Estetik ve SANAT ONTOLOJS Grmek resim yapmaktr ut

Estetik ve SANAT ONTOLOJİSİ Görmek resim yapmaktır - ut pictura, ita visio Johannes Kepler

Estetik ESTETİK OBJE ÇÖZÜMLEMESİ OBJEKTİVİST ESTETİK I. Fenomenolojik-Ontolojik Estetik II. Marksist Estetik III. Enformasyon Estetiği ve Objektivist Tavır IV. Meta Estetik V. Yapısalcı Estetik VI. Alımlama Estetiği VII. Frankfurt Okulu

Estetik Obje Çözümlemesi Objektivist Estetik Fenomenolojik Estetik Ontolojik Estetik

Fenomenolojik Çözümleme • Estetik Hazzın çözümlemesidir. • Psikolojik Estetiktir. Çünkü Sanat Yapıtı, seyreden süje’nin duygularının çözümlenmesidir. • Fenomen [Phaenomen]: Genel ve Tümel İdealite alanıdır. • Estetikçiyi ilgilendiren tek sanat yapıtı değildir. • Estetikçi, Botticelli’nin tablosu, Bürger’in balladı, Bruckner’in senfonisi ile değil, tersine balladın, senfoninin ve resim sanatının özü (essentia) ve idealite’si (eidos) ile ilgilenir.

Fenomenolojik Çözümlemenin Eleştirisi Fenomenolojik Estetik: Nesnelerin gerçek (real) varlığını görmemezlikten gelerek sanat objelerini gözden kaçırır ve ontolojik yönden beklenen başarıya ulaşamaz.

Ontolojik Estetik a) Nicolai Hartmann’da Estetik Obje Belirlemesi b) Roman Ingarden’da Estetik Obje Belirlemesi c) Max Bense’de Estetik Obje Belirlemesi d) Realite ve İrrealite karşısında Nicolai Hartmann’ın Tavrı

Ontolojik Çözümleme • Felsefi bir estetiktir. • Estetik araştırmanın ağırlık merkezi estetik objedir (Sanat Yapıtı). • Felsefede Psikologizm’e karşı yükselmiş bir sestir. Husserl’in Nesnelere Dönelim [Zurück zu den Sachen] söylemi bir Fenomenoloji Okulu’nun doğmasına neden olur. • Sanat Yapıtı: Fenomen Alanıdır. • Sanat Ontolojisi ya da Sanat Felsefesidir. • Estetik için temel bir araştırma disiplinidir.

Estetik Obje • Estetiğin çekirdek problemi, estetik obje [sanat Yapıtı] problemidir. • Sanat yapıtları var olan şeylerdir. Ama reel varlıktan farklı var olan’lardır. • Sanat ontolojisi bu farklı var olan’ı araştırır.

a) Nicolai Hartmann’da Estetik Obje Belirlemesi • Sanat yapıtı bir objektivasyon’dur. • Objektivasyon var olmayan bir şeyin ortaya konmasıdır. • Objektivasyon’da bir eylem ve yaratma söz konusudur. • Her tasvir edilen şey varlığı aşar.

Objektivasyon Reel Varlık İrreel Varlık (Tinsel Varlık) Canlı Tin Ontolojik Bağlılık ANLAYAN BİLİNÇ • Bir reel objeye, maddeye dayanmadan tinsel varlık, varlığını sürdüremez.

Canlı Tin • Sanat yapıtlarının bir çok zamanlar anlaşılmadan kalmasının nedeni, onun içeriği ile ilgi kuracak, o yapıtın maddi yapısından onun tinsel içeriğini çıkarıp alacak, onu estetik olarak algılayacak bir bilincin olmamasında bulunur. • Canlı Tin daima kavrayamaz. Ancak belli olgunluk dönemlerinde kavrayabilir. • Geçmiş çağların yazılı yapıtları yüzyıllarca unutulur ve bilinmeden kalır, bu objektivasyonun içerdiği tinsel içeriği herhangi bir bilinç kavrayamadığından, günün birinde unutulduğu yerden çıkarılıncaya, yeniden keşfedilinceye kadar tekrar meydana getirilemez,

İki Varlık Alanı [Modern Ontolojinin Modal Analizi] Reel Dünya [Gerçek Doğa] İrreel Dünya [Tuval Üzerindeki Doğa] Doğa Objesi [Bilgi Objesi] Estetik Obje [Sanatın Form Yasası]

