KUL HAKKINA RAYET VE ZULMDEN KAINMAK HAK NEDR

KUL HAKKINA RİAYET VE ZULÜMDEN KAÇINMAK çççç

HAK NEDİR? � Kelime olarak hak: Uyum, uygunluk, doğruluk, adalet, hikmet, var olma, tahakkuk, vuku, batılın zıddı gerçek, emek, ücret, hisse gibi anlamlarına gelmektedir. (Ragıb el- İsfehani elmüfredat “hak”) � Terim olarak hak: Gözetilmesi veya sahibine ödenmesi gereken maddi ve manevi imkan ve sorumluluklar anlamına gelir. � Kur’an’da hak kelimesi 221 ayette geçmektedir. Kur’an’da genel olarak; Allah, Kur’an, Hz. Peygamber, İslam, gerçek, adalet, tevhit, batılın zıddı, vacip, mal zekat, sadaka, vahiy, azap anlamlarına gelir. (Süleyman Molla İbrahimoğlu “kul hakkı” Diyanet Aylık Dergi sayı 163)

HAK ÇEŞİTLERİ HUKUKULLAH (ALLAH HAKLARI) HUKUKULİBAD(KUL HAKLARI) KARMA HAKLAR(Hem Allah hakkı, hem kul hakkı sayılan haklar)

HAK ÇEŞİTLERİ Hukukullah (Allah Hakları): Allah’ın emirlerine saygı, O’nun varlığına ve birliğine iman edip hükümlerine uygun yaşamaktır. Hukukul-ibad (Kul Hakları): Genellikle insanların; canları, bedenleri, ırz ve namusları, manevi şahsiyetleri, makam ve mevkileri, dini inanç ve yaşayışları gibi konulardaki kişilik haklarıyla, mallarına ve aile fertlerine ilişkin haklarına denir. Karma (Müşterek) Haklar: Bir yönüyle Allah hakkı bir yönüyle de kul hakkı niteliği taşıyan haklardır.

HAK KAVRAMI KAPSAMI İnsanın Allah’a kulluktan sonra hak ve hukukuna riayet etmesi gereken kişileri, yüce Allah bizlere şu ayet-i kerime ile bildirmiştir: ﻭ ﺍﺍ ﻻ ﺍﻯ ﺍﺍﻳ ﺍﻭ ﺍ ﻱ ﺍﻯ ﺍﻟﻧ ﺍ ﺍﻟ ﺍ ﻥ ﺍﻟ ﺍ ﺍﺍﻯ ﻱ ﺍﻟ ﻳ ﻭﺍ ﺍﺍ ﺍ ﺍ ﻻ ﺍﻟ ﺍ ﺍﻻ Allah’a ibadet edin ve O’na karşı hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana-babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yakın arkadaşa, yolcuya,

Anne-Baba Hakkı Yaratılanlar içerisinde insana en yakın olan ve insan üzerinde en çok hakkı bulunan anne ve babadır. Çünkü Allah Teala onları, insanların var olması için sebep kılmıştır. Bunun içindir ki; Allah Teala, kendisine ibadetten sonra ikinci derecede anne babaya iyilik yapılmasını emretmiş ve şöyle buyurmuştur: ﻭ ﺍﺍ ﻻ ﻯ ﺍ ﻻ ﺍ ﺍ آ ﻝ ﺍﺍ ﺍ ﻝ ﻻ ﻧ ﻻﺍ ﺍ ﻻ ﻳﺍ ﻻ ﺍ Rabbin, kendisinden başkasına asla ibadet etmemenizi, anaya babaya iyi davranmanızı kesin olarak emretti. Eğer onlardan biri, ya da her ikisi senin yanında ihtiyarlık çağına ulaşırsa, sakın onlara “öf!” bile deme;

Akraba Hakkı Aile fertlerimizden sonra öncelikle ilişki kuracağımız kişiler akrabalarımızdır. Akrabalarımızla her fırsatta ziyaretleşmek, maddi ve manevi konularda yardımlaşmak asli görevlerimizdendir. Bu hususta Rabbimiz şöyle buyurmuştur: ﺍﻹﺍ ﺍﻯ ﺍﻟ ﺍ ﻱ ﻳﺍﺀ ﻯ ﺍﺍﺀ ﺍﻧ ﺍ ﻭ Muhakkak ki Allah, adaleti, iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder, çirkin işleri, fenalık ve azgınlığı da

Yetim Hakkı Yüce Allah anne-baba şefkatinden mahrum ettiği yetimleri, maddi ve fiziki yönden eksik bıraktığı kimseleri, dünyada yalnız bırakmamış, emirleriyle koruması altına almış ve onlar için özel hükümler vaz’ etmiştir. آﻭ ﺍﺍﻯ ﺍ ﻻ ﻭ ﺍﻳ ﺍﻟ ﻻ ﻭ ﺍ ﻯ ﺍ ﺍ ﻭﺍ ﻳﺍ Yetimlere mallarını verin. Temizi pis olanla (helâli haramla) değişmeyin. Onların mallarını kendi mallarınıza katıp yemeyin. Çünkü bu, büyük bir günahtır. ( Nisa 4/2)

