Matka Ukrzyowanego Lament witokrzyski Cele lekcji PLANKT LAMENT

Matka Ukrzyżowanego: Lament świętokrzyski

Cele lekcji PLANKT, LAMENT, APOKRYF MOTYW STABAT MATER DOLOROSA PORÓWNANIE LAMENTU ŚWIETOKRZYSIEGO I BOGURODZICY FORMA TEKSTU ŚRODKI STYLISTYCZNE

Informacje podstawowe utwór pochodzi z rękopisu pochodzącego z 1470 r. , który został znaleziony w klasztorze Świętego Krzyża na Łysej Górze, stąd jego tytuł przypuszcza się, że mógł stanowić część większej całości, a konkretnie misterium uznawany jest za arcydzieło polskiej liryki średniowiecznej

Tytuły tekstu Lament świętokrzyski (miejsce odnalezienia utworu) Posłuchajcie bracia miła (incipit) Żale Matki Boskiej pod krzyżem (tematyka utworu) INCIPIT- (łac. 'zaczyna się') – początkowe wyrazy utworu (zazwyczaj średniowiecznego), którego autora i tytułu nie znamy. Dzięki incipitowi można rozpoznać dany tekst.

Skąd wiadomo, co Maryja mówi pod krzyżem? W Ewangeliach wspomina się o obecności Maryi pod krzyżem na Golgocie, ale nie ma tam wzmianki o jej zachowaniu w sytuacji męki i śmierci syn. Średniowieczni autorzy w różnych opisach tej sceny najczęściej korzystali z apokryfów, czyli źródeł niemających oficjalnej aprobaty Kościoła.

Apokryfy (gr. apókryphos – ‘ukryty, tajemny, niepewnego pochodzenia’) – starożydowskie i starochrześcijańskie pisma religijne, nawiązujące treściowo, gatunkowo lub stylistycznie do Biblii, które jednak ze względu na niejasne pochodzenie i falsyfikatowy charakter nie zostały zaliczone do kanonu Pisma Świętego Są to głównie fabularne opowieści o charakterze biograficznym, uzupełniające szczegółami i komentarzami liczne luki występujące w ewangelicznej opowieści o życiu Chrystusa i innych postaci biblijnych, zwłaszcza Maryi oraz jej matki, św. Anny.

Geneza tekstu Niektórzy uważają, że była to pieśń wchodząca w skład liturgii wielkopiątkowej, wykonywana po uroczystej lekturze ewangelicznego opisu Męki Jezusa. Inni twierdzą, że był to śpiewany fragment dramatu średniowiecznego, tzw. misterium. W misteriach (odgrywanych początkowo w świątyniach lub na przykościelnych placach) przedstawiano w językach narodowych historie opisane w Biblii.

Przeanalizuj podany schemat

Uzupełnij tabelę Odbiorca wypowiedzi Maryi Czasowniki, które określają charakter wypowiedzi nadawcy Treść przekazu

Zwrot do wszystkich zebranych ("bracia miła", "stary, młody") Maryja zwraca się z prośbą o wysłuchanie skargi dotyczącej tragicznego zdarzenia, czyli śmierci syna - "usłyszycie mój zamętek, jen mi się [z]stał w Wielki Piątek". Prosi też o okazanie empatii i ludzkiego zainteresowania w sytuacji traumatycznej: "Pożałuj mię, stary, młody, boć mi przyszły krwawe gody"

Zwrot do Jezusa ("Synku miły") Maryja prosi Jezusa, by oddał jej część swojego bólu, by mogła mu ulżyć: "Synku miły i wybrany, rozdziel z matką swoją rany". Pragnie z nim kontaktu: "Przemow k'matce, bych się ucieszyła" Jest zdruzgotana sytuacją. Chce pomóc synowi: podtrzymać głowę, wytrzeć spływającą krew, podać picie, ale nie może tego zrobić ("ale nie lza dosiąc twego święteg[o] ciała").

Zwrot do anioła Gabriela ("O anjele Gabryjele") Maryja wyraża swoje rozgoryczenie: pyta "gdzie jest ono twe wesele, cożeś mi go obiecował tak barzo wiele". Zwiastując dobrą nowinę, Gabriel obiecał Jej miłość, a otrzymała ból i cierpienie ("A ja pełna smutku i żałości"). Czuje się wypalona wewnętrznie: "Sprochniało we mnie ciało i moje wszytki kości"

Zwrot do wszystkich matek ("wy miłe i żądne maciory") Zrozpaczona Maryja szuka wsparcia wśród innych matek i życzy im, by nie musiały przeżywać tego, co ona ("by wam nad dziatkami nie były takie to pozory"). Żali się im na niesprawiedliwość, jaka spotkała Jej rodzinę: "on cirpi męki nie będąc w żadnej winie"

Kompozycja tekstu 1 i 2 zwrotka- wstęp • apostrofy-zwrot do wszystkich ludzi „pożałuj mię stary, młody” z prośbą o wysłuchanie skargi i okazanie współczucia („posłuchajcie, bracia miła”) 3 zwrotka – opisowo-narracyjne wprowadzenie w sytuację • Przedstawienie męki Chrystusa z perspektywy współcierpiącej • matki, określającej przeżywane uczucia i wskazującej na ich źródło: „widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie”

Kompozycja tekstu 4 i 5 zwrotka – początek monologu lirycznego 6 zwrotka – słowa skierowane do Anioła Gabriela apostrofy do syna- pragnienie Maryi, by podzielić z nim mękę, przypomnienie dzieciństwa wzmacnia żal za umierającym synem, apostrofa- zarzut kierowany do Archaniołaprośba skierowana do syna o pocieszenie, pragnie zamiast zwiastowanej radości rozpacz ulżyć jego cierpieniu