Sanat Yapıtına Modal Analiz Uygulayan Estetikçiler [1893 -1970] Nicolai Hartmann Roman Ingarden

Doğa Objesi - Estetik Obje • İki varlık alanını (reel ve irreel) biz aynı anda kavrarız. • Biz estetik tavır veya algıda bu iki kavrama tarzını birden yaşar ve onları gerçekleştiririz. Estetik obje karşısında bir tek tavır alırız ki o da estetik tavırdır. • Örneğin seyrettiğimiz heykeli bir heykel olarak kavrar ve ondan haz duyarız. İlkin onun taş ya da bronz kitlesini algılayıp sonra bunların taşıdığı tinsel varlığa uzanmayız. Biz her ikisini beraber algılarız. İşte estetik hazzı sağlayan da onların bu bütünlüğüdür. • Somut Alan: Estetik Obje, sadece bir anlam ve ifade varlığı değildir. O, bir yanıyla gerçeğe dayanır ve bir reel objedir, öbür yanıyla da bir anlam varlığıdır.

Sanat Yapıtındaki Doğa • Dışımızdaki doğa ile tuvaldeki doğanın belli benzerlikleri olabilir. Ama tuvaldeki resme bakan, onu sadece bir resim olarak kabul eder. • Bir insan heykelini hiçbir zaman canlı bir insan olarak düşünmeyiz. • Sanat yapıtları Aşkın (Transcendent) Varlıktır. Aşkın: Deney yoluyla saptanmasına olanak bulunmayan, duyulur (reel) dünyayı aşan. • Her tasvir edilen şey varlığı aşar. Varlığın reel varlığı aşması, onda bizim bir anlam bulmamızdan ileri gelir. Bir portre, bir manzara resmi doğadaki karşılığından anlam bakımından aşkındır. • Sanat Yapıtını, Estetik Objeyi doğadan ve reel objeden ayıran ayrım, sanat yapıtının bir ifadesinin ve anlamının olmasıdır.

Estetikçinin Tavrı • Bir araştırıcının ve bilim adamının tavrına sahiptir. • Sanat yapıtını haz duyma düşüncesi içinde kavramaz. • Amacı; sanat yapıtının ne olduğunu araştırmaktır. • Sanat yapıtının bir bilgi objesi olarak ele alır. • Sanat yapıtını analiz eder, varlık tabakaları bakımından bir çözümler ve onu varlık tabakalarına böler.

b) Roman Ingarden’da Estetik Obje Belirlemesi • İlk olarak edebiyat yapıtının varlığı sorusunu ileri sürer. • Goethe’nin Faust’u reel obje mi yoksa ideal obje mi? Sorusunu ortaya atar. • Faust’un reel varlık tabakası kağıt ve harflerdir. İrreel Tabakası ise cümlelerdir. • Ancak cümle bütünüyle değil de, sadece bir kısmıyla irreel ve idealdir. Bu nedenle sanat yapıtını henüz tam bir modal belirleme ve kategorik olarak gün ışığına çıkaramıyor. • Estetik obje ne reel’dir ne de irreel. Sanat, realitede görünüşe ulaşan irrealitedir. • Tabakalar teorisini sanat yapıtına uygulamakla sanat ontolojisi için bir öncü olur.

c) Max Bense’de Estetik Obje Belirlemesi • Tuval üzerinde algıladığımız ağaç, gerçek bir ağaç değil, ama ağacın gerçekliğini aşan, bu gerçekliğin dışına çıkan bir yaratılmış var olan’dır. • Soyut sanat akımların ve non-figüratif soyut yapıtların hiçbirinde reel bir konu yoktur, ama, onların estetik bir varlığı vardır. • Estetik objeler sanat yapıtları ile verilir. Sanat yapıtları olan şeyler değil, tersine yaratılan, yapılan, meydana getirilen şeylerdir. • Teknik yirminci yüzyılda sanatın karşısına büyük bir rakip olarak çıkar, hatta, bütün uygarlık ve kültürü yöneten yeni bir sistem olarak. Teknik ve sanat, her ikisi de prensipçe estetik olmak gereğindedir. Teknik ürün estetik olabilir, ancak, estetik oluşu primer bir problem değildir. Oysa estetik objenin güzelliği, onun özü ile ilgili, primer olan bir şeydir. • Teknik ürün bir fabrikasyon işidir. Bir sürekli üretim işidir. Sanat yapıtı bireysel bir üründür, bir defalık bir yaratma işidir. Balzac’ın Goriot Baba’sı, Victor Hugo’nun Sefilleri, Picasso’nun Guernica’sı bir defalık birer yaratmadır.

