyadi. Daryo nima uchun qizil deb ataladi? IZOH q Yozda musson yomg`irlari vaqtida irmoqlari bo`ylab oqib keladigan suvlar bilan toshib ketadi: q Uning havzasidagi qizil rangli tog` jinslari suv bilan yuvilib ketadi: q Daryo suvi katta miqdordagi loyqa suvi bilan loyqalanadi: q Loyqalar unga qizil tus beradi.

• Maktab geografiya darslarida, dastur va darsliklarida joy nomlari salmoqli o'rinni egallaydi. Geografik xaritalarni esa joy nomlarisiz tasavvur etib bo'lmaydi. Shuning uchun maktab geografiya darslarida toponimlarga alohida e'tibor berish kerak. Quyi sinflarda o'quvchilar 50 -100 tagacha, yuqori sinflarda esa bir necha yuzlab nomlarga duch keladi.

Joy nomlarini darsdan tashqari fakultativ mashg'ulotlar, geografik kechalar, o'yinlar, viktorinalar, krossvordlar, rebuslar, qiziqarli savol-javoblar tariqasida o'rganish mumkin.

NOMLAR O`YINI (toponimika savol-javob va viktorinalar) 1 -savol 1. Shimoliy Amerika oralig`idagi orollar nega Vest Indiya orollari deb ataladi? Javob: Xristofor Kolumb bu oqollarni o`zi izlab yurgan Hindiston deb o`ylab, shunday nom bergan.

NOMLAR O`YINI (toponimika savol-javob va viktorinalar ) 2 -savol Elbrus, Elburs va Erebus nomlari qayerda ? Elbrus –Kavkazda 5642 m Elburs – Eronda 5604 m Erebus-Antarktidada 3794 m

NOMLAR O`YINI (toponimika savol-javob va viktorinalar) 3 -savol Magellan bog`ozi qaysi orol va materik oralig`ida joylashgan ? Javob: Olovli Yer oroli va Janubiy Amerika materigi oralig`ida

NOMLAR O`YINI (toponimika savol-javob va viktorinalar) 4 -savol Nima uchun ba`zi tog`lar Qoratog` deb ataladi ? Past bo`lganligi uchun, o`simligi juda siylak toshloq bol`ganligi, qoramtir slaneslardan tuzilganligi uchun)

NOMLAR O`YINI (toponimika savol-javob va viktorinalar o`tkazish) 1 -savol Viktoriya nomi bilan paydo bo`lgan toponimlarni ayting? Viktoriya sharasi Afrikada Viktoriya ko`li Afrikada Viktoriya Oroli Sh. Amerikada Viktoriya cho`li Avstraliyada

CHAYNVORDLAR “HINDISTON SHAHARLARI” «GERMANIYA SHAHARLARI» 1 B U R G Duysburg 1 P U R Nagpur 2 B U R G Vyusburg 2 P U R Raypur 3 B U R G Augsburg 3 P U R Kanpur 4 B U R G Frayburg 4 P U R Dispur 5 B U R G Flenburg 5 P U R Jaypur

“Yevrosiyo daryolari ” 1 А Sena 2 А Rona 3 А Neva 4 А Odra 5 А Lena

Tabiiy geografik ta`limda toponimikadan o`tmish landshaftni tiklash uchun foydalanish mumkin. V. P. Semyonov-Tayanshanskiy ta`kidlaganidek “Agar geografik manzara (landshaft) bir necha marta chuqur halokatni o`z boshidan kechirgan joylarni, o`troq xalq bergan nomlarni e`tibor bilan ko`rib chiqilsa, shu nomlar bo`yicha ayrim joylarni qadimiy birlamchi manzarasini tiklash mumkin. Masalan: Moskvadagi Kremlni qarshisida joylashgan Moskva daryosining qayiri o`tmishda botqoqlashgan bo`lgan. Hatto botqoqlik quritilib u yerga imoratlar qurilgandan keyin ham Bolotnaya ploshad, Bolotnaya ulitsa degan nomlar saqlanib qolgan. Bu nomlar faqatgina 1960 yilda boshqa nom bilan kartaga kiritilgan (Ye. M. Pospelov, 1981)

O`zbekistonda ham geografik nomlardan foydalanib o`tmish landshaftni tiklash mumkinligini aks ettiradigan misollar bor. Masalan: Shimoliy Nurota tog`larini bir tarmog`I o`tmishda pista ormonlari bilan qoplangan bo`lgab va pista tog` deb atalgan. Hozirgi vaqtda pista o`rmonlari landshafti ayovsiz kesilib yuborilgan O`lkani iqtisodiy geografiyasini o`rganishda toponimikadan kishilarni qadimiy xo`jalik faoliyatini shakllarini, savdo yo`llari geogafiyasini aniqlashda foydalaish mumkin. Masalan: Ø Gorkiy viloyatida Gidrotorf nomli sihchi manzilgohi bor. Uning yuzaga kelishi, shu yerga torfni gidravlik usul bilan qazib olinganligi bilan bog`liq. Ø Jizzax vil-ning G`allaorol tumanida Bagarnaya degan qishloq bor. Bu qishloqni aholisi qadimdan lalmikor dehqonchilik bilan shug`ullanib kelganligi uchun shunday deb ataladi.