DVAN EDEBYATI NAZIM EKLLER DVAN EDEBYATI Divan edebiyatnda

DİVAN EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ

DİVAN EDEBİYATI • Divan edebiyatında kullanılan nazım şekilleri, DİVAN adı verilen kitapta özel bir sıralamaya göre yeralırlar. Divan edebiyatında kullanılan nazım şekillerinin tümünü içine alan divanlara MÜRETTEP DİVAN adı verilir.

A. KASİDELER • Kasideler çeşitlerine göre şöyle sıralanırlar. • a. Münecaatlar • b. Tevhitler • c. Naatlar • d. Diğer konularda yazılan kasideler

B. TARİHLER • Divan edebiyatında, ”ebced” hesabına göre çeşitli konularda, manzum olarak tarih söylemeye “tarih düşürme” adı verilir. Bu tarihler Divanlarda “Tevarih adı verilen bölümde toplanır. Bu bölümde bir çok nazım şekli bulunur.

C. MUSAMMATLAR • • • 1. Murabbalar 2. Muhammesler 3. Müseddesler 4. Müsabbalar 5. Müsemmenler 6. Muaşşerler

D. GAZELLER • Gazeller divanlarda “revi” harflerine göre sıralanırlar. Tam bir divandaki alfabenin bütün harfleri “revi” olacak şekilde yazılmış gazellerin bulunması şartıdır. Ancak arap alfabesine kattıkları “p”, ”ç”, ”j” harflerini kafiye olarak kullanmak zor olduğu için az kullanıldı.

Ç. MÜFRETLER • • • Bu bölümde şu nazım şekilleri bulunur. 1. Kıtalar 2. Matla’lar 3. Kafiyesiz mısralar 4. Muammalar 5. Lügazlar

BEYİTLERDEN OLUŞAN NAZIM ŞEKİLLERİ

1. BEYİT • Aynı ölçüyle yazılmış, anlam yönünden birbirini tamamlayam iki mısraya beyit denir. Beyit divan nazmının birimidir. Her beyit tek başına bir duygu ifade eder. Beyittirki mısraların aynı ölçü ile yazılması şart değildir.

Bir şu’lesi var ki şem’-i canın Fanusuna sığmaz asumunın ŞEYH GALİP Adeti hubların cevr ü cefadır amma Bana ettiklerini kimselere etmediler (NECATİ)

• Eskiler beytin mısralarındaki kelimelere ayrı adlar vermişlerdir. Birinci mısranın ilk kelimesine SADR. son kelimesine ARUZ, bunların arasında kalan söze de HAŞİV denilirdi

Beyit

MÜFRED • Tek başına beyit demektir. • Yukarda açıkladığımız beyitin tüm özelliklerine sahiptir. • Divanlarda müfredat başlığı altınada toplandığını daha önce ki konularda söylemiştik.

GAZEL • Sözlük anlamı, yumuşak , hoş, nazik ve güzel demektir. • İslamiyetten önce Araplar kasidelerin başında, bazen de içinde aşk ve hissi coşkunluklarını ayrı bölümde söylerlerdi.

KASİDE • Arap edebiyatı nazım şeklidir. İran yoluyla bize geçmiştir. • Arap edebiyatının en tanınmış kaside üstadı Emr-ül Kays’dır. • İslamiyetten önce Arabistan’da nazım şekli kaside olan yarışmalar yapılırdı.

KASİDE • Edebiyatımızda ilk kaside 18. yy da Hoca Dehhani tarafından yazılmıştır. • Divan edebiyatında en güçlü kaside üstadı Nef ‘i dir. • Ahmet Paşa, Fuzuli, Baki, Nedimin kasideleri çok başarılıdır.

KASİDE • • • Kaside 30 ile 99 beyit arasında değişir. Kafiye düzeni gazele benzer. Kasidenin ilk beytine matla denir. Son beytine makta denir. En güzel beytine Beytülkasit adı verilir. Şair kendini söylemez.

KASİDE • Acemler Araplardan aldıkları kasideyi olduğu gibi kullanmamışlardır. • Daha sonra Türkler bu nazım şeklini şekil ve muhteva yönünden değiştirerek kullanmışlardır. Arap kasideleri üç bölümdür.

KASİDE • Önce çadırda göç eden sevgili tasvir edilir. • İkinci bölümde, şairin sevgilisi çöllerde takip ederken vahşi hayvanlarla yaptığı mücadeleler anlatılır. • Üçüncü bölüm ana bölümdür.

NESİP • Kasidenin giriş bölümüdür. • Bazı kasideler adlarını bu bölümden alır. • Bahar tasviri yapılmış ise “Kaside-i bahariye” , kış tasvirinde “Şıtaiye” ramazan tasviri yapılmış ise ramazaniye adı verilir.

TEGAZZÜL • Nesip bölümünden sonra gelen aynı ölçü ve kafiyeyle yazılmış bir gazeldir. • Şair aşk ve lirik duygularını bu bölümde ifadeye çalışır. • Şiirin duyguların ifadesine vasıta olduğu hatırlanır.

GİRİZGAH • Bu bölüm bir giriş ve geçiş bölümüdür. • Şair burada, bir iki beyitle bundan sonraki bölümde kimi öveceğini veya yereceğini yani asıl konunun ne olacağını ima eder. • Bu kasidenin en kısa bölümüdür.

METHİYE • Kasidenin esas bölümü Methiye bölümüdür. • Bundan önceki bölümler bu bölümü söylemek için ön hazırlık mahiyetindedir. • Kaside zamanla bir şiir kılığı almıştır.

FAHRİYE • Bu bölümde şair kendini över. • Bölümün sonunda şairin adının geçtiği Taç beyit bulunur. genelde sondan bir önceki bölümdür. Şair bu bölüme geldiğinde kendisi hakkında yorumlar yapmaya başlar.

DUA • Şair bu bölümde Allaha dua eder • Günahlarının bağışlanması için yakarışta bulunur. • Bundan başka kasideler rediflerine kafiyelerinin son harflerine göre isimlendirilir.

TERKİB-İ BEND • Divan edebiyatında gazel ve kasideye oranla daha az kullanılan bir nazım şeklidir. • En az yedi en çok oniki bendden meydana gelir. • Her bent sonunda vasıta beyiti vardır.

MERSİYE • Şekil yönünden tamamiyle terkibi bende benzer. • Yalnız konu yönünden ayrılır. • Mersiyede ölen büyük kişilerin arkasından duyulan üzüntüler açık bir şekille ifade edilir.

MESNEVİ • Arap edebiyatı nazım şeklidir. • Şark edebiyatında da çok kullanılan bir nazım şeklidir. • Manzum konular. Didaktik konular, tarihler bu nazım şekli ile yazılırdı.

MÜSTEZAT • Uzun ve kısa mısralarla yazılan bir gazel çeşididir. • Aruzun mef ülü mefailü feilün kalıbı kullanılır. • Kısa mısralar bu kalıbın cüzleri ile yazılır. • Anlam yönünden uzun mısralardır.

ŞİİR • • • Ey şüh-i kerempişe dil-i zar senindir Yok minnetim asla Ey kan-ı güher anda ne kim var senindir Pin han-ü hüveyda Gül gocasısın destar senindir Gel ey gül-i rana