Teknik ve Sanat Zorunluluk Özgürlük ve Tesadüfi Oluş • Makine belli bir sistemin ürünüdür. Kendi başına var olan, bağımsız olan bir makine olamaz. • Sanat yapıtı yasasını kendi özünden alan özerk (autonom) bir yapıdır. Sanat yapıtı özgür az ya da çok bağımsız bir estetik kategoridir.

Max Bense’de Estetik Obje Belirlemesinin Eleştirisi • Özgürlük ve Tesadüf özdeş midir? Sanat yapıtını tesadüfe bağlamak pek doğru değildir. Sanat yapıtı özgürdür, ama, özerk olduğu için özgürdür. • Özerkliğin [autonomi] olduğu yerde yasa söz konusudur. Bu yasa sanat yapıtının düzenini oluşturan biçim yasasıdır.

d) Realite ve İrrealite karşısında Nicolai Hartmann’ın Tavrı • Sanat yapıtı bir yanıyla realiteye katılır, ondan pay alır. Ama sanat yapıtı, bütünüyle realiteye geri götürülüp ona dayatılamaz. Sanat yapıtının varlık tarzı komplextir. • Gördüğümüz manzara gerçek değildir. Resmi aydınlatan ışık da doğal ve gerçek ışık değildir. Veri olarak betimlenmiş olan resim, gerçek algı içeriği değildir. Anlam dünyası tinsel varlıktır.

Sanat Yapıtı Gerçek Algı İçeriği Değildir. Gösterge Resim Francis Bacon

Veri olarak Betimlenmiş Resim Lucien Freud’un Atölyesi

Sanat Yapıtının Kompleks Yapısı Ressam Nicolai Hartmann’a göre; ARKA YAPI Hintergrund YARATMA Mekan-Işık Boya Tabakası Real Varlık Alanı Gerçeklik Dünyası Duyulur Algı ÖN YAPI Vondergrund ALGI OKU Tinsel Tabaka Realiteye Katılan (Mitreal) KAVRAYAN BİLİNÇ İrreal Varlık Alanı İdealite Dünyası İçerik Anlam Keten Bezi İzleyici Sanat Yapıtı

Arka Yapı / Hintergrund Ön Yapı / Vondergrund • Ön Yapı: Reel Bilgi Objeleridir. • Ön Yapı Estetik Obje olamaz. Daima apaçık kavradığımız bir yapıdır. İçerdiği hiçbir sorunsal yanı yoktur. • Ön Yapı: Doğrudan doğruya bir veridir. • Arka Yapı: Reel dışı- Anlam ve Tin varlığıdır.

Yaratma • Yaratma tinsel tabakadan reel tabakaya doğru iniş ile başlar. • Yaratmanın ereği ve hedefi ön yapı [Vondergrund], reel varlıktır. • Seyredenin tavır ve akt’ı ise tamamen karşı yönde gelişir. • İzleyici ilk olarak ön yapı ile karşılaşır; sonra da, irreel varlık tabakalarını önden arkaya doğru bir geçer. Bu irreel varlık tabakaları önden arkaya doğru gittikçe derinleşir.

Nicolai Hartmann’a Göre Resimde Varlık Tabakaları • Tablonun Boyutları ve Çerçevesi: Maddi bir cisim. (Reel) • Tablo: Maddi Yapı: Ahşap, keten bezi. . Resmin taşıyıcısı. • Resmin İçeriği: Haiti’li kızlar çimenler üzerine diz çöküp oturmaktadırlar. Betimlenen tabiat parçası gerçek olan, reel olan şeyler değildir, tersine onlar görünüştür. (Irreel) Paul Gauguin, Nafea Faa Ipoipo

Tablo ve Resim Diyalektiği • Ontolojik analizin tablodan daha çok resim üzerinde durması, onu araştırması gerekir. • Resmin ne olduğunu anlamak için, onun da ontolojik bir analize tabi tutulması gerekir. Bu analiz karşımıza ontik tabakalar düzeni çıkarır. • Tabakalar düzeni bütün resimlerde aynı değildir. Çünkü resminde kategorileri vardır. Bu kategorilere göre tablonun ve resmin tabakalar düzeni değişir.

