FRG SANATI I Do Dr Davut YTPAA Sunumda

FRİG SANATI I Doç. Dr. Davut YİĞİTPAŞA Sunumda yer alan tüm fotoğraflar telif hakkına sahiptir. Yalnızca eğitim amaçlı olarak kullanılmıştır. Başka bir amaç için kullanılamaz.

GORDİON TÜMÜLÜS II 1900'LÜ YILLARDA ALMAN ARAŞTIRMACI G. VE A. KÖRTE KARDEŞLER TARAFINDAN KAZILMIŞTIR. MEZAR ODASI ANA TOPRAK İÇİNE AÇILAN BİR ÇUKUR İÇİNE YERLEŞTİRİLMİŞTİR. AĞAÇTAN İNŞA EDİLEN MEZAR ODASI 3. 30 x 2. 25 M BOYUTLARINDA OLUP ELE GEÇİRİLEN YÜKSEKLİĞİ 1. 1 M’DİR. ÇEVRESİ OLDUKÇA BÜYÜK VE İŞLENMEMİŞ TAŞLARDAN OLUŞTURULAN KURU BİR DUVAR İLE ÇEVRİLMİŞTİR. 20: 48 2

MEZAR ODASININ AHŞAP TAVANI BU YÜKÜ TAŞIYAMAMIŞ VE ÇÖKMÜŞTÜR. ÖLÜ, AHŞAPTAN BİR TABUT İÇİNE KONULARAK MEZAR ODASINA YERLEŞTİRİLMİŞTİR. 3

GORDİON TÜMÜLÜS IV MÖ 8. YY SONU GENEL FRİG TÜMÜLÜS TİPİNE UYGUN İNŞA EDİLEN TÜMÜLÜSÜN MEZAR ODASI, YIĞMA TEPENİN MERKEZİNDE DEĞİL, MERKEZİN 9. 1 M GÜNEYİNDEKİ ÇUKUR İÇİNDE BULUNMAKTADIR. ARDIÇ AĞACINDAN İNŞA EDİLEN MEZAR ODASI, 1. 70 M YÜKSEKLİĞİNDE 3. 70 x 2. 50 M BOYUTLARINDA OLUP KUZEYBATIGÜNEYDOĞU YÖNLÜDÜR. ÖLÜ AHŞAP BİR LAHİT İÇİNE KONULARAK GÖMÜLMÜŞTÜR. ÇUKURUN İÇİ KÜÇÜK TAŞLARLA DOLDURULARAK SAĞLAM BİR TABAN OLUŞTURULMUŞTUR. ODANIN TABANI KALASLARLA KAPLIDIR.

MEZAR ODASININ BATISINDA, SADECE BİR KİŞİYE AİT, ÇOK TAHRİP OLMUŞ KEMİK PARÇALARI, KAFATASI, OMURGA VE KABURGA PARÇALARI BULUNMUŞTUR. KESİN OLARAK SAPTANAMAMIŞSA DA ÖLÜNÜN YÜZÜNÜN DOĞUYA BAKAR ŞEKİLDE YERLEŞTİRİLDİĞİ DÜŞÜNÜLMEKTEDİR.

GORDİON TÜMÜLÜS III MÖ 8. YY SONU MEZAR ODASI FRİGYA TÜMÜLÜS TİPİNDE GÖRÜLEN BİR BİÇİMDE ANA TOPRAĞA AÇILAN ÇUKUR İÇİNE AHŞAPTAN İNŞA EDİLMİŞTİR. AHŞABIN CİNSİ ARAŞTIRMACILAR TARAFINDAN ARDIÇ AĞACI OLARAK BELİRLENMİŞTİR. MEZAR ODASI 3. 5 x 3. 10 x 1. 90 M BOYUTLARINDADIR. MEZAR ODASININ TABANI KALASLARLA DÖŞENMİŞTİR VE TAVAN KALASLARI KENARLARDA SAĞLAMDIR AMA ORTA KISIMDA ÇÖKMÜŞTÜR. BU SEBEPLE TAŞ VE TOPRAK İÇERİ DOLMUŞTUR

