FRG SANATI I Do Dr Davut YTPAA Sunumda

FRİG SANATI I Doç. Dr. Davut YİĞİTPAŞA Sunumda yer alan tüm fotoğraflar telif hakkına sahiptir. Yalnızca eğitim amaçlı olarak kullanılmıştır. Başka bir amaç için kullanılamaz.

FRİG KAYA ANITLARI Fasadlar, odacıklar, basamaklar/altarlar, idol (tapınç heykelcikleri) ve nişler olmak üzere 5 grup altında incelediğimiz anıtlar tipoloji bakımından daha ilk bakışta ‘‘bu bir Frig anıtıdır’’ denilebilecek mimari ve bezeme kimliğine sahiptirler. Frig sivil mimarisi ile ilgili fasadlardan bilgi edinebiliriz. Frigler tamamen kendi yaratıcı güçlerinin ürünü olan akroterli, beşikçatılı fasadlarla aslında geleneksel Frig ahşap mimarisini ana kayaya işleyip ölümsüzleştirmişlerdir. Fasadların çoğu en güzel ve en anıtsal örneklerini Gordion’dan tanıdığımız magaronların kayaya oyulmuş ön cephesini temsil etmektedirler. Fasadların boyut bakımından en büyüğü ve en anıtsal örneği Yazılıkaya – Midas Anıtı ile Gordion’un en büyük megaronu olan Megaron 3’ ün cephe ölçüleri karşılaştırıldığında; Megaron 3’ün cephe genişliği 18. 30 m. ve Yazılı Kaya’nın cephe genişliği 16. 40 m. ’dir. Fasadlar, boyutların algılanması bakımından kayaya üç şekilde yontulmuşlardır.

1 -İki boyutlu anıtlar, (Midas Anıtı, Bitmemiş Anıt, Areyastis Anıtı, Maltaş Anıtı) 2 -Üç boyut hissi uyandıran anıtlar, ( Bahşayiş Anıtı, Aslankaya Anıtı, Deliklitaş Anıtı) 3 -Gerçek ölçülerine bağlı tamamen ana kayadan yontulmuş üç boyutlu yapı, (Değirmen Anıtı) • En anıtsalından en küçüğüne kadar fasadlarda değişmeyen üç ana mimari bölüm söz konusudur. 1 -Üçgen alınlıklı, beşikçatı 2 -Kareye yakın ön cephe duvarı ve her iki yanında ante / yan duvarları simgeleyen çerçeveler. 3 -Kapıyı simgeleyen çerçeveli, dikdörtgen niş Fasadların hemen hepsinde, çatıda akroter, kademeli pervazlar ve orta dikme bulunmaktadır. Üç fasadda, orta dikmenin her iki yanına simetrik iki pencere yerleştirilmiştir.

• Anıtlarda iki tür çatı betimlenmiştir. Olasılıkla kiremitli çatıları taklit ederler. Midas anıtı bu türdedir. İkinci tipte çatının yatay saçakları vardır. • Merdiven biçiminde olan anıtlarda 1 ile 6 arasında basamak bulunur. Merdivenlerin sonunda içi oyulmuş bir dikdörtgen ya da yarım daire biçiminde çukur disk vardır. Bu anıtlar tanrıların tahtları olarak yorumlanır.

KAYA FASADI Kaya Fasadı (Yapı cephesi-Mihrap): Fasadlar, dikdörtgen şeklinde, üçgen çatılı (beşik) konutların kayaya oyulmuş ön cephesini temsil eder. Bu cephenin odağında tanrıça heykeli veya kabartması bulunur.

• a) MİDAS ŞEHRİ (YAZILIKAYA)

• Yeri: Tüm Frigya bölgesinin en önemli antik yerleşim merkezlerinden biri olan, çevresinde ve üzerinde bulunan görkemli Frig anıtlarıyla ve Erken Frig kült merkezinin özelliklerini en iyi şekilde yansıtan yerleşme yeri, Eskişehir ile Afyonkarahisar arasındaki Midas Şehri'dir. Eskişehir'in 70 km güneyinde, Han ilçesinin Çiftelere 39 km uzaklıkta bulunan Yazılıkaya Köyü'nün hemen batısında yer almaktadır. Midas Şehri, aynı zamanda Yazılıkaya adıyla da anılır. Bu kült merkezinin Frigler dönemindeki adı bilinmez. • Konumu ve Çevresel Özellikleri: Dağlık Frigya Bölgesi'nde, Yazılıkaya Vadisi'nin (deniz seviyesinden yüksekliği 1315 m) güney ucunda, yüksek ve sarp tüf kayalardan oluşmuş Yazılıkaya platosunun üzerinde kurulmuştur. Vadiye batıdan ve kuzeyden ulaşan yolları kontrol altında tutan, daha yüksekte konumlanmış Akpara Kale, Pişmiş Kale, Gökgöz Kale ve Kocabaş Kale tarafından koruma altına alınmış bir yerleşmedir. Uzunluğu 650 m, genişliği 320 m'dir. Vadi taban seviyesinden yüksekliği yaklaşık 60 -70 m'dir.