Resmin Türlerine Göre Ontik Tabakalar Edebi İçerikli Resim Salt Resim Figüratif Resim Non-Figüratif Resim Tarih Resmi Portre Peyzaj [Tabiat] Soyut Resim

Edebi İçeriği Olan Resim Ne Demektir? • Resimde belli bir konunun, belli bir tarihsel olayı işleyen resim disiplinidir. • Konvansiyonel Sanattır. • Figüratiftir. • Edebi Teması, İdeası ve Savı vardır. • Zaman-mekan ve olayların Yapısallığı vardır. • Sanat yapıtını yaşamın gerçekliği içine oturtmak durumundadır. • İçerik temel belirleyicidir ve biçim içeriğin ürünüdür. • Perspektif kuralları en temel bilgidir. [Edebi resmin bütün ontik yapısı ile ilgilidir. ]

Jacques – Louis David Napoleon’un Taç Giyme Töreni

I. Görme Tabakası: Temel Görme Formu: PERSPEKTİF Leonardo da Vinci, Müneccim Kralların Tapınması / Perspektif Eskizi - 1481

Resmin Ontolojik Prensibi: Perspektif • Perspektif, ontolojik bir prensip olmakla birlikte estetik bir prensiptir. • Her hangi bir sanat eserinde perspektifin çok büyük bir önemi vardır. • Perspektif sanat eserinin yönünü ve özünü belirler: anlatımın değişik düşünce dizilerini sıraya kor; sanatçının önemliyle önemsiz, can alıcı ile geçici öğeler arasında bir seçim yapmasını sağlar. • Perspektif Moliere’de ya da Grek’lerde olduğu gibi, ne denli açık seçik olursa, yapılan seçme de o ölçüde tutumlu ve çarpıcı olur. ” [Lukacs, 2000: 38 -39]

Phenomenal Obje: Perspektifli Görme [Yeniden Kurulan Görme] • Perspektif temel bir görme formudur. • Sanatçı görme yoluyla kavradığı nesneleri tuval üzerine belli kurallara ve belli bir düzene göre resmedecektir. • Resim tarihi, bu düzenin ve düzen kanunlarının bulunması için yapılan, uzun yıllar boyunca süren araştırmaları gösterir. • Rönesans’ta perspektif araştırmaları, asıl resim teorisi haline gelmiş ve her atölyede başlıca öğrenme konusunu perspektif ve perspektif teorisi teşkil etmiştir.

Neden perspektif öğrenimi Konvansiyonel Resim Eğitimi ve Sanatı için önemli bir yer tutmaktadır? • Perspektif, Ontolojik Tümel İlkedir. • Perspektifin resim sanatı için ontolojik bir prensip olmasının nedeni, tasvir edilen nesnelere nesnelliğini vermesidir. • Resim nesneler ile doğrudan doğruya ilgilidir. Nesneler üç boyutlu bir düzen içinde bulunurlar. Bu üç boyutlu düzen, belli kanun ve kurallar içinde bir tuvalin iki boyutlu yüzeyi içine geçirilebilir. Bu da perspektif kurallarına göre ve resim tekniği aracıyla olur. • Perspektif teorisinde, iki yanlı niteliklere (gestalt’lere ve renklere vb. ) düzen verilmesi için belli kanunların bulunduğu öğrenilir. • Perspektifli görüş, görme algısının mantığını sağlar. Perspektifsiz nesneler, mantık-dışı nesnelerdir. • Nesnelere düzen sağlayan bir görmedir.