MEZARIN ÜSTÜ VE ÇUKURUN İÇİ, KALINLIĞI 1. 35 M OLAN TEMİZ ÇAKIL TAŞLARIYLA ÖRTÜLDÜKTEN SONRA TOPRAK YIĞILMIŞ, ÖLÜ AHŞAPTAN BİR LAHİT İÇİNE KONULARAK GÖMÜLMÜŞTÜR. TABUTUN BAŞ KISMI BATI DUVARINA DEĞECEK ŞEKİLDE, KUZEY DUVARININ ÖNÜNDE BULUNMUŞTUR. TABUT, ÇÖKME SONUCU YUKARIDAN GELEN TOPRAĞIN ALTINDA EZİLMİŞTİR. RUTUBETİN ETKİSİYLE İSKELETE AİT KEMİKLER EZİLMİŞ VE DAĞILMIŞ OLDUĞUNDAN, ÖLÜYE AİT ÇOK AZ KALINTI BULUNMUŞTUR.

MEZAR ODASINDAKİ NEM NEDENİYLE ÇOĞU MEZAR EŞYASI HASAR GÖRMÜŞTÜR. MEZAR EŞYALARININ BÜYÜK BİR BÖLÜMÜNÜ PİŞMİŞ TOPRAK VE BRONZ EŞYALAR OLUŞTURMAKTADIR. KÖRTE TÜMÜLÜS III, MÖ 8. YÜZYILDAN 7. YÜZYILA GEÇİLDİĞİ BİR DÖNEME YANİ KİMMER İSTİLASI ÖNCESİNE TARİHLENDİRİLMİŞTİR. YAPISAL ÖZELLİKLER VE ÖLÜ GÖMME ADETLERİ BAKIMINDAN TÜMÜLÜS W VE P İLE BENZERLİK GÖSTERİR.

Gordion Tümülüs P MÖ. 725, 700 ÇİFT KAP. 1990’LÜ YILLARIN BAŞINDA KÖRTE KARDEŞLER TARAFINDAN KAZILMIŞTIR 20: 48 9

B TÜMÜLÜSÜ ANKARA İLİ, POLATLI İLÇESİ AHŞAP MEZAR ODASI, 2. 88 x 1. 58 M BOYUTUNDA 1. 16 M YÜKSEKİLİĞİNDE ’DİR. MEZAR ODASININ İÇİNDE ALTIN BİR TAKI, PİŞMİŞ TOPRAK BİR LEKYTHOS, İKİ ADET SİYAH PERDAHLI OMUZDAN KULPLU AMFORA BULUNMUŞTUR. TABUTUN ÜSTÜNDE DAMGALI KURŞUNDAN ŞERİTLER ELE GEÇİRİLMİŞTİR. ODANIN ZEMİNİNDE İSE FİLDİŞİDEN BİR İĞNE(? ), FİLDİŞİNDEN BİR AĞIRŞAK, TAŞ KAPAKTA BRONZ BİR KAZANA AİT PARÇALAR, BRONZ DÜĞMELER, DEMİR BİR SAÇ TOKASI, PANELLERİNDE HAYVAN FİGÜRLERİ BULUNAN, AKITMALI AĞZI OLAN İKİ TESTİ AYRICA TAŞ BİR İDOL BULUNMUŞTUR. B TÜMÜLÜSÜ MÖ 630 CİVARINA TARİHLENDİRİLMEKTEDİR. 20: 48 10

LİDYA MEZARLARI KAYA MEZARLAR LAHİT MEZARLAR SANDIK MEZARLAR ve TÜMÜLÜSLER

H. C. Butler Sardeis nekropolisinde 1910 -1914 ve 1920’deki araştırmalarında en az 1154 oda mezar tespit emiştir,

Ölüler mezar odalarının zeminindeki lahitlere ya da zemin içine oyulmuş çukurlara; sekilerin üzerine veya sekilere oyulmuş sandıklara koyulmuştur.

