DEMOKRAS TANIMI VE FARKLI YAKLAIMLARI Demokrasi szc Yunanca

DEMOKRASİ

TANIMI VE FARKLI YAKLAŞIMLARI • Demokrasi sözcüğü Yunanca ‘’demos‘’ ile ‘’kratos’’ kelimelerinin birleşiminden türemiştir. • Bu da halkın kendini yönetmesini ifade eder. • Zaten genel manada demokrasi, halkın kendisini yönettiği bir sistemdir. • Ancak ‘’ halkın kendini yönetebilmesi demokrasi için yeterli midir? ‘’ sorusu demokraside farklı yaklaşımların doğmasına neden olmuştur.

Anayasal Yaklaşım • Anayasalarından hareketle yönetimleri tasnif eder ve demokratik sistemleri anayasal düzeyde inceler. • Ülke anayasasında ‘’demokratik’’ olarak tanımlanıyorsa değerleri ve kurumlarıyla demokrasiye uygun olmalıdır. • Ancak ne yazık ki günümüzde bir çok ülke anayasasında demokratik olarak tanımlansa da kurumları ve değerleriyle demokrasiden uzaktır.

Sistemin Ürettiği Esasları ve Değerleri Kıstas Alan Yaklaşım • Demokrasinin formel yapısından çok ürettiği değerlerle ilgilenilir. • Sistem; insan hak ve özgürlüklerini, sivil ve siyasal hakları, sosyal refahı, güvenliği, barışı, eşitliği, hukuk üstünlüğünü vb. sağlıyorsa burada demokrasiden söz edilebilir. • Aksi durumda demokrasinin varlığı tartışılabilir.

Yönetme Usulü ve Yönetim Üzerinde Durulan Yaklaşım • Hükümetlerin oluşma ve çalışma süreçlerine dikkat çeker. • Sistemin demokratik sayılabilmesi için hükümetin demokratik seçim mekanizmasıyla oluşması gerekmektedir. • Oluşan hükümet de şeffaflık, hesap verebilirlik ve denetlenebilirlik ilkelerine uygun yönetim göstermelidir.

Yönetim Süreçleri Üzerinde Yoğunlaşan Yaklaşım • Bir sistemin demokratik olarak değerlendirilebilmesi için; etkin bir katılımın, eşit oy hakkının, partiler ve programları hakkında bilgilenmenin ve halkın sisteme dahil oluşunu öngören süreçlerin adım gerçekleşmesi gerekmektedir. • Bu süreçler oluşuyorsa demokrasiden söz edilebilir.

DEMOKRASİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ • İlk demokrasi örneği Antik Yunan döneminde Atina’ da görülmüştür. • M. Ö 450’ li yıllarda krallık ve imparatorluk yönetimleri varken, Atina’ da birbirinden bağımsız ‘’Site’’ denilen şehir devletleri vardı. • Sitelerdeki halk ‘’agora’’denen meydanda toplanır ve önemli kararlar alır, bu kararları yöneticilerin iletirlerdi. • Ancak deöokratik hakları sadece erkekler kullanabilirdi.

• Avrupa’ da gelişen demokrasinin tarihi ‘’ Magna Carta (1215) ‘’ ya kadar gider. • Bu sözleşme Orta Çağ İngiltere’ sinde, kral ile dönemin ekonomik sınıfını oluşturan feodal lortlar ve bir kesim halk arasında yapılmıştır. • Amaç; kralın yetkilerini halk tarafından oluşturulan bir parlamentoyla sınırlandırmaktı. • Ancak İngiltere’ de parlamento merkezli yönetim 1648 yılında parlamentonun krala karşı yaptığı ‘’ Görkemli Devrim ‘’ ile olmuştur. • Görkemli Devrim sonucu İngiltere’ de ‘’ Haklar Bildirgesi ‘’ yayınlanmıştır.

Haklar Bildirgesi özetle şu hakları getirmiştir; • Krallık makamı halka müdahale etmeyecek, • Parlamento onayı olmadan yeni vergiler konmayacak ve yeni mahkemeler açılmayacak, • Kilise mahkemeleri kaldırılarak sivil mahkemeler kurulacak • Her tür inanç ve düşünce serbestçe yaşanacak ve düşüncesinden dolayı kimse yargılanmayacak.

