URARTU ARKEOLOJS II Do Dr Davut YTPAA Sunumda

URARTU ARKEOLOJİSİ II Doç. Dr. Davut YİĞİTPAŞA Sunumda yer alan tüm fotoğraflar telif hakkına

• URARTU DİLİ VE YAZISI • Urartu dili İ. Ö. 2. bin yılda

• • • Urartular diğer birçok kültür değerleri gibi çivi yazısını da Asurlular'dan

• Urartu yazıtlarının büyük bir bölümü; andezit, bazalt ve kireçtaşı gibi taşlar üzerine

Kelişin Steli. İşpuini. Urartuca-Assurca çift dilli.

Slides: 15

Download presentation

URARTU ARKEOLOJİSİ II Doç. Dr. Davut YİĞİTPAŞA Sunumda yer alan tüm fotoğraflar telif hakkına sahiptir. Yalnızca eğitim amaçlı olarak kullanılmıştır. Başka bir amaç için kullanılamaz.

• URARTU DİLİ VE YAZISI • Urartu dili İ. Ö. 2. bin yılda tüm Doğu Anadolu, Kuzey Suriye ve Kuzey Mezopotamya’ya yayılan Hurilerin dili ile akrabaydı. Bitişken özellikler taşıyan Hurca ve Urartuca pek çok yönden modern Kuzeydoğu Kafkas dilleri, en çok da Çeçence ve İnguşça ile benzeşmektedir. Hurri-Urartu Dilleri’nin Proto Doğu Kafkas Dili’nin bir kolu olduğunu söyleyebiliriz. Birçok Urartu kralının bırakmış olduğu yazıtlardaki Urartu dili, her şeyden önce Hint. Avrupa veya Sami kökenli dillerden değildi. Urartu dili Türkçe gibi bitişken ve ergativ yapıda bir dildir. Yapılan araştırmalar Urartu dilinin Hurrice’den geldiği ve onun geç bir diyalektiği olduğunu göstermektedir. • İki dil arasında dil ve ırk bakımından doğrudan bir soy bağlantısı kurma çabası bakımından Ana-Evlat gibi tanımlanan direkt akrabalıktan ziyade, Teyze-Yeğen ilişkisi içerisinde değerlendirilmektedir. Urartuca, Hurri Dili’nin geç bir diyalekti değil, fakat Hurri Dili ile aynı kökten, atadan çıkarak gelişmiş farklı bir dildir. Urartuca ile Hurrice arasındaki ilişki; aynı kökenden çıkıp bazı farklılıklara uğrayan günümüz dillerinden İspanyolca ve İtalyanca’ya da benzetilmektedir.

• • • Urartular diğer birçok kültür değerleri gibi çivi yazısını da Asurlular'dan öğrenip almışlardır. Urartu’ca; Akad orijinli olan çivi yazısı işaretlerinin, bir Akad dialekti olan Yeni Assur çivi yazısı versiyonuyla yazılmaktaydı. Hititler’e ait ilk yazılı belgelerden Hattuşili’nin siyasi vasiyetnamesi olarak nitelenen belge, hem yazının alındığı uygarlığın dili olan Akadca, hem de Hititce yazılmıştır. Ana kayalara ve taş bloklara yazılmış metinler daha çok kral kitabelerini teşkil etmektedir. Yazılı belgelerin sayısı her geçen gün biraz daha artmasına karşın, bu sayı hiç bir zaman Hitit ve Asur yazılı kaynaklarının ulaştığı binlerle ifade edilen rakamlara kavuşamamıştır. Günümüze kadar, 1500 civarında Urartu dili ile yazılmış yazıt tespit edilebilmiştir. Ancak bu metinler kuru ve cansızdır; mitolojik, hukuki, dini, iktisadi ve edebi metinleri yoktur. Daha çok silindir damga mühürlerde bazen de damga mühürlerde yer alan Urartu çivi yazılı metinleri en çok kil tabletler ve bullalar (kil topak) üzerindeki baskılarda görülmektedir. Urartu hakimiyet alanında bulunan 950’den fazla bulunmuştur. Ayrıca 30’un üzerinde kil tablet (tuppu) bulunmuştur. Toprakkale, Çavuştepe, Karmir-Blur, Bastam, Yukarı Anzaf, Ayanis ve Van Kalesi Höyüğü’nde bulunmuştur. Bunlar genellikle malzeme listeleri gibi ekonomik işlerle ilgili belgeler ile merkezden memurlara gönderilen ve kralın çeşitli talimatlarını içeren mektuplardır.

• Urartu yazıtlarının büyük bir bölümü; andezit, bazalt ve kireçtaşı gibi taşlar üzerine tekdüze bir şekilde yazılmışlardır. Bu yazıtlar genellikle kale içlerinde bulunan mimari yapılardaki; kolon, sütun temelleri ile kaya yüzeyleri ve açık alanlardaki stellerde yer almaktadırlar. Bunlar krallar tarafından; inşa faaliyetleri, askeri sefer ve zaferler ile azda olsa dinsel etkinlikler gibi konuları sunmak amacıyla yazdırılmışlardır. Taş kitabelerde her Urartu kralı daima aynı işlerden, yani düşmana karşı kazandığı zaferlerden, aldığı binlerce esirden, memleketine getirdiği ganimetlerden, arazi sulamak, ziraatı geliştirmek için açtırdığı kanallardan, inşa ettirdiği yeni kalelerden, kurduğu şehirlerden, tapınaklardan, tanrılara her gün sundukları hayvan kurbanlarından bağ ve bahçelerinden bahsederler. Yazıtın hangi kral tarafından yaptırıldığı ve yazıtı tahrip edenlere karşı bir lanet dileği kaydedilir. Bazılarında ise daha nadir olarak tanrılar için gereken kurbanlar sıralanır ya da tanrılardan kralı koruması ve kollaması istenir. • Urartu’ya ait kısa yazıtlar ise genellikle bronz eserler üzerinde krali ve tanrısal mülkiyetlerin teşhis edilmesi ve birçok pithos çömlek üzerinde kapasitelerini gösteren yazıtlar şeklinde görülmektedir. • Urartular resmi ve idari yazışmalarında büyük çapta çiviyazısı kullanıyorlardı. İlk örneği Van Kalesi’ndeki Sardur (Madır) Burcu üzerindeki yazıtlar olan Çivi Yazısı hece yapısına dayanmaktaydı. Temelde yatay çivi, dikey çivi ve köşe çengeli olmak üzere üç işaretin değişik şekillerde yana gelmesi ile yazılıyordu. Çivi yazısı tunç eserler, iri depo küpleri, kil tabletler ve mühürler üzerine yazılıyordu. Bunun yanında günlük hayatta, Hititlerinkine benzer bir resim yazıları (hiyeroglif) da vardı Bu yazı türü daha az gelişmişti ve günlük işlerde kullanılıyordu. Hiyeroglif yazının M. Ö. VIII. yüzyıldan sonra ortaya çıkmış olup, bunun Urartu ülkesine, aynı dönemlerde ilişki kurulan Geç Hitit devletleri yoluyla geldiği sanılmaktadır.