LAHİT MEZAR Pişmiş toprak ve taş lahitler bu mezarlar tiplerinin hepsinde açık bir dağılım ve ayrıcalıklı bir tercih olmaksızın bulunurlar. Hacı Oğlan Mezarlığı'nın planı 20: 48 14

SANDIK MEZARLAR Sardes yakınlarından Lidya Dönemine ait birkaç sandık mezar bilinmektedir. İndere mezarlığındaki iki sandık mezardan çıkan buluntular, bunların en az bir kaya mezarı ya da tümülüs mezar odası kadar zengin ölü hediyelerine sahip olabileceğini göstermiştir. Sandık mezar 61. 2 Oryantalizan bezemeli skyphos 20: 48 15

GORDİON C TÜMÜLÜSÜ ANKARA İLİ, POLATLI İLÇESİ, 20: 48 MEZAR ODASI İÇİN ÇUKUR AÇILMIŞTIR, TABAN KISMI DÜZ TAŞLARLA KAPLANMIŞTIR. ÇUKURUN GÜNEY UCUNDA, TABANDA BİR EŞİK TAHTASI İN SİTU OLARAK BULUNMUŞTUR. MEZAR YAPISI 1. 58 x 1. 48 M BOYUTLARINDADIR. ODANIN ORİJİNAL YÜKSEKLİĞİ VE ÇATININ ESAS DURUMU BİLİNMEMEKTEDİR. MEZAR ODASININ KUZEYDOĞU KÖŞESİNDE, BOZULMUŞ BİR DURUMDA OLAN AHŞAP LAHİT ELE GEÇİRİLMİŞTİR. UZUNLUĞU SAPTANAMAMIŞTIR. ÖLÜYE AİT İKİ KEMİK BULUNMUŞTUR. AYRICA, İNCE DEMİR BANT PARÇALARI, AŞIK KEMİKLERİ, PİŞMİŞ TOPRAK HAYVAN BİÇİMLİ KAP PARÇASI, LİDYA KABI 16 PARÇALARI VE TAŞ BİR ALABASTRON PARÇASI BULUNMUŞTUR.

ALYATTES TÜMÜLÜSÜ Diğer Lidya tümülüslerinde görüldüğü gibi özenle yontulmuş bloklardan inşa edilmiş mezar odasına sahip olmakla birlikte krepis duvarı bulunamamıştır. diğer Lidya tümülüslerinde olduğu gibi mezar odası, yağmacıların erişmesini zorlaştırmak amacıyla tümülüsün merkezinden uzak bir noktaya yerleştirilmiştir. Mezar odasι 19. yy'da Prusya elçisi Ludwig Peter Spiegelthal tarafından, çoktan antik dönemde yağmalanmış halde keşfedilmiştir.

KARNIYARIK TEPE Gizadaki üç piramit gibi, Bintepeler’de yer alan üç anıtsal nitelikli tümülüsten biri Karnıyarık Tepe’dir. Mermnad hanedanının ilk kralı Gyges’e ait olduğu düşünülmektedir. Giza’nın Büyük Piramidi Keops’la hemen aynı çaptadır. 1962 -66, 1992 -1995’te çalışmalar yapıldı. 2012 -13 yılında tekrar çalışma yapılmıştır.