Komşu Hakkı Kul hakkı mevzusunda titizlik gösterilmesi gereken konulardan birisi de komşu hakkıdır. Efendimiz (s. a. v. )bir hadis-i şerifte şöyle buyurmaktadır: ﺍ ﻳ ﻭﻳﻱ ﻯ ﺃ ﺍ ﺍﺍ Cebrâil hakkında tavsiyede ben (Allah komşuya bana komşu o kadar çok bulundu ki; Teâlâ) komşuyu mirasçı kılacak

Çocuk Hakkı Anne babanın çocukları üzerinde hakkı olduğu gibi çocukların da anne ve baba üzerinde bir takım hakları vardır. Çocuklar ailedeki kardeşleriyle eşit imkanlara sahip olma, korunup gözetilme, dini adab ve terbiye ile büyütülme hakkına da sahiptirler. ﺍﻳ ﻭﺍ ﻧ ﺍﺍ ﺍﻟ ﺍ ﺍ آﻭﺍ ﻳ ﻭﺍ ﺍ ﺍ ﺍﻟ ﺍ ﻭ

Yoksul ve Yolcu Hakkı Dinimiz akrabanın, yoksulların, yolda kalmışların imkanları olanlar üzerinde bir hakkı olduğunu ve insanın boynuna borç bir yardım türü olarak kabul eder. ﺍﻯ ﺍ آ ﺍﻳ ﺍﻟ ﻳ ﺍ ﻻ ﻳﺍ Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkını ver. Gereksiz yere de saçıp savurma. (İsra 17/26)

Eş Hakkı Diğer insanların hakları söz konusu olduğunda şüphesiz, ailenin temeli olan karı kocanın birbirlerine karşı olan hakları özel bir yere sahiptir. Zira huzur ve güvenin kaynağı olan ailede eşlerin birbirlerine karşı hakları ve sorumlulukları olduğu Allah tarafından bildirilmiştir. Veda hutbesinde Allah Resulü de bu haklar üzerinde özellikle durmuş ve tavsiyelerde bulunmuştur: «Sizin hanımlarınız üzerinde haklarınız olduğu gibi hanımlarınızın da sizin üzerinizde hakları vardır. Sizin hanımlarınız üzerindeki hakkınız hanımlarınız namuslarını muhafaza etmeleri ve hoşlanmadığınız kimsenin evinize girmesine izin vermemelerdir Dikkat edin hanımlarınızın sizin üzerinizdeki hakkı onların giyim ve gıda ihtiyaçlarınızı güzelce karşılanmasıdır. » (İbn Mace, Nikah 3)

İnsanın Yaratılışıyla Başlayan Haklar Yaşama Hakkı: Can kutsaldır ve Allah’ın emanetidir. O emaneti O’ndan başkası alma hakkına sahip değildir. ﻯ ﺍ ﻥ ﺍﻳ ﻱ ﺍ ﺍﺍ ﻳﺍ ﺍﻷ ﻭ ﺍﻷ ﻱ ﻳﺍ ﺍﻟ ﺍ ﺍﺀ ﺍﻟ ﺍ ﻱ ﻡ « İşte bu yüzdendir ki İsrailoğulları'na şöyle yazmıştık: Kim, bir cana veya yeryüzünde bozgunculuk çıkarmaya karşılık

• Mülk Hakkı: Meşru çerçevede her insan çalışıp mülk edinme hakkına sahiptir. ﺍﻡ ﻭ ﻭ ﻻ ﺍﺍ ﻭ ﻡ ﺍﺍ ﺍﻟ ﺍ ﻭ ﻯ ﺍ ﺍ ﻳﺍ ﻧ ﺍﻹ Aranızda birbirinizin mallarını haksız yere yemeyin. İnsanların mallarından bir kısmını bile günaha girerek yemek için onları hâkimlere (rüşvet olarak) vermeyin. (Bakara 2/188)

Haklara Ne Kadar Dikkat Ediyoruz? � Sözünde durulması ve ahde vefa gösterilmesi (Bakara 2/83) � Kimsenin rencide edilmemesi ve yapılan hayrın başa kakılmaması( Bakara 2/262 -264) � Ölçü ve tartıya dikkat edilmesi (En’am 6/102) � Hakka tecavüz, gasp, hırsızlık, hile ve aldatma (Bakara 2/188; Nisa 4/29 -30; Maide 5/33 -38) � Alay etmek, kötülemek, kötü zan beslemek, kötü lakap takmak, tecessüs, başkalarının ayıp ve kusurlarını araştırma (Hucurat 49/ 11 -12) � Gıybet, kibir ve gurur (Hucurat 49/12)

Efendimiz (S. A. V)’ in Kul Hakları Konusundaki Hassasiyeti Hz. Peygamber (s. a. v. ) kul hakları konusunda son derece hassas davranır ve kul haklarından özenle sakınırdı. Buna rağmen Efendimiz (s. a. v. ) ölümü yaklaştığında şöyle hitapta bulundu: “Nihayet ben de bir insanım. Aranızdaki bazı kimselerin bana hakkı geçmiş olabilir. Kimin malından sehven bir şey almışsam işte malım, gelsin alsın, iyi biliniz ki; benim katımda en sevimli olanınız, varsa hakkını benden alan veya hakkını bana helal eden kişidir. ” (Hadislerle İslam 4, İbn Sa’d II, 255)

Üzerinde Kul Hakkı Olanlar Ne Yapmalı? Tevbe etmeli, Onunla Ona helalleşmeli, iyilikle dua etmeli, Mal sahibi hakkı olan ölmüş ise ona dua ve istiğfar edip varislerine ödemeli, bunlara iyilik yapmalıdır, Çocukları ve varisleri bilinmiyorsa o miktar parayı fakirlere sadaka verip sevabını hak sahibine bağışlamalıdır.