Kompozycja tekstu 7 zwrotka –zwrot do matek 8 zwrotka - zakończenie apostrofa-nakaz modlitwy, by Bóg nie doświadczył matek takim cierpieniem; prośba o współczucie; podkreślenie samotnego cierpienia Wskazanie na wyjątkowość utraconego, jedynego syna

Zadania Zwróć uwagę na to, jak Maryja zwraca się do Chrystusa. Wypisz sobie na kartce te określenia. Jakie środki stylistyczne są użyte? Jaki obraz Matki Boskiej to buduje? Zwróć uwagę na 5 zwrotkę, a szczególnie na 3, 4 i 5 wers. Jakie podobieństwo w budowie tych wersów możemy odnaleźć? Zwróć uwagę szczególnie na części po przecinku - jakie podobieństwo zauważasz? Jak ta forma czasownika wpływa na wymowę treści?

Maryja zwracając się do syna, używa zdrobnień "synku", co wskazuje matczyną troskliwość i miłość do Jezusa, jedynego dziecka. To pieszczotliwie brzmiące słowo potęguje też dramatyzm sytuacji - jej "synek" - najdroższy, ukochany - wisi na krzyżu. Potęguje to też cierpienia Maryi. Nazywa ona Chrystusa "me miłe narodzenie", "moja nadzieja miła". Użyte sformułowania to peryfrazy (omówienia). Jest to środek stylistyczny, mający charakter opisowy, skupiający się tym samym na tych cechach, które chcemy podkreślić. Matka Boska podkreśla moment narodzin syna (mówi o narodzeniu i nadziei - o kobietach w ciąży mówi się, że są przy nadziei), zostaje to zestawione na zasadzie kontrastu z momentem śmierci. To również potęguje dramatyzm doznań Maryi.

Chce ulżyć swemu synowi w cierpieniu - podeprzeć jego głowę, otrzeć z krwi, dać pić. Słowa te ujęte są w formę trybu przypuszczającego ("Picia wołasz, piciać bych Ci dała" "bych" to dzisiejsze "bym"), wskazują na bezradność kobiety wobec braku możliwości ulżeniu swemu dziecku. Cierpi również sama Maryja. Słowa: "Sprochaniło we mnie ciało i wszytki moje kości" jednoznacznie świadczą o tym, że ból kobiety nie jest jedynie psychiczny, ale i fizyczny, ona współodczuwa mękę wiszącego na krzyżu Chrystusa. Boska sfera Maryi została odsunięta na drugi plan. Widzimy ją przede wszystkim jako zwykłą kobietę, a nie istotę świętą - skarży się, płacze, szuka współczucia, chce ulżyć swemu synowi. Maryja to matka opłakująca śmierć swojego dziecka. Mamy wgląd w jej psychikę, stany emocjonalne. Jest to obraz zupełnie odmienny niż ten, który znamy z "Bogurodzicy" - tam Maryja jest istotą boską, będącą blisko Boga, tu, w "Lamencie świętokrzyskim", widzimy Matkę Boską jako matkę, istotę człowieczą.

Gatunek literacki plankt (łac. planctus – ‘narzekanie, płacz, żal’) – gatunek literacki występujący zwłaszcza w średniowieczu, obejmujący utwory wyrażające żal po zmarłej osobie i nawołujące do współuczestnictwa w cierpieniu po stracie tej osoby. Najczęściej głównym bohaterem tych utworów był Chrystus. Teksty tego rodzaju wchodziły w skład liturgii Wielkiego Piątku. lament (łac. lamentum – narzekanie, krzyk żałosny)- utwór poetycki wyrażający żal, ból, nieszczęście, bezradność wobec ciosów losu. Gatunek uprawiany był już w starożytności.

Znajdź w tekście środki stylistyczne: Środki stylistyczne Peryfrazy syna Zdrobnienia Oksymoron Pytanie retoryczne Hiperbola Kontrast Gradacja Paralelizm składniowy przykłady Funkcja w tekście

Stabat Mater Dolorosa Utwór nawiązuje do często wykorzystywanego w literaturze i malarstwie motywu Stabat Mater Dolorosa - Matki Bożej cierpiącej pod krzyżem, obserwującą mękę i śmierć syna, cierpiąc razem z nim. Motyw żałobny, szeroko wykorzystywany w sztuce religijnej. To dzieło dotyczące boleści Matki Boskiej po ukrzyżowaniu Chrystusa.

Archaizmy

Humanizm średniowieczny Wiersz realizuje nietypowe dla średniowiecza humanistyczne spojrzenie na świat. Maryja jest tutaj głównie cierpiącą matką, na dalszy plan schodzi jej wymiar boski. Widzimy kobietę, która szuka pocieszenia wśród ludzi, a nie świętą, pośredniczkę próśb, Matkę Boską. Znajduje się na ziemi, obok ludzi. Przypisana jest jej sfera profanum. Kiedy cierpi, robi to na sposób człowieczy, nie ma w niej boskości. Utwór wpisuje się w koncepcje renesansowe (powstał od koniec średniowiecza).

Porównaj Lament świętokrzyski i Bogurodzicę Element analizy Podmiot liryczny Adresat/adresaci Motyw dominujący w wierszu Rola Matki Boskiej Obraz Maryi Lament świętokrzyski Bogurodzica