Karnıyarık Tepe’nin kendine has özelliklerinden biri, tümülüsün içerisinde yer alan krepis duvarıdır. Krepis duvarı ince isçilik gösteren iki sıra kireçtaşından ve yuvarlatılmış “başlık sırasından” inşa edilmiştir

TÜMÜLÜS MEZAR TİPOLOJİSİ TİP F 1 Oda Tipi Mezar Ankara Polatlı - Ankara Merkez - Afyon Bölgesi MÖ. 8. yy. ’ın sonu - MÖ. 7. yy’ın ilk yarısı / MÖ. 6. yy. ’ın ikinci yarısı

TİP F 2 Tekne Tipi Mezar Ankara Polatlı - Ankara Merkez Bölge MÖ. 8. yy. ’ın sonu 21

TİP F 3 Taş Yığma Tipi Mezar Ankara Merkez Bölge M. Ö. 8. yy. ’ın sonu - MÖ. 7. yy’ın başı 22

TİP L 1 – Sanduka Mezar Bintepeler - Alahıdır Bölgesi MÖ. Geç. 7. yy. - 6. yy. ’ın İlk Yarısı 23

TİP GP 1 - Dromos + Sundurma + Mezar Odası Bintepeler - Sardes - Alibeyli - Akhisar - Kırkağaç Bölgesi Y. Gediz Vadisi MÖ. 6. yy. ’ın İlk Çeyreği - Erken MÖ. 5. yy. Tip GP 1 a 20: 48 Tip GP 1 b Tip GP 1 c 24

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Zemin - İnce Yatak - Kilim Üzeri Frigya Bölgesi, Ankara Polatlı - Ankara Merkezi - MÖ. 8. yy. - 7. yy. ’ın ilk yarısı Özellikler: 1. Mezar yapısında direk zemin üzeri, ince yatak yada kilim üzerine yatırılmıştır. 2. İskelet ile ahşap döşeme arasında ince bir yatak veya kilim cinsinden tekstil türevi malzeme kullanılmıştır. 3. İnhumasyon gömme tarzı uygulanmıştır. 4. Gömülen birey elbise giydirilerek gömülmüştür. Bezeme: Kullanılan yatak yada kilimden arta kalan malzeme, koyu sarı, kırmızı ve oldukça kalındır. 25 Örnekler: Gordion W Tümülüsü, ODTÜ Tümülüs II.

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Ahşap Sanduka Frigya Bölgesi, Ankara Polatlı, MÖ. 8. yy. ’ın sonu - 7. yy. ’ın başı. Özellikler: 1. Kapaklı ahşap sanduka. 2. Ardıç ağacından yapılmıştır. 3. Sanduka üzeri yatay ve dikey çizgilerle panellere ayrılmıştır. 4. Panel köşelerinde ve ortasında bronz kabara başlı çiviler kullanılmıştır. 5. Sanduka ya tamamen yada sadece ağzı keten nevi bir malzemeyle kapatılmıştır. 6. İnhumasyon gömme tarzı uygulanmıştır. 7. Gömülen birey elbise giydirilerek gömülmüştür. Bezeme: Sanduka üzerindeki panellerin içerisine, dikey ve yatay yönde tarama bezemeler yapılmış, üzerinde bronz kabartmalar kullanılmıştır. Örnekler: Gordion Tümülüsü No. II, Gordion Tümülüsü No. III, Gordion Tümülüsü 26 No. IV, Elmalı Bayındır D Tümülüsü.

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Ahşap - Metal Konstrüksiyonlu Sanduka veya Kline Lidya Bölgesi, Merkezi Lidya - MÖ. Geç. 7. yy. - Erken 6. yy. Özellikler: 1. Ahşap-metal konstrüksionlu sanduka veya kline. 2. Mezar tabanındaki düzgün oyuklara oturtulmuş, dikdörtgen şeklinde, kısa ayaklı ve köşelerinde dört ahşap dikmeye sahip düzgün tahtalardan ve metal aksamlı olarak yapılmıştır. 3. İnhumasyon gömü tarzı uygulanmıştır. 4. Gömülen birey elbise giydirilerek veya bir kumaşa sarılarak gömülmüştür. Bezeme: Olasılıkla, üzerinde çivilerle tutturulmuş aplike metal süslemelere sahiptir. Örnekler: BT. 63. 2 Tümülüsü, Koca Mahmut Tepe (Alyattes) Tümülüsü, Alahıdır T 1 27 Tümülüsü.