Müflis Kimdir? Efendimiz (s. a. v) bir gün ashabı ile oturuyordu. Zaman zaman yaptığı gibi onları konuşturarak sohbetine başladı. Müflis kimdir bilir misiniz? Ashabtan söz alan biri: ‘’Bizim aramızda müflis; malı, mülkü olmayan kimsedir’’ dedi. Bu cevap üzerine Allah resulü şöyle buyurdu; “ Asıl müflis, kıyamet gününde kıldığı namaz, tuttuğu oruç ve verdiği zekat ile gelir. Ancak dünyada iken şuna sövmüş, buna iftira atmış, ötekinin malını yemiş, berikinin kanını dökmüş, bir başkasını da dövmüştür. İhlal ettiği bu hakların karşılığı olarak ; iyiliklerinden alınıp hak sahibine verilir. Şayet hesabı görülmeden iyilikleri biterse, mağdur ettiği insanların günahlarından alınarak bunun üzerine yüklenir, sonra da cehenneme atılır”. (Müslim, Birr 59)

ZULÜM � Kelime olarak : hak yemek, eziyet, işkence ve baskı yapmak, adaletsizlik yapmak, haddi aşmak, söz ve fiilde aşırıya gitmek demektir. � Terim olarak: Güçlü bir kimsenin yasaya veya vicdana aykırı olarak başkasına uğrattığı kötü durum, kıyım, acımasızlık, eziyet ve cefadır.

ZULÜMDEN KAÇINMAK Peygamber Efendimiz (s. a. v. ) zulüm ve haksızlıktan uzak durmamız konusunda bizleri uyararak şöyle buyurmuştur: “Zulümden kaçının zira zulüm kıyamet günü zalime zifiri karanlıklar olacaktır”. (Müslim Birr/56)

Her Şeyde ve Herkeste Zulmün Haram Oluşu ﺍ ﺍﻯ ﻱ ﻳﺍﺀ ﺍﻟ ﺍﻹﺍ ﻯ ﺍﺍﺀﺍﻧﺍ ﻭ Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayâsızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor. (Nahl 16/90)

Zulme Mani Olmak Enes (radıyallahu anh)’den rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: “ Din kardeşin zalim de mazlum da olsa ona yardım et. ” Bir adam: – Ya Resûlallah! Kardeşim mazlumsa ona yardım edeyim. Ama zâlimse nasıl yardım edeyim, söyler misiniz? dedi. Peygamberimiz: – “Onu zulümden alıkoyar, zulmüne engel olursun. Şüphesiz ki bu ona yardım etmektir” buyurdu. (Buhârî Mezalim 4, Tirmizî Fiten 68 )

Allah’ım, huzurumuzda zulme uğrayıp ta yardım etmediğimiz mazlumdan, bize yapılıp ta karşılığını vermediğimiz iyilikten, özür dileyip de özrünü kabul etmediğimiz kötü iş sahibinden, bizden bir şey isteyip de kendimize tercih etmediğimiz fakirden, boynumuzda hakkı olup da hakkını vermediğimiz hak sahibinden, ayıbına vâkıf olup da ayıbını örtmediğimiz mü’minden, bulaşıp da terketmediğimiz günahlarımızdan dolayı bizleri affeyle. . (Zeynelabidin Hz. lerinin Duası)

KAYNAKLAR � Ragıb el- İsfehani el- müfredat “hak”) � Süleyman Molla İbrahimoğlu “kul hakkı” Diyanet Aylık Dergi sayı 163) � İsra 17/23 � Nahl 16/90 � Nisa 4/36 � Buhârî, Edeb, 28; Müslim, Birr, 140, 141 � Tahrim 66/6 � İsra 17/26 � İbn Mace, Nikah 3 � Maide 5/32 � Bakara 2/188 � Bakara 2/262 -264 � (En’am 6/102 � Bakara 2/188; Nisa 4/29 -30; Maide 5/33 -38) � Hucurat 49/ 11 -12 � Hucurat 49/12 � Hadislerle İslam cilt 3, İbn Sa’d 2, 255) � Müslim Birr 59 � Müslim Birr/56 � Buhârî Mezalim 4, Tirmizî Fiten 68 � Sahife-i seccadiye dua kitabı 17/23)

�Hazırlayan: AYŞE GÜNDOĞDU Adapazarı Müftülüğü Kavaklı Camii Elif Kuran Kursu Moderatör: REYHAN ALTUN