Perspektif ve Gerçeklik Sorunu • Sanat eserinin perspektif sorunu (yokluğu) onun karmaşık törel bütünlüğünü bozar. İnsan artık sanat yapıtlarında nesneler arasında nesneler gibi; derinliği, değeri, ölçüsü olmayan bir gerçekliktir. Bu anlamsızlık her hareketi gülünç bir oyuna, sanatı da biçimciliğe ve öznel idealizmin bencilliğine indirger. Bu noktada insan etkinliği ve onun toplumsal iletişimi özsel olarak güçsüz kılınmıştır. Modern felsefenin bu sorunlarla modern edebiyat, resim ve müzikten çok önce karşıya geldiğini belirtebiliriz. • Nesnel gerçekliğin dış dünyasından zamanın ayrılmasıyla öznenin iç dünyası yolunu şaşırır ve anlaşılmaz bir akıntıya dönüşür. Kişinin öznelliğinden doğan iletişimsizlik sanatçının dünyasını da bir sürü küçük dünyalara bölecektir. Gerçeklik dediğimiz bütünün bileşik parçalarından yalnız bir tekini bile yitirse edebiyatın biricik konusu olan insan dünyası yıkılır.

II. Eserin İnsan ve Nesne Tabakası Edebiyat eserinde olduğu gibi Tuval üzerinde gördüğümüz insan ve nesne figürleri de bir Irreel tabaka meydana getirirler. J. L. David Napoleon’un Taç Giyme Töreni- Detay

III. Tabaka : Edebi Tema • Son tabakadır. • Genel ve ideal insani tabakadır. • Ruhi varlık alanıdır. El Greco, Orgasz Kontunun Gömülmesi - Detay

Edebi İçeriği Olan Figüratif Resmin Varlık Tabakaları Edebi Tema : Belirli bir hikayenin başını ve sonunu gösterir. İdea İrreel Tabaka Çizgi ve Renk Yüzeyleri, İnsanlar ve Nesneler Perspektifli Görme Temel Görme Formu Görünüşe Ulaşan Tasvir Edilen Tarihi Olay: Resmin anlaşılabilmesi için resmedilen olayın bilinmesi gerekir. Yeniden Meydana Getirilen Görme

Nicolai Hartmann’ın Yedi Ontik Tabakalar Teorisi İrreel Sfer’in Oluşturduğu Temel Tabakalar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Görünün boya lekeleriyle reel yüzeyin oluşturduğu ön yapı. Üç boyutlu mekan, nesneler ve ışık Nesne sferinde görünen hareket Harekette de, canlı renkle beslenen figürün canlılığı. Figürlerde İnsani-ruhi iç tabaka / durumların tutku ve niyetleri, eylemleri görünür. Ender hallerde Bireysel İde’ye ait (Portre) özel derinlikte bir şey görünür. Sonunda ideal genel bir şey görünür.

Leonardo da Vinci Mağara’da Meryem Tablosunun Anlam Tabakaları I. İrreel Tabaka: Işık Tabakası: İdealize Edilmiş Işık Işığın arkadan, derinden, bilinmeyen bir kaynaktan doğduğunu görmekteyiz. Bu doğal, reel bir ışık değil, bir irreel ışıktır. Resmin temel değeri olarak ışık: • Tablonun temel yapısını oluşturmaktadır. • Figürlerin üç boyutlu plastiğini [rölyef] yapılandırmaktadır. • Derinlikli bir mekan yaratır.

Leonardo da Vinci Mağara’da Meryem Tablosu II. İrreel Tabaka • Tasvir Edilen Objeler Tabakası: Figürler üçgen bir kompozisyon meydana getirirler. III. İrreel Tabaka Figürlerin Hareketi: Hareketsizliğe dayanan bir zaman dilimini kapsar. IV. İrreel Tabaka: Ruhi Varlık Alanı: Portre V. İrreel Tabaka: Genel ve insani Alan: Meryem figürünün saflık ve temizliği • Rönesans İtalya’sında ideal kadın tipi

Non - Figüratif Resim Wassily Kandinsky – Kompozisyon IV Roman Ingarden’a göre; • • Renk ve renk lekelerinin meydana getirdiği salt estetik bir biçimdir. Dekoratif bir yapılanma gösterir. Mimarinin dekoratif bir elemanıdır. Bu nedenle özerkliği yoktur. Tasvir edilen psişik karakterler yoktur.

Non-Figüratif Resmin Eleştirisi Frank Stella, Harran II • • • Ontik derinlikten yoksundur. Soyut sanat sığ bir sanattır. Resim sferi, salt renk ve biçimlerdir. Soyut resim metafiziktir. [Pittura Metaphysica] Salt formlar içinde objektifleşen bir ontik bütünlük gösterir.