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Lahit Lidya Bölgesi, Yukarı Gediz Vadisi - MÖ. Erken 6. yy. ’ın İlk Yarısı Özellikler: 1. Küfeki taşından, düz kapaklı bir lahit. 2. Mezar tabanı oyularak kapıyı enlemesine görecek şekilde kuzey-güney doğrultusunda yerleştirilmiştir. 3. İnhumasyon gömü tarzına sahiptir. 4. Gömülen birey elbise giydirilerek veya bir kumaşa sarılarak, ölü hediyeleriyle birlikte gömülmüştür. Bezeme: Lahit, kabaca sade olarak işlenmiş bezemesiz bir tekne ve düz bir kapaktan oluşmaktadır. Örnekler: Güre Basmacı Tepe Tümülüsü. 28

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Lahit Kütahya, Aslanapa - MÖ. 6. yy. ’ın İkinci Yarısı 1. Pişmiş toprak, ters çevrilmiş stilize sandal formunda, başın bulunduğu kısmı dik ve düz kenarlı, ayak kısmı pruva şeklinde sivri ve eğimli, kapaklı bir lahit. 2. Lahit üzerinde iki kapak ve kapakları tutmak ve kaldırmak için birer adet makara şeklinde kulplara sahiptir. 3. Lahit, 6 adet az çıkıntılı ayaklara, yan dış yüzünde ise bezemelere sahiptir. 4. Lahtin üzeri kalın bir deri ile kaplanmış, bu derinin üzerine de lahiti boydan boya örten dokuma izleri bulunmaktadır. 5. Gömülen birey elbise giydirilerek veya bir kumaşa sarılarak, ölü hediyeleriyle birlikte gömülmüştür. Bezeme: Yan ve üst yüzünde, dalgalı ve düz kabartma bezemelere sahiptir. Örnekler: Akalan Tümülüsü, (Klazomanai Mezarlığı) 29

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Lahit Çanakkale, Gümüşçay - MÖ. Geç 6. yy. - Erken 5. yy. Özellikler: 1. Mermer lahit. 2. Lahit kapağı semerdam şeklinde, çatısı yassı kiremitlerle örtülü bir ev damı modeline sahiptir. 3. Lahit teknesinin doğu uzun yüz kabartmaları üzerinde çeşitli konularda betimlemeler mevcuttur. 4. İnhumasyon gömü tarzı uygulanmıştır. Ölü hediyeleri, ölen bireyle birlikte gömülmüştür. Bezeme: Kapağın saçak kesiminde ise biri inci dizili, diğeri sade olan iki yumurta dizisi yer almaktadır. Etrafı bir frizle çevrelenmiştir. Alınlıklar ile akroter kesimleri kaba yontusu ile bırakılmıştır. Örnekler: Kızöldün Tümülüsü. (Troia kralı Priamos kraliçe Hekabe küçük kızları Polyksena, Neoptolemos)

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Kline Lidya Bölgesi - MÖ. Geç. 7. yy. - Erken 6. yy. Dönemin Özellikleri: 1. Mermer kline. 2. Yatak ve iki ayaktan oluşmak üzere üç parça halindedir. 3. Yatak içi içbükey oyuklu, kenarları pervazlı ve baş kısmı yastıklıdır. 4. Pervaz ve ayaklar üzerinde bezemelere sahiptir. 5. İnhumasyon Gömü tarzı uygulanmıştır. Bezeme: Astarsız yüzeye siyah ve kırmızı renkte, antithetik Ion volüt, lotus ve palmet bezemeleri uygulanmıştır. Örnekler: Kendirik 1 ve 2 No. lu Tümülüsleri 31