Yazılıkaya-Midas Anıtı Bu anıt Midas Şehri düzlüğünün kuzey doğu eteğinde, öne doğru çıkıntı yapan kaya kütlesi üzerinde bulunuyor. İlk olarak 1800 yılında, W. M. Leake incelemiş ve kaba taslak çizimi yapılmıştır. Birçok eksik ve yanlışına karşın, Phryg fasadlarının (mihrap) genel görünüşü hakkında fikir veren ilk çizim olması bakımından önemlidir. 1834 yılında Ch. Texier anıtı çizmiş ve gravürünü yapmıştır. Bu, anıtın aslına uygun ve bütün görkemini yansıtan ilk ve tek gravürdür. Yazıtta geçen MİDAİ kelimesinden dolayı anıta bu ad verilmiştir. Yöre halkı da, üzerindeki yazıtlar nedeniyle bu anıta YAZILIKAYA adını vermiştir. Cephesi doğuya doğru olan bu anıtın ölçüleri; yük. 17. 00 m. ; geniş. 16. 50 m.

Genel görünüşü ile anıtın bulunduğu tüf kütlesi, 21. 00 x 22. 00 x 7. 00 m. boyutlarındadır. Areyastis Anıtı/Küçük Yazılıkaya’nda olduğu gibi, kaya oluşumundaki eğimin avantajlarından yararlanılarak, önce anıtın işleneceği yüzey düzleştirilmiştir. Böylece, anıtın üst ve sol yan konturunu takip eden doğal bir çerçeve elde edilmiştir. Bu çerçeve, akroter hizasında yaklaşık 0. 60 m. sol yanda 0. 15 -0. 30 m. derinliğe sahiptir.

b)AREYASTİS ANITI Yazılıkaya Köyü’nün 1. 7 km. kuzeyinde, Çatalkaya - Yazılıkaya yolunun batısında, yola yaklaşık 130 m. uzaklıktaki kayalardan biri üzerindedir. Tam karşısında, yolun doğusunda sarp kaya platoları üzerinde Frig kaleleri Gökgöz Kale ve Pişmiş Kale bulunur. Anıta tepe akroterinin sağında bulunan Frigçe yazıtta okunan "Areyastin" kelimesinden dolayı bu isim verilmiştir. Yörede Hasanbey Kayası olarak da bilinir. Anıtsal fasadların günümüze en sağlam durumda kalanıdır. 5. 50 m. yüksekliğinde, 4. 20 m. genişliğindedir. Çatısı üçgen alınlıklı olup tepe akroteri ile taçlandırılmıştır. Alınlıkta çatı orta dikmesinin her iki yanında kabartma birer pencere yer alır. Kareye yakın dikdörtgen cephe duvarı kabartma iki çerçeve ile çevrilmiştir.

c)KÜÇÜK YAZILIKAYA/BİTMEMİŞ ANIT Küçük Yazılıkaya, Midas şehri düzlüğünün batı eteklerindeki kayalıklar üzerinde bulunuyor. Büyük Yazılıkaya’nın yaklaşık 200 m. güney batısındadır. Bu anıt ilk defa 1826 yılında A. ve C. L de Laborde tarafından görülmüş, bu anıtın ve doğal çevrenin bazı manzara resimlerini yapmıştır. Ayrıntıdan yoksun olan bu resimler anıt hakkında fazla fikir vermezler. 1834’te, Charles Texier de anıtı incelemiş ve gravürünü yapmış. Bu gravürde ayrıntılar var, ama gerçeğe uygun değil. Fasadı oluşturan mimari elemanların boyutlarındaki orantısızlığa bakarak, anıtın planlandığı gibi bitirilmeden bırakıldığı düşünülmektedir. Bunun için bu fasada “Bitmemiş Anıt” adı da veriliyor. Yöre halkı ise, bu anıtı “Küçük Yazılıkaya” olarak adlandırmış ve eski yayınlarda hep böyle anılmıştır.

Batıya bakan anıtın yüksekliği 7. 1 m, genişliği 9. 9 m, yerden yüksekliği 5. 5 m'dir. Anıt, cephe duvarının boyutları ile oranlandığında (3 x 9. 9 m), yüksek bir alınlığa (4. 1 x 10. 1 m) sahiptir. Alt kısmı işlenmeden bırakılmıştır. Tepe akroteri birbirini kesen iç içe geçmiş karşılıklı iki daire parçasından oluşmuştur. Alt kısmında daire içine yerleştirilmiş altı yapraklı rozet motifi yer almaktadır. Beşik çatıda alınlık pervazları kabartma baklava motifi dizisi ile bezenmiştir.

Altında, kalın bir friz uzanmaktadır. Üzeri kabartma lotus (tomurcuk) ve palmet motifleri ile bezenmiştir. Cephe Duvarı, dikdörtgen şeklindedir. Boyuna göre eni çok geniştir (3 x 9. 9 m). Kalın bir çerçeve ile çevrelenmiştir. Üst çerçeve, düzgün aralıklarla yana yerleştirilmiş kare panolardan oluşan bezeme dizisi ile bezenmiştir.