Hard Edge [Keskin Kenar] Ellswort Kelly – Mavi, Yeşil, Sarı, Turuncu, Kırmızı

Edebi İçerikli Figüratif Resim Sanatının Kritiği • • • Tasvir Edilen Objeler Tabakası: Figürler, Üç boyutlu mekan, nesneler, ışık-gölge, Tasvir Edilen Tarihi Olay, Bireysel İde’ye ait (Portre) Ruhi Varlık Alanı, Genel ve İnsani Alan (Evrensellik): Hümanizma, Figüratif Durumlar: tutku, niyet, eylemleri olan ancak, perspektifsiz (Temel Görme Formu) ve deforme edilmiş biçimlere sahip Edebi İçeriği Olan Figüratif Resimler var mıdır?

Dışavurumcu Estetikte Edebi Resim Max Beckmann - Paris Sosyetesi, 1931

Max BECKMANN Max Becmann – Kör Adamın Blöfü, 1945 Max Beckmann’a Saygı

Larry Fink – Max Beckmann’a Saygı Oskar Messter’in yakın çekim kullanımının XX. yy: ’da tekrar yorumlanması ve dışavurumcu yapıtlara uyarlanması * Zararlı Resimler / Bir Politik Tablo [The Forbidden Pictures / A Political Tableau]

Max Beckmann - Kör Adamın Blöfü, Triptik Panel, 1945

Resimde Sosyo-Politik Eleştiri Sosyo-Politik ve Tarihsel Eleştiri: *1918 Kasım Devrimi *1919 Mart Almanya: Genel Grev a) Istırap ve İşkence: Tüm görüş alanını dolduran keskin açılı biçimler b) Klostrofobik Mekan: Zemin döşemesi, masa, çatı kirişi ve yayılmış vücutlar, yoğun, kesik çizgilerin oluşturduğu karmaşık ağ, dar mekânı daha da sıkıştırmıştır. Gece – 1918 -1919 Düsseldorf 133 x 154 cm

Resimde Sosyo-Politik Eleştiri Larry Fink - George Grozs’a Saygı George Grosz - Ay / Güneş Tutulması / Eclipse

Deforme Edilmiş Retina - Merkezci Perspektif ve Çok Merkezli Perspektifin Eşzamanlı Kullanımı George Grosz – Büyük Şehir

Resimde Sosyo-Politik Eleştiri Larry Fink – Otto Dix’e Saygı Metropolis - Detay

Otto Dix – Metropolis, Triptik Panel, 1928

Chagall’ın Sembolleri [Irreel Dünyası] • • • İnek: Hayatın mükemmeliyeti: süt, et, deri, güç, boynuz. Ağaç: Bir diğer hayat sembolü. Horoz: verimlilik. Genellikle sevgililerle birlikte çizdi. Göğüs (genelde çıplak): erotizm ve yaşamın verimliliği (Chagall kadınları seviyor ve onlara saygı duyuyordu). Kemancı: Chagall'ın kasabası Vitebsk'te hayattaki önemli anlarda kemancı müzik yapardı. (doğum, evlilik, ölüm gibi) Atlar: Özgürlük Eyfel Kulesi: Gökyüzü, özgürlük. Ringa Balığı (Genelde uçan balıkla birlikte çizdi): Babasının bir balık fabrikasında çalışması ile ilgili olabilir. Sarkaçlı Saat: zaman ve mütevazi yaşam. Vitebsk Evleri (Genelde Paris'te olduğu günlerde çizdi): Memleketine olan özlemi. Sirkten Manzaralar: İnsanın içindeki yaratıcılık. İsa'nın Çarmıha Gerilmesi: Yahudi bir ressam için beklenmedik bir konu. 1930'larda Almanya'da oluşan Yahudi düşmanlığına karşı verilen bir tepki. [2]

Marc CHAGALL Ben ve Köyüm [Geometrik Serisi] 1911 İsa’nın Çarmıha Gerilmesi, 1938

Sonuç Sanat Ontolojisi: 1. 2. 3. 4. 5. Edebiyat Ontolojisi Resim Ontolojisi Heykel Ontolojisi Mimarlık Ontolojisi Müzik Ontolojisi Sanat eserlerini kavrama ve bir çözümleme metodudur.