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Kline Lidya Bölgesi - MÖ. 6. yy. ’ın İkinci Yarısı Dönem Özellikleri: 1. Klineler; küfeki taşı, mermer ve kireç taşından, yatak ve ayaklardan oluşmak üzere üç parçalıdır. 2. Tek kişilik, çift kişilik ve aynı odada tek kişilik iki ayrı kline olarak kullanılmışlardır. 2. Duvarlarda klinelerin oturması için kanallar oluşturulmuş, yüzyılın sonlarına doğru ise duvarlardan bağımsız klineler yapılmaya başlanmıştır. 3. Bu dönemde ilk kez bir takım klinelerin bel hizasında üç delik görülür. 4. İçleri elips şeklinde oyulmuş ve baş kısmında monte edilebilen bağımsız yastıklar kullanılmıştır. Bezeme: Boya ve plastik bezemeler uygulanmıştır. Özellikle, kline pervazlarına ve ayaklarına kırmızı, siyah ve mavi renklerle, antithetik Ion volütleri, aiol başlığı ve meander motifli bezemeler yapılmıştır. Ayrıca klinelerde, sphenks şeklinde ayaklar kullanılmıştır. Yüzyılın sonlarına doğru hem kabartma tekniği hem de boyama tekniği birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Yine yüzyılın sonlarında boya çizgi bezeklerin kullanıldığı görülmektedir. 32 Örnekler: BK 71. 1 Tümülüsü, Bekçi Tepe Tümülüsü, BT 89 Tümülüsü, Harta Abidin Tepe Tümülüsü, Hamam Tepe Tümülüsü, T 82. 1 Tümülüsü, Aktepe Tümülüsü.

ÖLÜNÜN YATIRILDIĞI YER Kline Lidya Bölgesi - MÖ. 5. yy. Dönem Özellikleri: 1. Kireçtaşı, tüf taşı ve mermerden duvar oyuklarına yerleştirilen klinelerin yanında, bağımsız klineler yaygın kullanılmıştır. 2. Tek kişilik veya yana iki ayrı kline kullanılmıştır. 3. Klineler arasında, tek parça ve üç parça bloktan yapılmış örneklerinin yanında kapaklı olan örnekler de bulunmaktadır. 4. Klinelerde antropoid oyuklar yaygın olarak kullanılmış, bu dönemde ilk kez kline oyuğunun kireçle sıvandığı görülmüştür. 5. Klinelerin bel hizasında üç delik kullanılmıştır. Bezeme: Boya ve plastik bezemeler uygulanmıştır. Kline pervazlarının dar cephelerinde kabartma ve boya bezemeler kullanılmıştır. Bu dönemde, Ion volüt konturları, şematik rozet ve dil bezemelerinin yanı sıra, antefix şeklinde çıkıntılar görülmektedir. 33 Tepe Örnekler: İkiz Tepe Tümülüsü, Mangal Tepe Tümülüsü, Mitralyöz Tepe Tümülüsü, BT 8. 2 - Çağlayan Tümülüsü, BT 66. 1 Tümülüsü.

Tarih Dizini (M. Ö. ) FRİG TÜMÜLÜSLERİ LİDYA KRALLIK DÖNEMİ TÜMÜLÜSLERİ 800 700 -------600 Gordion W. , P. , No. III, IV, ODTÜ Büyük Tüm. , Gordion MM. , Kızlarkayası A Tüm. , Anıtkabir 1 - 2 No. lu Tüm. , Elmalı Bayındır C - D Tümülüsü. ---------------ODTÜ I Tüm. , Gazi Orman Fidanlığı Tüm. , Gordion No. II. , Mamaderesi Tüm. , Makridi I Tüm. , ODTÜ II Tüm. , Makridi II Tüm. , Gordion No. I ve V Tüm. , Afyon Tatarlı Tüm. --------------BT. 63. 2 Tüm. , BT 63. 3 Tüm. , Alahıdır T 2 -T 3, Alahıdır T 1 Tüm. , Kendirik 1 -2 No. lu Tüm. , Güre Basmacı Tüm. , Güre Velişlin Tepe Tüm. Karnıyarık Tepe, Koca Mahmut Tepe (Alyattes) Tüm. ------------------