• Amerika’ da 1770’ li yıllarda İngiltere hükümetine karşı başlayan başkaldırı da demokrasi açısından önemli olmuştur. • Bu isyan sonucunda Amerikalılar bağımsızlık hakkı kazanarak bugünkü ABD’ nin temelini atmışlardır. • Bağımsızlıktan sonra ülkede, insan haklarının devlete karşı korunmasını vurgulayan ‘’ Virginia Haklar Bildirgesi‘’ yayınlanmıştır. • Bu bildirge, modern dünyada ortaya çıkan en kapsamlı insan hakları bildirgesidir. • Dünya tarihinde ilk kez birey olarak insan hakları bu bildirgeyle herşeyin üstünde tutulmuştur.

Virginia Haklar Bildirgesi’ nin temel felsefesi; • İnsanlar doğuştan hiçbir şekilde vazgeçemeyecekleri haklarla dünyaya gelirler. • Yönetimler de bu hakları korumakla yükümlüdürler ve seçilme amaçları da budur. • Eğer buna uygun yönetim sergilenmezse halkın yönetime karşı isyan hakkının doğabileceği şeklinde sıralanabilir.

• Batıda demokrasinin tarihi gelişiminde rol oynayan önemli gelişmelerden biri de ‘’ Fransız İhtilali ( 1789 ) ‘’dir. • Fransız İhtilali; din ve toprak aristokratlarının üstünlüğüne son vermiş, tüm insanların vatandaşlık temelinde eşit olduğunu savunmuştur. • İhtilalden iki yıl sonra Fransa’ da ‘’Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ‘’ yayınlanmıştır. • Bu bildirge; genel olarak Virginia Haklar bildirgesiyle benzerlik taşır. Düşünce, inanç ve ifade özgürlüğünü, güçler ayrılığını, mülkiyet haklarını ve hukuk üstünlüğünü kesin bir dille savunmuştur

• İngiltere’ de eşit oy hakkı 1928 yılında gerçekleşmiştir. • Amerika’ da ise herkesin eşit oy hakkına sahip olduğu tarih 1965’ tir. • Fransa’ da eşit oy hakkı devrimden sonra zaman kısa süreliğine hayata geçmiş olsa da gerçek anlamda 1944 yılındaki ‘’ Dördüncü Cumhuriyet ‘’ ile olmuştur. • Dünyada eşit oy hakkı ilk kez Yeni zelenda’ da 1893 yılında olmuştur. Daha sonrasında ise Finlandiya’ da 1906 yılında eşit oy hakkı verilmiştir. • Dünyada genel olarak 20. yy’ de kadınlara oy hakkı verilmiştir.

DEMOKRASİNİN TEMEL DEĞERLERİ • • • Halk Egemenliği, İnsan Hakları, Hukuk Üstünlüğü, Muhalefet, Denetim, Açık Toplum, Özgürlük, Eşitlik, Barış, Çoğulculuk

DEMOKRASİ ELEŞTİRİLERİ Demokrasi konusunda eleştirilen alanlarda biri özgürlük ve yükümlülük arasındaki dengede yatmaktadır. • Liberal düşüncede vatandaş bireyden çok, insan birey üzerinde durulur. • Ancak demokrasi, hakları politik birey üzerinde bina eder ve vatandaşı yükümlüklerle donatarak toplumsak düzeni sağlamaya çalışır. • Bu yükümlülükler özgürlüğü kısıtlar.

uk–azınlık usus diğer Eleştirilen bir dengesi konusundadır. • Demokrasi, serbest seçimler sonrasında oluşan temsil mekanizmasının tüm toplumu sistem içinde eşit şekilde temsil ettiğini varsayar. Ama durum gerçekte her zaman böyle olmayabilir. • Toplum; esas itibariyle bireylerin yanı sıra, değişik kimliklerden, yaşam biçimleri ve inançlardan oluşan bir bütündür. • Bireysel düzeydeki katılım tüm bu farklılıkların eşit düzeyde sistem içinde temsiline olanak sağlamaz. • Dolayısıyla temsil mekanizması, sayısal çoğunluğu olanların sisteme hakim olmasına yol açar.

Bir diğer eleştiri alanı da katılımla temsil dengesinin sağlanması konusundadır. • Demokraside halkın sisteme katılması seçimlerle sınırlı tutulur ve seçimler yoluyla oluşan temsil mekanizmasının tüm toplumu temsil ettiği varsayılır. • Politika bu sistem içerisinde toplumsal tabana inen bir etkinlik olmaktan çıkar ve siyasal elitler arasındaki bir etkinlik haline gelir. • Böyle bir ortamda da halk siyasetten uzak kalır ve apolitik bir karakter kazanır.